Мөгаллим язмалары

Башың һәм кулың эшләсә… акча үзе килә.

Авылда акча эшләп була.Соңгы елларда авылда яшәүче кешеләрнең күбесе өйләрендә нәрсә дә булса җитештерү белән шөгыльләнә башладылар. Кайберәүләр, бәлки, аларны акчалары җитмәүдән шундый эшкә керешкәннәр дип уйлый торгандыр. Анысын да кире кагып булмый. Әмма чынлыкта төп сәбәп – кешеләрдә эшмәкәрлек инстинкты уянуда.

Революциягә кадәр татар авылларында  хезмәт кайнап торган. Һәр йорт, һәр хуҗалык үзенә кирәкле ризыкны үзе җитештергән. Ә совет системасы кешеләрдәге үзеңә эшләү, өстәмә акча эшләү дигән теләкләрне юкка чыгарган иде. Шуның белән ул халыкны ялкаулыкта-хөрәсәнлектә  яшәргә өйрәтте:  өстәмә керем турындагы уйлар тыелды, андый фикерләр капитализм калдыгына тиңләнде. Бәхеткә, бу режим җимерелде. Аңа алмашка ирекле базар килде. Дөрес, Россиядә ул алга киткән Европа илләрендәге шикелле  була алмады. Бөтен авырлыгы гади халык җилкәсенә төште. Нигездә, хакимияттәгеләр, илнең бөтен байлыгын үзара бүлешеп бетерделәр.  Безнең авыл фермасы гына  да “Вамин” талавыннан соң  5-6 хуҗа кулына күчте. Килгән берсе нәрсә эләктерә ала, шуны эләктереп  китте. Авыл халкы эшсез дә, акчасыз да калды.

Авылда акча мәсьәләсе соңгы елларда җанлана башлады, анда яшәгән халык үзен-үзе кайгыртырга кереште. Кешенең кыюлыгы һәм акылы җитеп, үз тауарын үзе сатып акча эшли алса, хәзерге заманда аның баерга мөмкинчелеге бар. Авыл кешесе менә шуны аңлады. Билгеле, сүз череп баю турында бармый. Азмы-күпме тормышын алып барырлык, хуҗалыгын ныгытырлык һәм кешечә яшәрлек акча эшләү турында бара. Шушы максаттан авылда яшәүчеләр бүген нинди эшләр белән шөгыльләнәләр соң?

Авылда акча эшләүнең беренче юлы.Җәй буе иван чәй җыеп, аны киптереп-эшкәртеп, чәй ясыйлар. Һәм аны шәһәргә алып барып саталар. Ул чәйне эчкән кеше бүтән кибет чәен алып эчә алмый. Җиләк өлгергән чакта каен, җир җиләге җыеп, алтмышар мең эшләүчеләр  бар. Гөмбә тозлап сатучыларның да керемнәре шуннан ким булмыйдыр дип беләм.

Мунча минлекләре ясап, хәтта Себергә кадәр озаталар. Имән минлекләрне анда кулга да тидермичә алып бетерәләр ди. Тракторлы кешеләр бакча сукалый, бәрәңге утырта, төбенә өя, рәт арасын эшкәртә һәм көз көне үзе үк алып та бирә. Шулай итеп ул бакчага 4-5 тапкыр кереп чыга. Һәр керүе 400-600 сум акча китерә. Болары күзгә күренеп торган сезонлы эшләр. Андый эшләр даими акча чыганагы булып тормыйлар. Шуңа күрә кешеләр кышын да, җәен дә табыш китерә торган хезмәт төрләрен сайларга тырышалар.

Авылда акча эшләүнең тагын бер юлы.Менә, мәсәлән, өйдә пироглар пешереп сату шуңа керә. Дөрес, бу тәмлүшкәләр нинди санитария-гигиена шартларында пешәләрдер, анысын без белмибез. Әмма алар кибетләргә куелып, бик әйбәт сатылалар. Шулай булгач, бу уңган хуҗабикәләр ел әйләнәсе акчага тилмермиләр дигән сүз. Агач эшенә тотынган кешеләр дә байтак. Бездә мин белгәне генә шундый 6-7 кеше бар. Болар кыйммәтле зур станоклар алып куеп, такта яралар, эшкәртәләр. Кирәкле үлчәмнәрдә кисеп, шомартып бирәләр. Халыкка да җайлы, үзләренә дә күпме акча керә.

Тагын тәрәзә йөзлекләре, рамнар, ишекләр, төрле урындыклар, өстәлләр ясап ятучылар да байтак. Калайдан су баклары, комганнар эшләүчеләр үз һөнәрләре белән кәсеп итәләр. Саный китсәң, бүгенге көндә һәр авылда дип әйтерлек мондый эшләр белән шөгыльләнүчеләрне байтак санарга, дистәләгән мисаллар китерергә мөмкин. Хәтта аларның һәрберсе турында үзләренең эш тәҗрибәләрен яктырткан  зур-зур мәкаләләр язарга була. Бу кешеләрне мин акчага багынган, тиенләп акчасын саный торган адәмнәр дип әйтмәс идем. Нәкъ менә шундый кешеләр авылны үстерү, авылны матурайту турында да кайгырталар.

Авылда үз эшеңне ачып, шуның белән шөгыльләнүнең бик күп өстенлекләре бар. Моның өчен артык зур финанс чыгымнары кирәк түгел. Баш белән уйлап, кул белән эшли белергә генә кирәк. Зур бизнесменнар да кайчандыр үз эшләрен вак нәрсәләрдән башлаганнар. Яхшы заманнар килер, икътисад уңай якка үзгәрер  дип көтеп утырудан файда юк.

Халык кешенең уңышын акча белән бәяләүгә күнеккән. Ләкин Роберт Кийосаки дигән танылган бизнесмен фикеренчә: “Байлык – ул кешенең эшләмичә дә яхшы тормышта яшәү вакыты”. Чыннан да, берәү аена 18 000 сумга да бик әйбәт яшәргә мөмкин. Ә икенче берәүгә 100 000 дә җитмәскә мөмкин. Керемнәре чыгымнарыннан күбрәк булган кеше бай була. Логика бик гади: әгәр сез айга йөз мең эшәп, йөз ун мең туздырсагыз, тиздән урта катлауга әйләнәсез, аннан инде ярлылар  рәтенә төшәчәксез.

Лотереяга миллион сумнар отып, шуны юкка-барга туздырып, ахырдан бурычка баткан кешеләр турында мисаллар җитәрлек. Ни өчен шулай килеп чыга? Чөнки кеше акча белән идарә итә белми. Хәзерге миллионерлар  “байлык – фикерләү сәләте ул”, дип бик дөрес әйтәләр. Әгәр түбәндәге 5 кагыйдә үтәлсә, кешенең беркайчан акчасы бетмәячәк.

1. Акчаны җыярга кирәк. Сезнең финанс хәлегез үзегездән башка берәүгә дә кирәк түгел. Эштәге җитәкчегез дә, пенсия фонды да, туганнарыгыз, хәтта ирегез яки хатыныгыз да сезнең акча өчен җавап бирми. Җай чыкканын көтеп тормагыз. Хәзердән, нәкъ менә бүгеннән башлагыз. Булган акчагызның һич югы 10-20%ын тотмаска дип, ераграк яшереп куегыз. Моны ай саен даими эшләгез һәм гадәткә кертегез.
2. Дөрес инвестиция эшенә өйрәнегез. Инфляция турында онытмагыз. Ул даими кабатланып тора. Шуның өчен акчаны банкта яки оекта саклау дөрес түгел. Күчемсез милеккә кертү дә куркыныч. Чөнки аның бәясе төшәргә мөмкин. Иң дөрес вариант: җыелган акчага валюта, акцияләр алу яки кыйммәтле металларга алыштыру. Алтынның бәясе беркайчан төшмәячәк.
3. Финанс киңәше бирүчеләргә мөрәҗәгать итмәгез. Алар белән акчагызны ишәйтә алуыгыз бик икеле, ә менә югалтуыгыз, һичшиксез, булырга мөмкин. Финанс инструментларын үзегез өйрәнегез. Хәзер аның өчен интернетта мөмкинлекләр җитәрлек.
4. Финанс пирамидалары, МЛМ кебек кызыктыргыч нәрсәләр янына якын килмәгез. Аларның тиз һәм зур акча эшләү турындагы вәгъдәләре ялган һәм алдауга корылган. Анда өстәге оештыручылар гына баерга мөмкин.
5. Бүген интернет – мошенниклар мыжгып торган иң күп акча югалту урыны. 1-2 көндә миллионнар эшли башлыйсыз дигән белдерүләргә ышанып, кая да булса акчагызны күчерсәгез яки өйрәнү өчен тренинглар сатып алсагыз, ярык тагарак янында утырып калачаксыз. Үзегез уйлап карагыз: әйтик, мәсәлән, Саратов шәһәрендә яшәүче бер алдар инфочегәнгә сезнең авылдагы Ибраһим абзыйның акча эшләве ни пычагыма кирәк, ди?!..

Иң ышанычлы акча эшләү юлы – син үзең. Үз акылың һәм үз көчең. Әйдәгез, бергәләп авыл кешесенең акча эшли алу юлларын карап үтик әле. Хатын-кызлар өчен кулай булган бизнес төрләреннән башлыйк.

  Үлән чәе ясап сату бизнесы

  Бу авыр физик хезмәт таләп итми торган даими акча чыганагы. Чөнки чәйне безнең илдә бөтен кеше һәм бик күп эчә. Чәйгә сорау беркайчан бетмәячәк. Өстәвенә кибет чәйләренең чын чәй булмавын  инде халык күптән белеп бетерде. Шуңа күрә үлән чәйләренә күчеп баручыларның саны артканнан-арта. Кибеттән чәй алмаучы кешеләрне мин үзем дә беләм. Чәй бизнесы ачу артык зур чыгымнар таләп итми. Үләннәрне үзең җыясың. Мелисса, ромашка, бөтнек, календула, меңъяфрак, иван-чәй кебек үләннәр урман буйларында, болыннарда шаулап үсәләр. Кура җиләге, җир җиләге, каен җиләге, карлыган ишеләрен дә тилмереп эзләп йөрисе юк.

Еракка барып җыярга иренсәң, үз бакчаңда үстерергә мөмкин. Җыйган үләннәрнең хуш исе һәм файдалы сыйфатлары югалмасын өчен аларны бик әйбәтләп киптерергә кирәк. 20-30 литрлы киптергечләрнең бәяләре 5-7 мең тора. Алар 12 сәгать эчендә 5 килограмм җиләк, 7 килограмм яфрак киптерә ала. Чимал әзер булганнан соң тәмле чәй ясауның берничә рецептын аласың. Рецепт буенча яфракларны кушасың да, тәмен татып карату өчен туганнарыңны яки күршеләреңне чакырып, чәйне эчертеп карыйсың. Шуннан сатып алучыларны гына табасы кала. Анысы шәһәр җирендә буа буарлык. Билгеле, әзер чәйне матур итеп төрергә, нинди үләннәрдән ясалганлыгын күрсәтеп этикетка беркетергә кирәк. Әзер пакетлар кибетләрдә бар, этикетканы матур итеп төсле рәсемнәр белән компьютерда үзең ясарга була.

Шуннан социаль челтәрдәге битләреңә чәй сатуың турында реклама урнаштырасың. Ләкин бу очракта мин, рекламадан бигрәк, “сарафан радиосы” әйбәтрәк эшләр дип уйлыйм. Шәһәрдәге туганнарыгызның күршеләре мондый чәй турында белеп алсалар, үзләре соратып алачаклар. Тиздән сезнең чәй турында күршеләрнең күршеләре, аларның туганнары белеп бетерәчәк. Чәегез җитмәскә дә мөмкин. Шуннан киләсе җәйдә инде үләннәрне тагын да күбрәк җыеп, тагын да күбрәк акча эшләячәксез. Күпме кеше сезнең шифалы чәегезне эчеп ләззәтләнәчәк, күпме кешегә аның файдасы тиячәк. Үзегезнең дә байлык турында фикерләрегез тупланачак. Ә ул фикерләр менә мондыйрак булырга мөмкин дип фаразлыйм.

1. Мин үз тормышымны үзем төзим. Бай кеше белә: нинди адым ясавы аның бары үзеннән тора. Акча бар, аңа юлны таба белергә генә кирәк. Ә ярлы кеше акчасы булмауда һаман кемнедер сүгә, хөкүмәтне гаепли. Акча табуда җаваплылыкны берәүгә дә йөкләмәскә, ә ныклап үз кулыңа алырга кирәк.
2. Иң дөресе – оттырмау. Хәлиткеч мизгелдә бай кеше ничек отарга икән дип, ә ярлы кеше ничек оттырмаска икән дип уйлый. Һәм шуның белән алдан ук үзен хәерчелек диварына сылап куя. Шуңа күрә үз алдыңа байлыгыңны саклау түгел, ә булган байлыгыңны арттыру максаты куярга кирәк.
3. “Теләк” һәм “омтылыш” арасындагы аермалык. Байларның уңыш сере шунда – алар бай булырга омтыла. Ә ярлылар исә бай булырга телиләр генә. Омтылырга, хәрәкәт итәргә кирәк. Теләк күпме генә көчле булмасын, хәрәкәттән башка бернинди нәтиҗә булмаячак.
4. Уйларны киңәйтү. Миллионерлар масштаблы уйлый. Алар һәр адымнарының вакытын һәм күләмен алдан билгеләп куялар. Ә акчасызлар “иртәгә”, “аннан соң” дияргә яраталар. Бер ел, ике елдан соң эшләнәсе әйберләр, алардан керәсе акчалар турында уйлаудан курыкмагыз.
5. Бай кешеләрнең беркайчан да каршылыкларга исләре китми. Ярлылар һәр каршылыктан курка, аны зур мәсьәләгә әйләндерә. Каршылыклар турында уйлау депрессиягә китерә. Килеп туган проблема һәм хаталарны киртә итеп түгел, ә тәҗрибә туплау итеп кабул итәргә кирәк.
6. Баюга чикләр юк. Эшләре уңышлы барган кешеләр үз бәяләрен беләләр. Әмма алар бервакытта да ирешкәннәре белән чикләнеп калмыйлар. Ярлы исә беренче уңышыннан соң ук тукталып кала һәм тыныч кына гадәтләнгән хезмәтен башкаруны хуп күрә.

Гади чәй бизнесына керешкән кешенең генә түгел, ә гомумән, берәр төрле бизнеска тотынган кешеләрнең фикерләре дә менә шулайрак булырга мөмкинлеген. Әгәр аның уйлары шушы эзлеклелектә бара икән, берничә елдан ул яхшы чит ил машинасында йөри башлар, ике катлы йорт салып куяр. Ә аның эшен читтән күзәтеп торган көнчел күршесе сукрана-сукрана урамда җәяү йөрүен дәвам итәчәк.

Бәйләгән әйберләр сату бизнесы

Хатын-кызларның күбесе бәйләү эшенә хирыс. Аларның күбесе шуның белән буш вакытларын үткәрә, нервыларын тынычландыра, оныкларына ярдәм итеп оекбашлар, башлыклар  бәйли. Теләгәндә бу һөнәрне бизнеска үстереп җибәрергә мөмкин. Әмма теләсә нәрсә бәйләп утырудан файда юк. Сатып була торган әйберләргә тотынырга кирәк.

Моның өчен беренче чиратта клиентлар табарга кирәк. Иң элек берәр бәйләгән әйберегезне күп кеше күрерлек итәргә кирәк. Әйтик, оныгыгыз мәктәптә укый ди. Аңа бөтен кеше сокланырлык башлык, шарф я бияләйләр бәйләп киертегез. Мәктәптәге бөтен балалар, укытучылар, ата-аналар “аһ!” итәрлек булсын. Моны кем бәйләве белән кызыксыначаклар  һәм, әлбәттә, сезгә чыгачаклар. Беренче заказ әзер дигән сүз!

Бәйләү өчен җепнең сыйфатлысын, матурларын сатып алырга кирәк. Берьюлы күп алсагыз, арзангарак төшәчәк. Калганы өчен инструкция язып тормыйм. Ул үзе зур бер язма булачак. ВКонтактеда минем “Без.Bez.Бизнес” төркеме бар. Ул нәкъ менә шул авылда яшәүчеләрне бизнес төрләренә өйрәтү өчен эшләнгән. Анда болар һәм башкалар турында тәфсилләбрәк укырга мөмкин.

Вареньелар эшләп сату бизнесы

Рәсәйдә чәй эчкән кешеләр күп булган шикелле, варенье ашаучылар да бик күп. Тәмле һәм витаминлы варенье эшләп сату шулай ук зур чыгымнар сорамый. Бакчасында күпләп җиләк-җимеш үстерүчеләргә ул бөтенләй очсызга чыгачак. Писүкнең бәясе коточкыч түгел, төшкәннән-төшә бара. Банка белән капкачлар сатып алу да мәшәкатьле эш түгел. Варенье кайнатып сату хәзерге заманда зур табыш китерәчәк. Чөнки кешеләр сыйфатлы һәм чын табигый чималдан ясалган  ризыклар сатып алуны хуп күрәләр. Иске яки уникаль рецептлар буенча эшләнгән экологик чиста вареньелар әйбәт сатылачак.

Авылда акча эшләүнең беренче уңышы – яхшы сыйфатлы тауар җитештерү. Икенчесе – банкага үзегез ясаган матур этикетка ябыштыру. Анда вареньеның нәрсәләрдән эшләнгән булуы, җимешнең кайдан һәм кайчан җыелуы, эшләгән урынның адресы язылган булырга тиеш. Үзегезнең бакча фонында төшкән фотогызны куйсагыз сату күләме һичшиксез 20-30%ка артачак. Этикетканы үзегез эшли белмәсәгез, берәр компьютер белән дус булган кешедән эшләтеп ала аласыз. Этикеткасыз тауар үз бәясен 40-50%ка төшерә, шуны онытмагыз. Реклама – бизнеска уңыш китерүче өченче адым. Район газеталарына, радиога белдерүләр бирергә була. Социаль челтәрләрдә вареньегыз турында тәфсилләп язылган постлар урнаштырыгыз. Билгеле, беренче елны ук уңышыгыз ул кадәр зур булмаска да мөмкин. Әмма эшне яратып һәм белеп оештырганда варенье бизнесы үсә, киңәя торган бизнес.

Авылда акча эшләү турындагы язмамның азагында “Рәсәйдә хатын-кызлар байлыкка һәм уңышка ирешә аламы?” дигән сорауга җавап бирәсем килә. Бик күп бизнес ледиларның эш тәҗрибәсен, характерын, уй-фикерләрен өйрәнгән психологлар бу сорауга менә болайрак җавап бирәләр.

       1.Һәртөрле ситуациядә чын хатын-кыз булып калырга кирәк. Ирләр ирдәүкә хатыннардан читтәрәк                 йөрергә тырышалар. Аларга тупас һәм тәрбиясез ханымнар охшамый. Эчтән нык, тыштан йомшак булыгыз.

2. Хатын-кыз хәйләкәрлеген эшкә җигегез. Ирләр янында кыланчыклан, киңәш яки ярдәм сораган бул. Ирләр моны бик ярата һәм, шулай итеп, сез алар коллективының алыштыргызыз кешесенә әйләнерсез.
3. Ирләрдән өйрән. Гомер гомергә бизнеста һәм сәясәттә төп юлны ирләр салган. Шуңа күрә бизнес серләренә алардан өйрәнергә кирәк. Иң җаваплы карарлар кабул иткәндә ирләрчә уйлагыз. Исәп-хисап эшләре һәм цифрлар белән даими шөгыльләнегез һәм сөйләмегездә аларны еш кулланыгыз.
4. Хатын-кыз үзенә ышанычлы партнер табарга тиеш. “Уңышка ирешкән ир артында акыллы хатын тора” дигән гыйбарәне онытырга ярамый. Хатын-кызларның ирләр белән берләшкән бизнеслары уңышлы бара. Әмма бу берләшү сезнең файдага булырга тиеш. Ирләрнең байлыгын эләктерү өчен генә алар белән романнар корыштыру, мәхәббәт уеннары оештыру сезгә файда китермәячәк.
5. Үзегезне, кешеләрне һәм тормышны яратыгыз. Байлыкка һәм уңышка ирешү өчен үзегезнең табигать тарафыннан бирелгән төп вазыйфагыз – ана булуыгыз турында онытмагыз. Әгәр үзеңне һәм тирә-юньдәгеләрне яратмасаң, үз балаларыңны, оныкларыңны ничек яратып була? Шуңа күрә үзеңне һөнәри яктан һәм рухи яктан даими үстерү турында уйла. Бары камил сыйфатларга ия кеше генә башкалар йөрәген яуларга сәләтле. Һәм шуңа алмашка яхшы табыш ала ала.

Бүген авылда эш булмаудан иң күп тилмерүчеләр – хатын-кызлар. Ирләр шәһәргә китеп яки шабашкаларда йөреп азмы-күпме акча табарга мөмкиннәр. Ә хатын-кыз өй тирәсендәге эшләр белән генә юнәтә ала. Шуңа күрә дә бу мәкаләдә сүз күбрәк хатын-кызларның акча табу юллары турында барды. Билгеле, монда сөйләнмәгән эш төрләре дә җитәрлек. Мәсәлән, минем балдыз Казанда массаж ясауга укып, Сертификат алды һәм тирә-күрше авылларда массаж ясап йөри. Бик яраталар үзен.

Авылда акча эшләү максатыннан әле күптән түгел генә балаларны туган көннәре белән котлап йөрүчеләр барлыкка килгән дип ишеттем. Үзем күрмәдем, ишеттем генә. Махсус киемнәргә киенгән берничә кеше әти-әниләренең алдан бирелгән заказы буенча баланың өенә килеп, аны котлый, бүләкләр бирә. Балага да күңелле, үзләре дә акча эшли. Саный китсәң, үз һөнәре белән кәсеп итүчеләр күп инде алар. Тегүчеләр, аяк киеме төзәтүчеләр, кәрҗин үрүчеләр, Төркия тауарлары сатып йөрүчеләр, фотога төшерүчеләр, туйлар алып баручылар машина ремонтлаучылар. Әле күптән түгел генә авылда икенче шиномонтаж һәм машина юу ноктасы ачылды. Ике тапкыр юдырып алдым. Хәйран әйбәт эшлиләр егетләр.

Авылда акча эшли алның юлларын карап үттек.Менә шулай, хөрмәтле укучым. Эшләргә уйлаган тырыш кешеләр өчен авыл һич кенә дә беткән урын түгел. Кем әйтмешли, акча аяк астында. Күреп ала белергә генә кирәк.

Ярлымы син, әллә хәерчеме? дигән темага бер мәкалә.

                                    Фәрит Вафин