fbpx
01.12.2023

Сан төркемчәләре


  сан төркемчәләре
Әтнә муниципаль районы муниципаль бюджет белем учреждениесе Сибгат Хәким исемендәге Күлле-Киме төп гомуми белем мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы  Сафина Римма Ришат кызы. Тема: Сан  төркемчәләре. 6нчы сыйныф.

Тема: Сан төркемчәләре

Теманың максаты:

1.Белем бирү:  саннарны искә төшерү,  алган белемнәрне камилләштерү;

  1. Фикерләү сәләтен үстерү: укучыларның сөйләм телләрен, иҗади фикер йөртү сәләтләрен, танып-белү активлыгын һәм мөстәкыйльлекне , бәйләнешле сөйләм телләрен үстерү.
  2. Тәрбияви: татар театрын күзәтү, онлайн-сәяхәт аша туган телебезгә мәхәббәт, милләтебез һәм телебез белән горурлану хисләре тәрбияләү

Дәреснең тибы: яңа тема аңлату һәм белемнәрне системага салу дәресе.

Дәрес формасы: уен-дәрес

Дәрес методы: өлешчә эзләнү

 

Предметара бәйләнешләр: әдәбият, сәнгать, рус теле, музыка, география.

Җиһазлау: Интерактив такта,проектор, ноутбук, презентация ,таратма материаллар (карточкалар, схемалар,таблица)

Төркемнәрне оештыру: Төркемнәрдә, индивидуаль  һәм  парлы,күмәк  эш.

 

Дәрес барышы:

 

  1. Исәнләшү.
  2. Минем кулымда ҖИР шары. Географиядән беләсез ул 6 континенттан тора.Континент нәрсә әле ул, синонимы бармы?

(укучылар җавабы)

-Әгәр тел белемен континентларга бүлсәк ничә материк булыр иде?

(укучылар җавабы)

– Шушы 6 континетның без кайсы өлкәсендә яшибез?

ЕВРАЗИЯ. (укучылар җавабы)

-Тел белеменең кайсы өлкәсен өйрәнәбез?

– МОРФОЛОГИЯ. (укучылар җавабы)

– Һәр континент дәүләтләргә бүленә.

-ТР, Марий Эл, Удмуртия,

– Морфология нинди өлкәләргә бүленә?

Һәр материкның рельефы төрле булган кебек, сүз төркемнәренең дә вазифалары төрле, бар охшаш яклары, бар аермалары. Без сезнең белән Морфологиянең кайсы  дәүләтендә сәяхәт итәбез әле?

  • Сан.
  • Санның нәрсәләрен өйрәндек?

Белдерелүен, сорауларын, исемләшүен, җөмләдә нинди кисәк булуын, ясалу төрләрен. (укучылар җавабы)

  • Рәвеш, сыйфат белән чагыштырып карасак, нәрсәне өйрәнмәгәнбез әле без.

Төркемчәләрен. (укучылар җавабы)

  • Дөрес. Димәк бүгенге тема, Сан төркемчәләре. Дәфтәрләргә числоны, сыйныф эшен, теманы язып куябыз.
  • Сан нәрсәне белдерде әле?
  • Предметның санын. Исәбен белдереп, ничә, күпме, никадәр, ничәнче, ничәләп, ничәү, ничәшәр сорауларының берсенә җавап бирүче сүз төркеме сан дип атала.
  • Әйдәгез 5 цифрын тактага языйм да, сан сорауларына җавап биреп барыйк әле. НИЧӘ- 5; күпме-5; никадәр-5; НИЧӘНЧЕ- 5+енче; НИЧӘШӘР? КҮПМЕШӘР?- 5+әр; НИЧӘЛӘП? – 5+ләп; НИЧӘҮ?- 5+әү;
  • Мәгънәләре һәм грамматик билгеләре буенча саннар 5 төркемгә бүленәләр: микъдар саны (предметның төгәл санын, исәбен белдерә), Тәртип саны предметларның саналу яки урнашу тәртибен белдерә,Бүлем саны предметларның тигез әлешләргә бүленүен белдерә,Чама саны предметның санын якынча белдерә. Җыю саны бер төр предметларның бергә туплану исәбен белдерә.(СЛАЙДЛАРда ныгыту)

 

“Үз сүзеңне тап уены”

  • 5 укучы тактада 5 төркемчәгә бүленә. Укытучы саннар кергән җөмләләрне укый. Һәркем үз санын дөрес урнаштырырга тиеш.

Ике укучы “Ялкын”,”Салават күпере”  журналларыннан сибелгән татар халкы турында саннар кертеп текст төзи.

Тулырак…

Саннарны гомумиләштереп кабатлау


саннарны
Татарстан Республикасы Арча муниципаль районы “Сеҗе төп гомуми белем мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесенең югары квалификацион категорияле укытучысы Җәләлеева Гөлүсә Илсун  кызы. Тема: “ Саннарны гомумиләштереп кабатлау”.  6 нчы ыйныф.

Максат: 1. Укучыларның теманы ничек үзләштерүләренә контроль ясау, белемнәрен системалаштыру;

  1. Өйрәнелгән кагыйдәләрне практикада куллана белүләренә ирешү, сан төркемчәләрен җөмлә эчендә таба , аларга морфологик – синтаксик анализ ясый белү күнекмләрен ныгыту,уйлау- фикерләү сәләтләрен, активлыкларын көчәйтү;
  2.  Укучыларга үзләрендә мәрхәмәтлелек, шәфкатьлелек, кешеләргә игътибарлы мөнәсәбәт кебек асыл сыйфатларны тәрбияләргә кирәклегенә төшендерү.

Ш УУГ:  Үз фикереңне әйтә белү.Туган телгә  ихтирам , өлкәннәргә хөрмәт тәрбияләүгә этәргеч ясау, иптәшең белән хезмәттәшлек итә белү күнекмәсен үстерү;

Регулятив УУГ:Таныш арасыннан таныш булмаганны билгеләү, үз фикереңне төгәл җиткерү,аралашу һәм коллективта хезмәттәшлек итү күнекмәләрен формалаштыру.

Танып –белү УУГ: Тиешле мәгълүматны табу, аерып алу, укыганны анализлау;

Коммуникатив УУГ: Башкаларның фикерен тыңлау, үз фикереңә ышандыра белү

Җиһазлау:  Ф.Ю. Юсупов, Ч.М. Харисова, Р.Р.Сәйфетдинов  “Татар теле” , 6 нчы сыйныф, татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы- нче битләр, индивидуаль карточкалар, тест сораулары, мәкаль язылган карточкалар, юл картасы,  компьютер,  презентация.

Метод һәм алымнар: әңгәмә, өлешчә эзләнү, мөстәкыйль эш, тест

Дәрес тибы: белемнәрне гомумиләштерү  һәм  системалаштыру  дәресе 

                                                     

Дәрес барышы

  1. Оештыру өлеше..
  2. Исәнмесез ,кадерле укучылар, әйдәгез, бер-беребезгә чын күңелдән елмаешыйк та, хәерле көн телик, кәефләрне күтәреп алыйк.(1 слайд)

Әнә шундый җылы сүзләр, изге теләк-омтылышлар белән башланган бүгенге     дәрестә, балалар, алган белемнәрне, күзәтүчәнлекне барлап,  төрле күнегүләр    аша белемнәребезне камилләштерербез.

  1. Ориентлашу һәм уңай мотивлар булдыру этабы

Әйдәгез эле , укучылар,  хәзер бераз экранга игътибарыбызны юнәлтеп алыйк. Сезгә тәкъдим ителәчәк видео безгә алга таба дәресебездә кирәк булачак әле. Ни өчен  кирәклеген алга  таба сез әйтерсез. Бик игътибар белән карагыз. ( видео тәмамлана)

  1. Белемнәрне актуальләштерү этабы.

Дәрескә УМ кую

(Алга таба презентациядә табышмаклар тәкъдим ителә)

Укучылар, Сезгә шундый бер хикмәтле табышмагым да бар бит эле . Укып карагыз, уйлагыз да җавабын табыгыз!

 Мин дөньяда барлык илләрнең байлыгы белән идарә итәм.

Мин кешеләрнең дөньяда яшәү вакытларын теркәп куям.

Мин барлык фәннәр белән дус яшим.

Миннән башка кешеләр дәвалана да алмыйлар.

Миннән башка кибеткә дә бара алмыйлар.

Мин– ярышта җиңүче дә.

Мин – укучыларны шатландыручы да, аларны борчуга салучы да.

Ә кайчакта мин… бик тәмле дә була алам.

Нәрсә  соң мин? (Сан)

Ә без саннар турында беләбезме сон? Бүгенге дәресебездә нишләрбез?

(Көтелгән җавап: сан сүз төркемен гомумиләштереп кабатларбыз)

 Дәфтәрләргә бүгенге число, сыйныф эше, тема языла.

Укытучы:Цифрларны сез күбрәк кайсы дәрестә кулланасыз?

Көтелгән җавап: математика

    Укытучы: Ә беләсезме, сез укый торган математика фәне ул бик күптән барлыкка килгән. Ә менә татар телендә беренче математика китабын язу өчен күп тырышлык куйган галим кем ул? Әйдәгез әле, экрандагы рәсем буенча танып карыйк.

Слайдта – Каюм Насыйри (укучылар танырга тиешләр). Сез аның кайсы әсәре белән таныш? (Көтелгән җавап: “Әбүгалисина”)

– Ә саннарсыз тормышта яшәп буламы? (Без иртән йокыдан торуга, алар безнең белән янәшә атлый башлый).

– Гомумән, безнең бөтен тормышыбыз саннар белән бәйле икән. Менә шуңа күрә дә саннарны кулланганда, белемебез камиллеккә ирешерлек   итеп, сан турында өйрәнгәннәребезне ныгыту өстендә эшләрбез. Саннарның тагы да кызыклырак якларын ачарбыз.

– Эшләребезне һәрберегез аерым да , һәм шулай ук  төркемнәрдә дә башкарырсыз.

III. Материалны ныгыту. Уку мәсьәләсен адымлап чишү.


Укытучы:
Без   сан  турында нәрсәләр беләбез соң? Әйдәгез,   сан турында  модельне  искә төшерик.

Укучылар төркемләп урыннарда башкаралар һәм тактага чыгалар,  аңлаталар.

МОДЕЛЬ ТӨЗЕЛӘ

Җавапларын дәлилләп тә баралар.

Бирелгән модель буенча сан турында сөйләргә. 

Белемнәрне гомумиләштерү һәм системалаштыру.

 

1 нче бирем  Төркемнәрдә эш

-Алдагы бурычыбыз – саннарның төркемчәләрен искә төшерү. Мин сезгә “Сан төркемчәләре” лотосын өләшәм. Биредә һәр сан төркемчәсенә хас үзенчәлекләрне табып, лото рәвешендә сала барырга кирәк. (Тәртип саны+ предметларның саналу яки урнашу тәртибен белдерә+ Ничәнче? + дүртенче, уникенче, йөзенче, егерме бишенче+ микъдар санына -ынчы/-енче, нчы/-нче кушымчалары ялганып ясала)

2 нче бирем Төркемнәрдә эш

-Күнегүләрне язып башкарыр өчен, безгә саннарның дөрес язылышын кабатлап китәргә кирәк. Сезнең өстәлдә таблица бирелгән .

Һәркем үзенең таблицасын тутыра. (слайд ярдәмендә тикшерелә)

ЯсалышыНичек языла?Мисаллар
Тамыр
Кушма
Тезмә
Парлы

 

3 нче бирем

       Сезнең алдыгызда раслаулар язылган таблица ята. Мөстәкыйль рәвештә эшләп алабыз. Әгәр раслау белән килешәсез икән “ әйе” дигәнгә “+”, әгәр дә килешмәсәгез, “ юк ” дигәнгә  “+“ куярсыз. Җавап бирер өчен  сан турындагы белемнәрегезне искә төшерерсез.

Биремәйеюк
Сан сүз төркеме предметны белдерә. +
Алты-җиде – парлы сан.+ 
Сан ачыклаган исем аныклагыч була. +
Саннар сүзләр белән дә, цифрлар белән дә языла.+ 
Саннарны язу өчен, гарәп һәм рим цифрлары кулланыла.+ 
Ясалышы ягыннан саннар 6 төрле була. +
25 елның синонимы – чирек гасыр.+ 
Сан җөмләдә бары тик аергыч  булып килә. +
Саннарны җөмләдә синонимнар белән алыштырып була+ 

 

 

“ юк”  җавапларын дөресләп барабыз. Сораулар:

-Сан сүз төркеме нәрсәне белдерә?(предметның исәбен, санын белдерә);

– Сан ачыклаган исем ничек йөртелә? (саналмыш)

-Саналмышсыз килгәндә,  сан нишли? (исемләшә)

– Саннарны язу өчен, гарәп һәм рим цифрлары кулланыла. Әйе.Рим цифрлары ничә шартлы  билге ярдәмендә күрсәтелә?(I   V    X   L   C   D   M)

– Ясалышы ягыннан саннар  ничә төрле була? (5)

– Сан җөмләдә нинди җөмлә кисәге булып килә? (Саналмышы белән килгән саннар җөмләдә аергыч була, саналмышсыз килгәндә, сан исемләшә, төрле җөмлә кисәге була)Физкультминутка:

 -Табигатьтә кайсы ел фасылы?

– Мамык карлы кыш.

– Ә сез кышны яратасызмы?

-Яратабыз.

– Әхэзер кар бөртекләрен учыбызда уйнатыйк.

Кар бөртеге

Кар бөртеге өйгә керде,

өй эчендә очып йөрде,

Менә шулай, менә шулай,

Менә шулай, менә шулай.

Кар бөртеге бик аз очты,

Суздык аңа җылы учны,

Менә шулай, менә шулай,

Менә шулай, менә шулай.

 Укытучы. Ә хэзер дәреслектәге 155 нче күнегүне башкарабыз. Тексттан бары тик микъдар саннарын саналмышлары белән күчереп алырга кирәк. Саннарны бирелгәнчә язарга.

 Көтелгән җавап. Алты яшь, XX гасыр, 5900 кв.км, 510 км,27 км.

Укытучы. Экрандагы текстны укыйбыз.

Бик биек тауда бер көтүче яшәгән. Бервакыт яңгырлы  төндә өч кеше аның ишеген шакыган.

  • Минем өем бик бәләкәй, берегез генә керегез.
  • Сез кемнәр соң?- дип сораган көтүче.
  • Без- Дуслык, Бәхет һәм Байлык. Иң башлап кайсыбыз керүен үзең хәл ит…

Төркемнәрне тикшерү өчен сораулар:

  • Көтүче кемне сайлаган?
  • Дуслыкны.
  • Ни өчен?
  • (Чөнки Дуслык керү белән өйгә Бәхет тулган, Байлык килгән).

  Ә хәзер укучылар, дуслык формуласын төзеп карыйк.Сезнең алда “Дуслык агачы” . Без аларны җимешләр белән бизәргә тиеш.Моның өчен дуслык турында мәкальләр уйлап карыйк. Тулырак…

Саннарның ясалышы. 6 сыйныф


саннар Саннарның ясалышы. 6 сыйныф
  Татарстан Республикасы Арча муниципаль районы “Ташкичү төп гомуми белем мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесенең югары квалификацион категорияле  укытучылары Шагидуллина Рәйсә Сәйделхан кызы һәм Әхмәдуллина Алсу Тәфкил кызы.  Тема: “ Саннарның ясалышы”.  6 нчы сыйныф.

 

Тема. Саннарның ясалышы

(6 нчы сыйныфта татар теле дәресе)

Максат: 1) саннарның ясалышы турында мәгълүмат бирү;

2) укучыларның мөстәкыйль фикерләүләренә ирешү;

3) Укучыларда халык авыз иҗатына мәхәббәт хисләре тәрбияләү.

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

– күршеңә ярдәм итүдә танып-белү инициативасы күрсәтү;

– үзең алган белем күнекмәләрен тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү.

Метапредмет нәтиҗәләр:

 

Танып-белү гамәлләре:

– мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү;

– тема тирәсендәге төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру;

Коммуникатив УУГ:

– сыйныфташлары һәм укытучы белән уку эшчәнлеген оештыруда хезмәттәшлек итү;

– төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;

– күмәк эш вакытында уртак фикергә килү;

Регулятив УУГ:

– укытучы белән бергәләп, үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяләү;

– кагыйдә, күрсәтмәләрне истә тоту һәм аларга ияреп гамәлләр кылу;

Предмет нәтиҗәләр:

– сүз төркемнәрен дөрес язу, аларны сөйләмдә дөрес куллана белү күнекмәләрен үстерү;

Предметара бәйләнеш: татар әдәбияты, математика.

Дәрес тибы: яңа белемнәрне үзләштерү дәресе.

Җиһазлау: дәреслек, презентация, интерактив такта, ноутбук, карточкалар, рефлексия бите.

Дәрес барышы.

  1. Оештыру, мотивлаштыру.

1.Уңай психологик халәт тудыру.

– Исәнмесез, укучылар. Кәефләрегез ничек?

Дуслар елмаеп караса,

Дөнья яктырып китә.

Я, кайсыгыз дусларына

Елмаю бүләк итә.

Татар теле дәресен башлап җибәрәбез. Укучылар, дәрестә тырышыгыз һәм актив булыгыз. Сез иң яхшы, иң актив, иң акыллы укучылар!

Сез яңа белем алырга, “татар теле иленә” сәяхәткә әзерме?  Әйдәгез, “Белемгә кыска юл юк”, дип дәресебезне башлыйк. Уңышлар сезгә.

II Актуальләштерү.

“Нинди сүзләр яшеренгән?” уенын уйнау.

Йөзә, тун, көч.

  • Болар нинди сүз төркеме?

Түбәндәге сораулар буенча  төркемнәрдә эшләү. Укытучы сорау бирә, төркемдәге укучылар һәрберсе 1әр тапкыр чиратлашып шул сорауга җавап бирәләр.

-Сан сүз төркеме нәрсәне белдерә?

-Сан нинди сорауга җавап бирә?

-Сан белән ачыкланган сүз ничек атала? (Сан белән ачыкланган сүз саналмыш дип атала).

-Җөмләдә сан нинди җөмлә кисәге булып килә?

III. Проблемалы ситуация булдыру. Уку мәсьәләсен кую. Тулырак…

Сингармонизм законы 5нче сыйныф


Сингармонизм законы  5нче сыйныф
Саба  муниципаль районы муниципаль бюджет гомумбелем учреждениесе Шәмәрдән лицее «Үсеш» нең татар теле һәм әдәбияты укытучысы  Сабирова Резеда Әгъзамтин кызы. Тема: “Сингармонизм законы” (Рус мәктәпләрендә туган(татар) телне өйрәнүче 5нче сыйныф укучылары өчен)

Тема: Сингармонизм законы.

Максатлар:

  • белем бирү максаты: татар теленең фонетикасы, сингармонизм законы турындагы белемнәргә ия булып, дөрес сөйләм оештыра белү һәм язуда дөрес куллана белү;

2) фикерләү сәләтен үстерү максаты: укучыларның сораулар куя белү, анализ һәм нәтиҗә ясый белү кебек фикерләү сәләтләрен үстерү, үз фикерләрен дөрес һәм матур итеп әйтүләрен   камилләштерү, уртак эшчәнлекне үстерүгә ирешү;

3) тәрбияви максат: фәнни-танып белүнең кыйммәтен аңларга омтылыш уяту, табигатьне һәм табигатьтәге җан ияләрен саклау һәркемнең изге бурычы икәнлеген төшендерү, хезмәт эшчәнлеге нәтиҗәләренә хөрмәт хисе һәм әхлак сыйфатлары тәрбияләү.

Дәреснең тибы: яңа материалны  өйрәнү.

Көтелгән нәтиҗәләр:

Предмет нәтиҗәләре: сингармонизм законын телдән һәм язма сөйләмдә куллана белү, сингармонизмга буйсынмаган сүзләрне тану күнекмәләрен булдыру, рәт һәи ирен гармониясен буйсынган сүзләрне аерырга өйрәнү.

 Метапредмет нәтиҗәләр:

регулятив гамәлләр: дәреснең темасын, максатын мөстәкыйль таба белү; үз фикереңне дәлилләү; үзеңнең эш-гамәлләреңә үзгәреш кертү, үзеңнең һәм иптәшеңнең фикерен дөрес бәяли алу, сөйләм ситуациясен анализлап, башкаларның теләк-ниятләрен аңларга тырышу;

танып белү гамәлләре: мәгълүмат белән эшли белү: сингармонизмга буйсынмаган сүзләрне мөстәкыйль рәвештә аерып ала белү, логик фикер йөртеп, сингармонизм законының ике төре буенча төркемнәргә, ягъни рәт һәм ирен гармониясенә бүлә белү, нәтиҗә чыгарырга өйрәнү; мәгълүматны системалаштыру һәм истә калдыру.

коммуникатив гамәлләр: әңгәмә барышында тема буенча сораулар бирү һәм дустанә аралашуны саклап, үз фикерләреңне җиткерә белү; уртак эшчәнлекнең максатын кабул итү һәм аңа ирешү;

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр: дәрестә алган белемнәрне тормышта кулланырга өйрәнү,  тикшеренү эшчәнлегенең төп күнекмәләренә ия булу, әйләнә-тирәгә зыян китерә торган эш-гамәлләрне кабул итмәү, бер-береңә һәм кеше хезмәтенә карата ихтирам, хөрмәт хисе тәрбияләү.

Метод һәм алымнар: әңгәмә, эзләнү-тикшеренү

Эшне оештыру төрләре: фронталь, индивидуаль , төркемнәрдә һәм парларда эшләү.

Җиһазлау: төп электрон дәреслек: Туган тел (татар теле). 5 сыйныф. Ике кисәктә. Беренче кисәк : төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен). / М. М. Шәкүрова, Л. М. Гыйниятуллина, О. Р. Хисамов; [рәссамы Диләрә Нәүрузова]. — Казан: Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе нәшрияты, 2022. — 172 б. : рәс. б-н.

өстәмә: компьютер, смарт такта, презентация, рәсем, карточкалар: “Сингармонизм законына буйсынган һәм буйсынмаган сүзләрне аерып языгыз”.

Дәрес барышы:

  1. Мотивлаштыру-ориентлаштыру:
  2. Дәресне оештыру.

Исәнләшү, укучыларның хәлләрен сорашу, психологик уңай халәт тудыру.

Хәерле көннәр дип эндәшәм

Һәммәгезгә мин сезгә

Матур көннәр, яхшы кәеф

Телимен һәрберегезгә.

Укучылар, бүген көн нинди?

(Дежур укучының чыгышы)

Укытучы: Әйе, укучылар, бүген көн болытлы, җилле, салкынча. Көз җитте. Сез бакчадагы бәрәңгеләрегезне җыеп алдыгызмы әле? Быел бәрәңге уңышы ничегрәк?  Без дә бәрәңгене җыеп алдык. Тик , балалар, минем бәрәңгеләрне аермаган бит әле. Миңа ярдәм итмәссезме икән? Без аны нинди төрләргә аерабыз әле? Әйе, утырту бәрәңгесе, эре һәм вак бәрәңге.Тик минем бәрәңгеләрем тылсымлы, алар – сүзләр төзергә ярдәм итә торган авазлар.

Менә шул авазларны, сортларга аерып, капчыкларга тутырырга  булышыгыз әле. Эшкә тотынганчы, кайбер кагыйдәләрне искә төшереп китик әле, балалар

  1. Актуальләштерү.

1.Өй эшенең үтәлешен тикшерү: кагыйдәләрне искә төшерү.( Экранда сораулар чыга)

–Нәрсә ул аваз?

-Нинди авазлар була?

– Татар телендә ничә сузык аваз бар?

– Алар нинди төрләргә бүленә?

-Афәрин, ә хәзер,  парлашып, минем “серле бәрәңгеләр”емне үз капчыкларына  тутырыйк әле. ( беренче пар- арткы рәт, 2нче пар-алгы рәт, 3нче пар- иренләшкән сузыкларны аера, 4нче пар тактада  https://learningapps.org/ сайтында  интерактив тактада эшли. Сылтамасы: https://learningapps.org/watch?v=p6qghywp522 )

– Рәхмәт, менә сез нинди яхшылык эшләдегез. Яхшылыгыгызны истә тотармын. “Яхшылык эшләсәң, ул үзеңә кире кайтыр “ ди татар халык мәкале

2)  Уку мәсьәләсе кую. Әңгәмә:

-Димәк, балалар, бүген безнең сөйләшү темасы нинди булыр, ягъни нинди темага сөйләшербез?

-Яхшылык турында

-Нәрсә ул яхшылык? (җаваплар тыңланыла)

-Яхшылык эшләү җиңелме, балалар?

-Кемгәдер бик җиңел, ә кем өчендер ай-һай авыр…

-Экранга күз салыйк әле. Бу нинди әкият? Авторын беләсезме? (Экранда “Өч кыз” әкиятеннән рәсемнәр бирелгән. “Логик чылбыр” буенча эчтәлекне искә төшерү)

  • Әлеге әкият нәрсә турында дип уйлыйсыз?
  • Минемчә, бу әкият яхшылык эшләү турында.
  • Бу әкияттә кемгә яхшылык эшләү авыр, ә кемгә җиңел?
  • Олы һәм уртанчы кызга яхшылык эшләү авыр, ә кече кыз һәм тиенгә җиңел.
  • Балалар, әлеге әкият нәрсә турында уйланырга мәҗбүр итте?
  • Әниләр-иң кадерле кешеләр, аларны рәнҗетергә ярамый. Һәрвакыт сүзләрен тыңларга, ярдәм итәргә кирәк һ.б…

II . Уку мәсьәләсен өлешләп чишү

  • Әйе, балалар, кешеләргә, кешеләргә генә түгел барлык җан ияләренә ярдәм итәргә кирәк. Әйдәгез әле, тиеннең сүзләренә игътибар итик. (экранда түбәндәге җөмләләр чыга)

И  бала, гомер буе игелек күр, кешеләрне бәхетле ит, аларга куаныч бул. Кешеләр дә сиңа ихтирамлы булыр, синең яхшылыгыңны беркайчан да онытмаслар! (Сүзлек өстендә эш:  игелек- изгелек,яхшылык (доброта), ихтирам- хөрмәт(уважение), куаныч- сөенеч, шатлык( радость)

– Әйдәгез,  шушы җөмләләрдән алгы рәт сузыклардан һәм арткы рәт сузыклардан гына торган сүзләрне язып алыйк. (вариантларда эш: 1нче вариантлар-алгы рәт сузык авазлардан торган сүзләрне, 2нче вариантлар арткы рәт сузык авазлардан торган сүзләрне  язып алалар)

Эшләрне алмашабыз һәм тикшерәбез.

Алгы рәт сузыклардан торган сүзләр:  игелек,   күр,  кешеләрне,  бәхетле,   кешеләр

Арткы рәт сузыклардан торган сүзләр: бала,  буе,  булыр,  яхшылыгыңны,   онытмаслар

Нәтиҗә ясау. Димәк, беренче рәттә нечкә сузыклардан, ягъни алгы рәт сузыкларыннан гына торган сүзләр. Сузык авазлар бер-берсенә нечкәлектә ярашып килгәннәр. Икенче баганада калынлыкта ярашканнар, охшашканнар. Бу сузыклар гармониясе дип атала. Икенче төрле сингармонизм законы .  Димәк, сузыкларның я калынлыкта, я нечкәлектә ярашуы сингармонизм законы дип атала.

-Ике рәттән дә төшем килешендәге сүзләрне табыгыз әле

-Кешеләрне, яхшылыгыңны.

– Нинди кушымчалар ялганган?

– Берсенә –нечкә, берсенә калын кушымча ялганган.

Димәк, укучылар, кушымчалар сингармонизм законы нигезендә ялгана.

– Кабат экранга карыйк әле. Кайсы сүзләрне язып алмадыгыз? Ни өчен? Димәк, нинди сүзләр сингармонизм законына буйсынмый?

БЕРКАЙЧАН- кушма сүз

ИХТИРАМ- алынма сүз

СИҢА- алмашлык ю.к.

-“Яхшылык эшләү- матур гадәт” җөмләсендә сингармонизмга буйсынмаган сүз бармы? Ни өчен? (җаваплар тыңланыла)

Нәтиҗә ясау. Димәк, сингармонизм законы бары тик әйтелешкә карый.

III. Белемнәрне беренчел үзләштерү

  1. Дәреслектә бирелгән текстны уку.

–  Ә хәзер дәреслектәге 20нче күнегүгә күз салыйк.   Сезгә, укучылар, “Аучы карт” тексты бирелгән, иң элек текстны рольләргә бүлеп укыйк әле.(текстны рольләргә бүлеп уку)

– Балалар, текст нәрсә турында?

– Бабасының оныгына яхшылык эшләргә теләве турында

– Бабай яхшылык эшләү өчен нинди гамәл башкарырга тиеш?

– Болан баласын алып кайтырга.

– Сезнеңчә, бу яхшылыкмы әллә начарлыкмы?

– Минемчә, бабай оныгына яхшылык эшлим дип, боланга начарлык эшләячәк.

-Димәк, балалар, берәүгә яхшылык эшлим дип, башкаларга зыян китерү дә мөмкин икән.

Тулырак…

Сузык аваз хәрефләре һәм аларның составы


сузык аваз
Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципаль районы  Бакый Урманче исемендәге  “2 нче гимназия” муниципаль бюджет  гомуми белем учреждениесенең югары квалификацион категорияле татар теле  һәм әдәбияты укытучысы Зарипова Әнисә Газизулла кызы. Тема: Сузык аваз хәрефләре һәм аларның составы.

 

Татар теле. 5 сыйныф: татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы / Ч.М. Харисова , Н.В. Максимов, Р. Р.Сәйфетдинов, Казан: Татар. кит. нәшр. 2015нче ел

 

Дәрес  максаты:1. Сузык авазлар турында булган белемнәрне  камилләштерү.

2.Укучыларның иҗади фикерләвен үстерүгә йогынты ясау.

  1. Бер- береңә ярдәмләшү  кебек уңай сыйфатлар тәрбияләү.

Планлаштырылган  нәтиҗә

Предмет нәтиҗәләре:

– Сузык авазлар турында булган белемнәрне  камилләштерү;

А, Ә, И, У,Ү,Ө хәрефләренең бер авазга билге булып йөрүен үз нәтиҗәләре мисалында төшендерү:

– Я, Ю, Е хәрефләренең ике авазга билге булып йөрүен үз нәтиҗәләре мисалында төшендерү

Универсаль уку күнекмәләре  (УУК)

Шәхси:   мәктәпкә карата  уңай мөнәсәбәт булдыру

Регулятив:
– уку мәсьәләсен кабул итү һәм дәрес дәвамында шуның буенча эшләү.

   Танып- белү:
– язма һәм телдән сөйләмдә үз фикерләреңне формалаштыра белү.
Коммуникатив:
– сөйләмнең диалогик формасы белән эш итә белү;
– хезмәттәшлектә башкаларның фикерләрен исәптә тоту һәм карашыңны яклый белү;
– бердәм эшчәнлектә уртак нәтиҗәгә килү.

Төп  төшенчә. Сузык аваз хәрефләре һәм аларның составы

Предметара бәйләнеш: әдәбият, рус теле.

Эш формалары: индивидуаль,  фронталь, төркемнәрдә эш,  парлап эшләү.

Ресурслар. Дәреслек, проектор, презентация, төркем өчен биремнәр

Дәрес этаплары

Оештыру моменты. Нәтиҗәгә   ирешү

өчен биремнәр системасы

 ( укытучы, укучы эшчәнлеге)

Максат.Уңай психологик халәт булдыру

Уңай психологик халәт булдыру (исәнләшү, хәл сорашу)

-Исәнме, дустым! (Кул бирешәләр)

-Хәлләрең ничек? (Бер-берсенең җилкәсенә кул куялар)

-Мин сине бик сагындым! (Кулны йөрәккә куялар)

-Син килдең. Бик шәп! (Кочаклашалар)

Хәерле көн телик таңнар саен,

Аяз күкләр телик җиребезгә.

Кояшлы көн телик һәр кешегә,

Һәм иминлек телик җиребезгә,

Хәерле көн телик барчабызга,

Хәерле көн телик үзебезгә

Планлаштырылган  нәтиҗә:

(предмет буенча)

-бәйләнешле сөйләм үстерү;

(универсаль уку гамәлләре)

-укуга  карата  уңай мөнәсәбәт булдыру

Белемнәрне актуальләштерү

Максат. Графика һәм орфография турында белемнәрне искә төшерү. Авазларны язуда күрсәтү. Алфавит. Татар теленең төп орфографик һәм орфоэпик нормалары. Татар орфографиясенең кыен очраклары

 

I.Өй эшен тикшерү

1.Сорауларга җавап бирү

2.27 нче күнегүне тикшерү,

3.Кагыйдәне әйтү

Графика  – сөйләм авазларының язуда бирелү ысулларын өйрәнә торган бүлек

 Орфография –  сүзләрне дөрес язарга өйрәтә торган бүлек

Орфографик сүзлектән файдаланып, бирелгән сүзләрнең язылышында булган хаталарны төзәтеп  язарга.

Йомош, явлык,  хәйкәл, ауру, дингез,класташ, конгоз

Калын сузыклар ничә? (6)

Нечкә сузыклар ничә?(6)

Алфавитта ничә хәреф аваз белдерми? (2)

Сузык авазлар,  телнең алга һәм артка хәрәкәтенә карап, ничә төрле булалар?(2)

Иреннәр хәрәкәтенә карап ничә төрле булалар?

Планлаштырылган  нәтиҗә:

(предмет буенча)

Графика, орфографиянең кыен очраклары турында белемнәрне ныгыту

(универсаль уку гамәлләре)

– аңлап әйтеп бирү;

-аралашу бурычлары нигезендә үзеңнең фикерләреңне тулы һәм төгәл итеп әйтеп бирү белү;

– үзләштерелгән белемнәрнең,  дәрәҗәсен һәм сыйфатын аңлау һәм ачыклау

Уку мәсьәләсен кую

Максат: теманы билгеләү

Укучыларның белемнәрен актуальләштерү. Проблемалы ситуацияне китереп чыгару.

Сезнеңчә ничек, кайсы авазлар әһәмиятлерәк, кирәгрәк?Сузык авазлармы әллә тартык авазлармы? Ә хәзер бер әкият тыңлагыз.  Әлеге әкияттән шул ук сорауга җавап эзләгез. Беренче язып куйган фикерегез үзгәрдеме?(Сорау: -Сезнеңчә ничек ? Кайсы авазлар әһәмиятлерәк, кирәгрәк?)

Бер заман тартык авазлар белән сузык авазлар бәхәсләшкәннәр.

–           Әлбәттә, без кирәгрәк! Бездән башка кеше авызын да ача алмый! – дип кычкырганнар сузыклар.

–           Анысын карарбыз әле!- дип, каршы чыкканнар ди, тартыклар. – Бер дә авызыңны ачмыйча әйтеп кара әле безне. Барып чыкмаячак!

–           “М” дип авыз ачмыйча да әйтеп була!

–           Шул бер “М” нан башка бер авазны да авыз ачмыйча әйтә алмаячаксыз.

–           Барыбер без кирәгрәк, – дигәннәр сузык авазлар.- Бер иҗек тә, бер сүз дә бездән башка була алмый. Без үзебез генә дә сүз була алабыз: Ә? И! Уу, ууы, О!

–           Сездән башка иҗек тә, сүз дә булмый- анысы дөрес. Сез бездән башка гына берәр сүз әйтеп карагыз әле.  Мәсәлән: Татарстанның башкаласын.

–           А-а, – дигәннәр сузыклар һәм тынып калганнар.

–           Күрдегезме инде, бернәрсә дә аңлар хәл юк бит! Менә без үзебез генә дә “Кзн” дип әйтәбез икән, һәркем Казан икәнен чамалый алачак.

–           Ярар, яхшы. Алайса бездән башка гына Башкортстанның башкаласын әйтеп карагыз әле! – дип көлешкәннәр сузыклар. Тулырак…

Дуслык һәм әдәплелек


Дуслык
Саба муниципаль районы Тимершык гомуми урта белем бирү мәктәбенең I категорияле башлангыч сыйныфлар укытучысы Гарифуллина Марсилә  Миннәхмәт кызы . Тема: «Дуслык  һәм әдәплелек»

 

 ПРЕЗЕНТАЦИЯ 

Предмет:  ОРКСЭ, модуль «Дөньяви этика нигезләре», 4 класс

Дәреслек: ОРКСЭ «Дөньяви этика нигезләре» 4 класс, «Русское слово» Москва, 2012 ел, Татарчага тәрҗемә, ТР “Хәтер” нәшрияты

Дәрес тибы: Яңа теманы өйрәнү, беренчел ныгыту дәресе

Максат:

-укучылар арасындагы үзара мөнәсәбәтләрдә дуслыкның иң мөһим сыйфатларның берсе булуына ышаныч тәрбияләү;

-матур яшәү өчен дуслаша белү сыйфатларын тәрбияләү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

Предмет буенча нәтиҗәләр

Дуслык, дусларча мөнәсәбәт төшенчәләрен аңлау, дусларга яхшы ярдәмчел мөнәсәбәттә булу.

Метапредмет нәтиҗәләре

РУУГ: уку мәсьәләсен кабул итү, планлаштыру, истә калдыру; акыл эшчәнлеген көчәйтү; уку эшчәнлеген бәяләү;

ТБУУГ: китап белән эшли белү, кирәкле мәгълүматны таба,  гомумиләштерә белү, төшенчәләрне чагыштыра, анализлый белү;

КУУГ: күршең белән хезмәттәшлек итү, бердәм эшчәнлектә уртак кызыксынулар табып, уртак фикергә килү.

ШУУГ: үз эшчәнлегенең нәтиҗәләрен яхшыртуга ихтыяҗ формалаштыру, дәрестә үз фикереңне башкаларга җиткерә белү; укуга, милли кыйммәтләрне аңлауга үз мөнәсәбәтеңне формалаштыру.

 

Дәрес барышы

  1. Оештыру өлеше. Уңай психологик халәт тудыру

Хэерле кон. кадерле балалар!   дөньяви этика нигезләре фәне буенча дәресебезне башлыйбыз.

Балалар, бер-берегезгә карап елмайыйк әле. Чөнки йөзебездәге елмаюлар күңелләрне күтәрә, кәефне яхшырта. Бүгенге иртәдә сезнең кәефләрегез ничек икән, билгелик әле. Үзегезнең кәефегезгә туры килгән күбәләкне сайлап алыгыз.  

Дәрес ахырына   кәефләрегез үзгәрерме, юкмы, монысын соңрак күрербез.  Яхшы кәеф, елмаю чаткыларыгыз йөзегездән китмәсен, үзегез турында яхшы фикерләр генә калдырыгыз.

 

  1. Актуальләштерү. Теманы ачыклау.

– Әйдэгез әле, укучылар, сорау-җавап уены уйнап алыйк эле.   төркемнән чиратлап чыгып карточкаларны алабыз һәм артына язылган сорауга җавап бирәбез. Бер-берегезне игътибар белән тыңлагыз, кемнең җавабы тулы, тапкыр, матур булыр икән.

 

Сораулар:

  • Башкалар дустың турында начар сүзләр әйтсәләр, син аны яклап чыгарсыңмы?
  • Дустыңның нинди булуын теләр идең?
  • Малай һәм кыз бер – берсе белән дуслаша аламы?
  • Син бүләкне алырга яратасыңмы яисә бирергәме?
  • Эт яки песи белән дуслашып буламы?
  • Серләреңне дустыңа сөйлисеңме?
  • Синең дусларың әти – әниеңә ошыймы?

 

  • Димәк, бүгенге дәрестә без …. дуслык турында сөйләшәбез икән.

 

  1. Яңа материалны аңлату.

– Дуслык – дөньядагы иң кирәкле мөнәсәбәтләрнең берсе. Дуслары булган кешеләр генә бәхетле буладыр, минемчә. Ә сезнеңчә ничек, укучылар? Сезнең фикерләрегезне ишетеп китәсе килә.

  • Әйтегез әле, балалар, кем ул дус?

 –Илзат. Ышанычлы, таянырдай кеше. Серләрне ышанып тапшырырдай кеше , сине яклап чыгучы кеше. Башкаларга да ошый торган кеше.

  • Ә нэрсэ ул дуслык?

Хэлил. Дуслык – ул бик кыйммәтле язмыш бүләге. Дуслык безгә укырга, эшләргә, яшәргә ярдәм итә. Ул безне әйбәтрәк, яхшырак, көчлерәк итә. Кешегә дусларсыз яшәү мөмкин түгел. Дустың булу – зур байлык.

  • Әйе, балалар, һәркемнең дә дусты булырга тиеш, шулай булганда гына яшәве күңелле, рәхәт була.
  • Дуслык турында бик күп әкиятләрдә, хикәя-шигырьләрдә дә языла. Әйдәгез, искә төшереп китик әле, сез дуслык турында нинди әсәрләр беләсез?
  • Дүрт дус”, “Өч дуңгыз баласы”, “Кәҗә белән сарык”, “Кот Леопольд”.
  1. Беренчел ныгыту

– Укучылар, дуслык турында татар халкы үз фикерен мәкальләр аша бик үтемле итеп җиткерә. Ә сез аларны беләсезме икән?  Тикшереп карыйк әле? Өстәлдәге конвертларда мәкальлэр бирелгән. Ләкин аларны дөрес итеп төзергә кирәк. Килеп чыккан мәкальне анлатып та бирерсез.

 

  • 100 сум акчаң булганчы … (100 дустын булсын.)

(Әйе, акча ул була да бетә, ә дуслар ,дуслык гомерлек)

  • Дустың булмаса – эзлә (тапсаң-югалтма.)

(Әйе, берьялгызың, дусларсыз гына яшәве бик авыр. Син үзеңә дус табарга тиеш. Ә инде дустыңны югалтмау, саклау – сезнең һәрберегезнең үз кулында. Игътибарлы, ярдәмчелч, ышанычлы булсагыз, дусларыгыз югалмас.)

  • Кешенең иң зур байлыгы – … (чын дусты.)

(Әйе, дусты күп булган кеше – иң бай кеше. Чөнки алар теләсә кайсы вакытта сиңа ярдәмгә килә алалар, кайгың булса, уртаклашалар, шатлыгыңны бүлешә алалар.)

  • Дус-кайгыда(сынала.)

Син кешенең дусты икән, шатлык килгәндә генә түгел, кайгы килгәндә дә аның янында булырга тиеш. Әгәр кайгы килгәндә юкка чыккан икән, ул чын дусмы? Юк, ул башта ук чын дуслык булмаган. Чын дус бервакытта да сине бәладә ташламый.

  • Иптәшең үзеңнән (яхшырак булсын.) (Нинди дә булса авырлык килсә ул сине ташлап калдырмый )
  • Дуслыкта, бердәмлектә (көч.) (Барлык эшне дэ бергэ кинэшлэшеп эшләргә кирәк)

“Балык – сусыз, кеше дуссыз тора алмый”

“Дуслык ашаганда беленми, эшләгәндә беленә”

“Кош – канаты белән – кеше дуслык белән көчле” һ .б

 

  • Укучылар , әйдәгез инде нәтиҗә ясыйк, дәреслектэн билгеләмәне укыйк әле.  Дуслык сүзенэ дәреслектә нинди билгеләмә бирелгән икэн?   (62 бит)
  • Ә менә татар мәгърифәтчесе һәм педагогы Каюм Насыйри узенең бер нәсыйхәтендә дуслык турында ни яза икән. Шуны тыңлап китик әле. (66 бит)
  • Сорау: бу әсәрдә автор нинди биш кешегә ышанмаска куша?
  • Ә хәзер укучылар Дуслыкка ни булыша
  • Дуслыкка ни комачаулый?

1 төркем: Дуслыкка ни булыша?

риясызлык, ышаныч, кызыксыну, ихлас күңеллелек, мәрхәмәтлелек, тигез хокуклылык, ирек, күңелгә ошау, намуслылык.

2 төркем: Дуслыкка комачаулый?

кызу канлылык, ахмаклык, бәйлелек, көнчелек, комсызлык, ялган, ышанычсызлык, алдашу, хыянәт итү, хәйлә Тулырак…