fbpx
01.12.2023

Сан төркемчәләре


  сан төркемчәләре
Әтнә муниципаль районы муниципаль бюджет белем учреждениесе Сибгат Хәким исемендәге Күлле-Киме төп гомуми белем мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы  Сафина Римма Ришат кызы. Тема: Сан  төркемчәләре. 6нчы сыйныф.

Тема: Сан төркемчәләре

Теманың максаты:

1.Белем бирү:  саннарны искә төшерү,  алган белемнәрне камилләштерү;

  1. Фикерләү сәләтен үстерү: укучыларның сөйләм телләрен, иҗади фикер йөртү сәләтләрен, танып-белү активлыгын һәм мөстәкыйльлекне , бәйләнешле сөйләм телләрен үстерү.
  2. Тәрбияви: татар театрын күзәтү, онлайн-сәяхәт аша туган телебезгә мәхәббәт, милләтебез һәм телебез белән горурлану хисләре тәрбияләү

Дәреснең тибы: яңа тема аңлату һәм белемнәрне системага салу дәресе.

Дәрес формасы: уен-дәрес

Дәрес методы: өлешчә эзләнү

 

Предметара бәйләнешләр: әдәбият, сәнгать, рус теле, музыка, география.

Җиһазлау: Интерактив такта,проектор, ноутбук, презентация ,таратма материаллар (карточкалар, схемалар,таблица)

Төркемнәрне оештыру: Төркемнәрдә, индивидуаль  һәм  парлы,күмәк  эш.

 

Дәрес барышы:

 

  1. Исәнләшү.
  2. Минем кулымда ҖИР шары. Географиядән беләсез ул 6 континенттан тора.Континент нәрсә әле ул, синонимы бармы?

(укучылар җавабы)

-Әгәр тел белемен континентларга бүлсәк ничә материк булыр иде?

(укучылар җавабы)

– Шушы 6 континетның без кайсы өлкәсендә яшибез?

ЕВРАЗИЯ. (укучылар җавабы)

-Тел белеменең кайсы өлкәсен өйрәнәбез?

– МОРФОЛОГИЯ. (укучылар җавабы)

– Һәр континент дәүләтләргә бүленә.

-ТР, Марий Эл, Удмуртия,

– Морфология нинди өлкәләргә бүленә?

Һәр материкның рельефы төрле булган кебек, сүз төркемнәренең дә вазифалары төрле, бар охшаш яклары, бар аермалары. Без сезнең белән Морфологиянең кайсы  дәүләтендә сәяхәт итәбез әле?

  • Сан.
  • Санның нәрсәләрен өйрәндек?

Белдерелүен, сорауларын, исемләшүен, җөмләдә нинди кисәк булуын, ясалу төрләрен. (укучылар җавабы)

  • Рәвеш, сыйфат белән чагыштырып карасак, нәрсәне өйрәнмәгәнбез әле без.

Төркемчәләрен. (укучылар җавабы)

  • Дөрес. Димәк бүгенге тема, Сан төркемчәләре. Дәфтәрләргә числоны, сыйныф эшен, теманы язып куябыз.
  • Сан нәрсәне белдерде әле?
  • Предметның санын. Исәбен белдереп, ничә, күпме, никадәр, ничәнче, ничәләп, ничәү, ничәшәр сорауларының берсенә җавап бирүче сүз төркеме сан дип атала.
  • Әйдәгез 5 цифрын тактага языйм да, сан сорауларына җавап биреп барыйк әле. НИЧӘ- 5; күпме-5; никадәр-5; НИЧӘНЧЕ- 5+енче; НИЧӘШӘР? КҮПМЕШӘР?- 5+әр; НИЧӘЛӘП? – 5+ләп; НИЧӘҮ?- 5+әү;
  • Мәгънәләре һәм грамматик билгеләре буенча саннар 5 төркемгә бүленәләр: микъдар саны (предметның төгәл санын, исәбен белдерә), Тәртип саны предметларның саналу яки урнашу тәртибен белдерә,Бүлем саны предметларның тигез әлешләргә бүленүен белдерә,Чама саны предметның санын якынча белдерә. Җыю саны бер төр предметларның бергә туплану исәбен белдерә.(СЛАЙДЛАРда ныгыту)

 

“Үз сүзеңне тап уены”

  • 5 укучы тактада 5 төркемчәгә бүленә. Укытучы саннар кергән җөмләләрне укый. Һәркем үз санын дөрес урнаштырырга тиеш.

Ике укучы “Ялкын”,”Салават күпере”  журналларыннан сибелгән татар халкы турында саннар кертеп текст төзи.

Тулырак…

Саннарның ясалышы. 6 сыйныф


саннар Саннарның ясалышы. 6 сыйныф
  Татарстан Республикасы Арча муниципаль районы “Ташкичү төп гомуми белем мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесенең югары квалификацион категорияле  укытучылары Шагидуллина Рәйсә Сәйделхан кызы һәм Әхмәдуллина Алсу Тәфкил кызы.  Тема: “ Саннарның ясалышы”.  6 нчы сыйныф.

 

Тема. Саннарның ясалышы

(6 нчы сыйныфта татар теле дәресе)

Максат: 1) саннарның ясалышы турында мәгълүмат бирү;

2) укучыларның мөстәкыйль фикерләүләренә ирешү;

3) Укучыларда халык авыз иҗатына мәхәббәт хисләре тәрбияләү.

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

– күршеңә ярдәм итүдә танып-белү инициативасы күрсәтү;

– үзең алган белем күнекмәләрен тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү.

Метапредмет нәтиҗәләр:

 

Танып-белү гамәлләре:

– мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү;

– тема тирәсендәге төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру;

Коммуникатив УУГ:

– сыйныфташлары һәм укытучы белән уку эшчәнлеген оештыруда хезмәттәшлек итү;

– төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;

– күмәк эш вакытында уртак фикергә килү;

Регулятив УУГ:

– укытучы белән бергәләп, үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяләү;

– кагыйдә, күрсәтмәләрне истә тоту һәм аларга ияреп гамәлләр кылу;

Предмет нәтиҗәләр:

– сүз төркемнәрен дөрес язу, аларны сөйләмдә дөрес куллана белү күнекмәләрен үстерү;

Предметара бәйләнеш: татар әдәбияты, математика.

Дәрес тибы: яңа белемнәрне үзләштерү дәресе.

Җиһазлау: дәреслек, презентация, интерактив такта, ноутбук, карточкалар, рефлексия бите.

Дәрес барышы.

  1. Оештыру, мотивлаштыру.

1.Уңай психологик халәт тудыру.

– Исәнмесез, укучылар. Кәефләрегез ничек?

Дуслар елмаеп караса,

Дөнья яктырып китә.

Я, кайсыгыз дусларына

Елмаю бүләк итә.

Татар теле дәресен башлап җибәрәбез. Укучылар, дәрестә тырышыгыз һәм актив булыгыз. Сез иң яхшы, иң актив, иң акыллы укучылар!

Сез яңа белем алырга, “татар теле иленә” сәяхәткә әзерме?  Әйдәгез, “Белемгә кыска юл юк”, дип дәресебезне башлыйк. Уңышлар сезгә.

II Актуальләштерү.

“Нинди сүзләр яшеренгән?” уенын уйнау.

Йөзә, тун, көч.

  • Болар нинди сүз төркеме?

Түбәндәге сораулар буенча  төркемнәрдә эшләү. Укытучы сорау бирә, төркемдәге укучылар һәрберсе 1әр тапкыр чиратлашып шул сорауга җавап бирәләр.

-Сан сүз төркеме нәрсәне белдерә?

-Сан нинди сорауга җавап бирә?

-Сан белән ачыкланган сүз ничек атала? (Сан белән ачыкланган сүз саналмыш дип атала).

-Җөмләдә сан нинди җөмлә кисәге булып килә?

III. Проблемалы ситуация булдыру. Уку мәсьәләсен кую. Тулырак…

Сингармонизм законы 5нче сыйныф


Сингармонизм законы  5нче сыйныф
Саба  муниципаль районы муниципаль бюджет гомумбелем учреждениесе Шәмәрдән лицее «Үсеш» нең татар теле һәм әдәбияты укытучысы  Сабирова Резеда Әгъзамтин кызы. Тема: “Сингармонизм законы” (Рус мәктәпләрендә туган(татар) телне өйрәнүче 5нче сыйныф укучылары өчен)

Тема: Сингармонизм законы.

Максатлар:

  • белем бирү максаты: татар теленең фонетикасы, сингармонизм законы турындагы белемнәргә ия булып, дөрес сөйләм оештыра белү һәм язуда дөрес куллана белү;

2) фикерләү сәләтен үстерү максаты: укучыларның сораулар куя белү, анализ һәм нәтиҗә ясый белү кебек фикерләү сәләтләрен үстерү, үз фикерләрен дөрес һәм матур итеп әйтүләрен   камилләштерү, уртак эшчәнлекне үстерүгә ирешү;

3) тәрбияви максат: фәнни-танып белүнең кыйммәтен аңларга омтылыш уяту, табигатьне һәм табигатьтәге җан ияләрен саклау һәркемнең изге бурычы икәнлеген төшендерү, хезмәт эшчәнлеге нәтиҗәләренә хөрмәт хисе һәм әхлак сыйфатлары тәрбияләү.

Дәреснең тибы: яңа материалны  өйрәнү.

Көтелгән нәтиҗәләр:

Предмет нәтиҗәләре: сингармонизм законын телдән һәм язма сөйләмдә куллана белү, сингармонизмга буйсынмаган сүзләрне тану күнекмәләрен булдыру, рәт һәи ирен гармониясен буйсынган сүзләрне аерырга өйрәнү.

 Метапредмет нәтиҗәләр:

регулятив гамәлләр: дәреснең темасын, максатын мөстәкыйль таба белү; үз фикереңне дәлилләү; үзеңнең эш-гамәлләреңә үзгәреш кертү, үзеңнең һәм иптәшеңнең фикерен дөрес бәяли алу, сөйләм ситуациясен анализлап, башкаларның теләк-ниятләрен аңларга тырышу;

танып белү гамәлләре: мәгълүмат белән эшли белү: сингармонизмга буйсынмаган сүзләрне мөстәкыйль рәвештә аерып ала белү, логик фикер йөртеп, сингармонизм законының ике төре буенча төркемнәргә, ягъни рәт һәм ирен гармониясенә бүлә белү, нәтиҗә чыгарырга өйрәнү; мәгълүматны системалаштыру һәм истә калдыру.

коммуникатив гамәлләр: әңгәмә барышында тема буенча сораулар бирү һәм дустанә аралашуны саклап, үз фикерләреңне җиткерә белү; уртак эшчәнлекнең максатын кабул итү һәм аңа ирешү;

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр: дәрестә алган белемнәрне тормышта кулланырга өйрәнү,  тикшеренү эшчәнлегенең төп күнекмәләренә ия булу, әйләнә-тирәгә зыян китерә торган эш-гамәлләрне кабул итмәү, бер-береңә һәм кеше хезмәтенә карата ихтирам, хөрмәт хисе тәрбияләү.

Метод һәм алымнар: әңгәмә, эзләнү-тикшеренү

Эшне оештыру төрләре: фронталь, индивидуаль , төркемнәрдә һәм парларда эшләү.

Җиһазлау: төп электрон дәреслек: Туган тел (татар теле). 5 сыйныф. Ике кисәктә. Беренче кисәк : төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен). / М. М. Шәкүрова, Л. М. Гыйниятуллина, О. Р. Хисамов; [рәссамы Диләрә Нәүрузова]. — Казан: Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе нәшрияты, 2022. — 172 б. : рәс. б-н.

өстәмә: компьютер, смарт такта, презентация, рәсем, карточкалар: “Сингармонизм законына буйсынган һәм буйсынмаган сүзләрне аерып языгыз”.

Дәрес барышы:

  1. Мотивлаштыру-ориентлаштыру:
  2. Дәресне оештыру.

Исәнләшү, укучыларның хәлләрен сорашу, психологик уңай халәт тудыру.

Хәерле көннәр дип эндәшәм

Һәммәгезгә мин сезгә

Матур көннәр, яхшы кәеф

Телимен һәрберегезгә.

Укучылар, бүген көн нинди?

(Дежур укучының чыгышы)

Укытучы: Әйе, укучылар, бүген көн болытлы, җилле, салкынча. Көз җитте. Сез бакчадагы бәрәңгеләрегезне җыеп алдыгызмы әле? Быел бәрәңге уңышы ничегрәк?  Без дә бәрәңгене җыеп алдык. Тик , балалар, минем бәрәңгеләрне аермаган бит әле. Миңа ярдәм итмәссезме икән? Без аны нинди төрләргә аерабыз әле? Әйе, утырту бәрәңгесе, эре һәм вак бәрәңге.Тик минем бәрәңгеләрем тылсымлы, алар – сүзләр төзергә ярдәм итә торган авазлар.

Менә шул авазларны, сортларга аерып, капчыкларга тутырырга  булышыгыз әле. Эшкә тотынганчы, кайбер кагыйдәләрне искә төшереп китик әле, балалар

  1. Актуальләштерү.

1.Өй эшенең үтәлешен тикшерү: кагыйдәләрне искә төшерү.( Экранда сораулар чыга)

–Нәрсә ул аваз?

-Нинди авазлар була?

– Татар телендә ничә сузык аваз бар?

– Алар нинди төрләргә бүленә?

-Афәрин, ә хәзер,  парлашып, минем “серле бәрәңгеләр”емне үз капчыкларына  тутырыйк әле. ( беренче пар- арткы рәт, 2нче пар-алгы рәт, 3нче пар- иренләшкән сузыкларны аера, 4нче пар тактада  https://learningapps.org/ сайтында  интерактив тактада эшли. Сылтамасы: https://learningapps.org/watch?v=p6qghywp522 )

– Рәхмәт, менә сез нинди яхшылык эшләдегез. Яхшылыгыгызны истә тотармын. “Яхшылык эшләсәң, ул үзеңә кире кайтыр “ ди татар халык мәкале

2)  Уку мәсьәләсе кую. Әңгәмә:

-Димәк, балалар, бүген безнең сөйләшү темасы нинди булыр, ягъни нинди темага сөйләшербез?

-Яхшылык турында

-Нәрсә ул яхшылык? (җаваплар тыңланыла)

-Яхшылык эшләү җиңелме, балалар?

-Кемгәдер бик җиңел, ә кем өчендер ай-һай авыр…

-Экранга күз салыйк әле. Бу нинди әкият? Авторын беләсезме? (Экранда “Өч кыз” әкиятеннән рәсемнәр бирелгән. “Логик чылбыр” буенча эчтәлекне искә төшерү)

  • Әлеге әкият нәрсә турында дип уйлыйсыз?
  • Минемчә, бу әкият яхшылык эшләү турында.
  • Бу әкияттә кемгә яхшылык эшләү авыр, ә кемгә җиңел?
  • Олы һәм уртанчы кызга яхшылык эшләү авыр, ә кече кыз һәм тиенгә җиңел.
  • Балалар, әлеге әкият нәрсә турында уйланырга мәҗбүр итте?
  • Әниләр-иң кадерле кешеләр, аларны рәнҗетергә ярамый. Һәрвакыт сүзләрен тыңларга, ярдәм итәргә кирәк һ.б…

II . Уку мәсьәләсен өлешләп чишү

  • Әйе, балалар, кешеләргә, кешеләргә генә түгел барлык җан ияләренә ярдәм итәргә кирәк. Әйдәгез әле, тиеннең сүзләренә игътибар итик. (экранда түбәндәге җөмләләр чыга)

И  бала, гомер буе игелек күр, кешеләрне бәхетле ит, аларга куаныч бул. Кешеләр дә сиңа ихтирамлы булыр, синең яхшылыгыңны беркайчан да онытмаслар! (Сүзлек өстендә эш:  игелек- изгелек,яхшылык (доброта), ихтирам- хөрмәт(уважение), куаныч- сөенеч, шатлык( радость)

– Әйдәгез,  шушы җөмләләрдән алгы рәт сузыклардан һәм арткы рәт сузыклардан гына торган сүзләрне язып алыйк. (вариантларда эш: 1нче вариантлар-алгы рәт сузык авазлардан торган сүзләрне, 2нче вариантлар арткы рәт сузык авазлардан торган сүзләрне  язып алалар)

Эшләрне алмашабыз һәм тикшерәбез.

Алгы рәт сузыклардан торган сүзләр:  игелек,   күр,  кешеләрне,  бәхетле,   кешеләр

Арткы рәт сузыклардан торган сүзләр: бала,  буе,  булыр,  яхшылыгыңны,   онытмаслар

Нәтиҗә ясау. Димәк, беренче рәттә нечкә сузыклардан, ягъни алгы рәт сузыкларыннан гына торган сүзләр. Сузык авазлар бер-берсенә нечкәлектә ярашып килгәннәр. Икенче баганада калынлыкта ярашканнар, охшашканнар. Бу сузыклар гармониясе дип атала. Икенче төрле сингармонизм законы .  Димәк, сузыкларның я калынлыкта, я нечкәлектә ярашуы сингармонизм законы дип атала.

-Ике рәттән дә төшем килешендәге сүзләрне табыгыз әле

-Кешеләрне, яхшылыгыңны.

– Нинди кушымчалар ялганган?

– Берсенә –нечкә, берсенә калын кушымча ялганган.

Димәк, укучылар, кушымчалар сингармонизм законы нигезендә ялгана.

– Кабат экранга карыйк әле. Кайсы сүзләрне язып алмадыгыз? Ни өчен? Димәк, нинди сүзләр сингармонизм законына буйсынмый?

БЕРКАЙЧАН- кушма сүз

ИХТИРАМ- алынма сүз

СИҢА- алмашлык ю.к.

-“Яхшылык эшләү- матур гадәт” җөмләсендә сингармонизмга буйсынмаган сүз бармы? Ни өчен? (җаваплар тыңланыла)

Нәтиҗә ясау. Димәк, сингармонизм законы бары тик әйтелешкә карый.

III. Белемнәрне беренчел үзләштерү

  1. Дәреслектә бирелгән текстны уку.

–  Ә хәзер дәреслектәге 20нче күнегүгә күз салыйк.   Сезгә, укучылар, “Аучы карт” тексты бирелгән, иң элек текстны рольләргә бүлеп укыйк әле.(текстны рольләргә бүлеп уку)

– Балалар, текст нәрсә турында?

– Бабасының оныгына яхшылык эшләргә теләве турында

– Бабай яхшылык эшләү өчен нинди гамәл башкарырга тиеш?

– Болан баласын алып кайтырга.

– Сезнеңчә, бу яхшылыкмы әллә начарлыкмы?

– Минемчә, бабай оныгына яхшылык эшлим дип, боланга начарлык эшләячәк.

-Димәк, балалар, берәүгә яхшылык эшлим дип, башкаларга зыян китерү дә мөмкин икән.

Тулырак…

Сыйфатларны кабатлау. 4нче сыйныф.


сыйфат
Саба муниципаль районы муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе Тимершык урта гомуми белем бирү мәктәбенең I кв.категорияле башлангыч сыйныфлар укытучысы Галимова Гөлчәчәк Хөснулла кызы. Тема: Сыйфатларны кабатлау. 4нче сыйныф.

 

Предмет нәтиҗәсе: сыйфат темасы буенча үзләштергән белемнәрне камилләштерү, ныгыту.

Метапредмет нәтиҗәсе: укучыларның танып белү, тиз уйлау, фикерләү сәләтләрен арттыру, тел байлыгы хәзинәләрен баету, үстерү.

Шәхси нәтиҗә: кышкы табигатьнең матурлыгына соклану хисе уяту.

Җиһазлау:

Мультимедия: презентация, эш битләре, тест, карточкалар. 

                                                  Дәрес барышы         

  1. Мотивлаштыру-ориентлаштыру
  • Хәерле көн, укучылар! Бүгенге дәресне мин алып барырмын. Сезне күрүемә шатмын. Барыгызга да уңышлы уку көннәре телим! Ә хәзер Әйдәгез, бер-беребезгә чын күңелдән елмаешыйк та, хәерле көн теләп исәнләшик.
  • Хәерле көн миңа
  • Хәерле көн сиңа
  • Хәерле көн безгә
  • Хәерле көн сезгә

Утырыштык, укучылар. Барыбызга да хәерле көннәр булсын!

  1. Актуальләштерү
  • Без инде туган тел дәресебезне һәрвакытта матур язудан башлыйбыз укучылар. Ә бүгенге матур язу күнегүе итеп үз исемебезне һәм үзебезгә хас сыйфатны алырбыз.
  • Сезнең алдыгызга шушындый битләр таратылган. Әлеге биткә матур итеп исемегезне язып куегыз. Бүгенге дәрес барышында без әлеге битләрдә эш башкарырбыз. (1 нче бирем)
  • Уку мәсьәләсен кую, өлешләп чишү.

Бүген төнлә мин төш күрдем. Бик куркыныч төш иде ул. Имеш”Туган тел” илендә бер сүз төркеме югалган. Шул сүз төркеменнән башка бөтен дөнья ямьсезләнгән, предметлар төссез, формасыз калганнар; ә ризыклар тәмен җуйган. Куркып уянып киттем. Ничек эзләп табарга икән бу сүз төркемен? Ярдәмгә сезне чакырырга булдым. Сез миңа булышырга ризамы? Югалган сүз төркеменең исемен белер өчен без икенче биремне эшләп алырбыз.Игътибар белән биремне укыгыз әле.

 

2 нче бирем

Күп нокталар урынына аста бирелгән сүзнең берсен сайлап язарга кирәк. Миңа әни …. күлмәк алды.(Кыйммәтле, чәчәкле, матур, ак)

Укучылар, сайлаган сүзләрегез нинди сорауга җавап бирәләр?

-Нинди? соравына җавап бирүче сүз төркеме ничек атала әле?(Сыйфат сүз төркеме)

“Туган тел” иленнән сыйфат сүз төркеме югалган булган. Без аңа  үз урынына кайтырга ярдәм иттек. Димәк,бүгенге дәресебезнең темасы сыйфат темасын кабатлау.Теманы язып куябыз.

Максатыбыз: сыйфат сүз төркеме буенча алган белемнәрне кабатлау, гомумиләштерү булыр. 

Тик ул хәтерен югалткан. Әйдәгез, белгәннәребезне исенә төшерик. Аның өчен өченче биремне үтәп Сыйфат нәрсәне белдерә? Нинди сорауларга җавап бирә? дигән сорауларга җавап табыйк һәм эш битенә язып куейк.

Тулырак…

Татар теленең сүзлек запасын тутыру ысуллары


татар теле
Татарстан Республикасы Арча муниципаль районы “Ташкичү төп гомуми белем мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесенең беренче квалификацион категорияле  инглиз теле укытучысы Хуҗиева Айгөл Нурмөхәмәт кызы. Тема: Татар теленең сүзлек запасын тутыру ысуллары. Төрки-татар сүзләре һәм алынмалар (9 нчы сыйныфта уздырылган татар теле дәресе)

Планның презентациясе

Максат: 1.Лексикология бүлеге буенча  белемнәрен камиллләштерү. Төрки-татар сүзләре һәм алынмалар турында белешмә бирү.

2.Килеп чыгышы ягыннан татар теленең сүзлек запасын тутыру ысуллары турында   белемнәрен тирәнәйтү.

  1. Татар теленә һәм башка халыклар теленә хөрмәт хисләре тәрбияләү,телләр өйрәнүнең әһәмиятен аңлату, укучыларның сүзлек байлыгын арттыру.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

 Регулятив универсаль уку гамәлләре:

-укытучының күрсәтмәләрен аңлап үти һәм анализлый  белү; дәреснең темасын, максатын формалаштыру; эшчәнлеккә үзбәя  бирә белү,ку эшчәнлеге нәтиҗәләрен контрольгә ала белү.

Танып белү универсаль уку гамәлләре:

-төп мәгълүматны табу, чагыштырып  нәтиҗә ясыйбелү күнекмәләрен формалаштыру.

Коммуникативуниверсальуку гамәлләре:

– мәгълүматны туплау, фикерне төгәлитеп җиткерү;  сыйныфташларыңның фикере белән уртак хезмәттәшлек итә белү.

Ш ә х е с к ә кагылышлы

-укучыларда белемгә омтылыш тәрбияләү.

Предмет нәтиҗәләре :

Тема буенча белемнәрне дөрес куллана белү,  белемнәрне системага салу күнекмәләрен камилләштерү.

Эш формасы: дистанцион укыту (Zoom платформасында үтә), катнаш

Дәрес барышы.

  1. Мотивлаштыру-ориентлашу.
  2. а) психологик уңай халәт тудыру;

ә) белемнәрне актуальләштерү:

Сүзлекләрнең төрләрен   искә төшерү.

II.Тема белән танышу.

Презентация белән эшләү. (Слайд 3-4)

Килеп чыгышы ягыннан татар теленең сүзлек составы.

Татар телендә төрки-татар сүзләре һәм алынмалар.

Телебезнең сүзлек составы зур тарихи үсешүт кән. Хәзергетелдәгесүзләрүзләренеңбарлыккакилүләре, килепчыгышларыягыннантөрлечорларгакарыйлар. Хәзерге татар әдәбителенеңсүзлек составы бикборынгычорданукяшәпкилгән, төркихалыкларныңбарысыөчендәуртакбулгантөркителгәбарыптоташа. Бөтен төрки телләрдә әйтелеше, язылышы ягыннан аерылып торсалар да, гомумтөрки сүзләрне түбәндәгечә төркемләп карарга мөмкин.

  1. Кешенең тән төзелешенә караган сүзләр: баш, аяк, маңгай, каш, күз, кул, сын, арка, теш, бавыр, бугаз, муен, чәч, колак, авыз.
  2. Кардәшлек атамалары: ата (әти), ана (әни), бабай, хатын, кыз, апа, ага, олан.
  3. Алмашлыклар: мин, без, син, сез, ул, алар, үз, бу.
  4. Урын, вакыт төшенчәсен белдерә торган сүзләр:көн, төн, ел, ара, ал, арт, эч, урта, ян.
  5. Табигать күренешләре: көн, җир, су, таш, ай, җил, яңгыр, кояш.
  6. Хайван, җәнлек, бөҗәк, кош-кортисемнәре: айгыр, аю, арыслан, балык, бүре, кош, үгез, тай, ат, ау, бөркет, елан, этһ.б.
  7. Үсемлекисемнәре: агач, каенһ. б.
  8. Предметның санын белдерә торганс үзләр; бер, ике, өч, дүрт, ун, егерме, утыз, кырык.
  9. Эш, хәрәкәт белдерә торган сүзләр: авыру, яту, тору, яшәү, йоклау, йөрү, килү.
  10. Предметның, күренешләрнең сыйфатларын, үзенчәлекләрен белдерүче сүзләр: ак, кара, ал, ач, әче, аз, күп, иске, мәңге, ялгыз, каты, сары, яшел, тере, олы.
  11. Тормыш-көнкүреш, ашау-эчү, хезмәт төшенчәләрен белдерә торган сүзләр: алтын, көмеш, тимер, тамга, он, аш, азык, ил.
  12. Абстракт төшенчәләрне белдерүче сүзләр: изгелек, көч, исәнлек, бәхет. Бу сүзләр бик борынгы заманнарда барлыкка килеп, төрки телләрнең күбесендә сакланып калганнар.

Татар телендә алынмалар.(Слайд 5)

Бер генә халык та аерым, изоляцияләнеп яши алмаган. Элегрәк башка кабиләләр белән аралашу, соңга таба төрле халыклар, дәүләтләр белән аралашу нәтиҗәсендә татар теленә теге яки бу телдән алынмалар килеп кергән.

Татар әдәби теленә көнчыгыш халыклары белән төрлечә тарихи бәйләнешләргә керү, аралашу җирлегендә һинд, кытай сүзләре (алма, әрдәнә, җиз, сан, тәңре, энҗе, түбән, чан, хан, чәй, җуа, дәү, юан, шан, чын, чирү, дию), монгол теленнән (чаган, нохта, дилбегә, нөкер) сүзләр үтеп керә һәм ныклап урнашып кала.

Татар телендәфин-угортелләреннәнкергәналынмалар да шактый. Мәсәлән, пилмән, бүкән, миләш, морж, поши. Шул ук вакытта инглиз, немец, француз, итальян, грек теленнән кергән алынмалар да телебезне баетып тора.

Татар телендә саны һәм активлыгы белән гарәп, фарсы һәм рус алынмалары аерылып тора. Рус алынмаларының  бер өлеше татар теле әйтелешенә буйсынган: салам, өстәл, бәрән, арыш. Кайберләре нәкъ рус телендәгечә әйтелә һәм языла: самолёт, учреждение; кайберләре татарча әйтелешкә җайланганнар: пальто – пәлтә, квартира- фатир. Тулырак…

“Шалкан” әкияте буенча татар телен өйрәнү


"Шалкан" әкияте буенча татар телен өйрәнү
Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципаль районы башкарма комитетының “Мәктәпкәчә мәгариф идарәсе” муниципаль учреждениесе “60 нчы тубинфекцияле балаларны карау һәм сәламәтләндерү балалар бакчасы” ның татар теле  тәрбиячесе Закирова Индира Газинур кызы. Тема : ”Шалкан әкияте”

Максат: Балаларда татар теле өйрәнүгә кызыксыну уяту.

Бурычлар: 1)Сөйләмне аралашу чарасы буларак камилләштерү, файдалана белү күнекмәләренә өйрәтү.

2) Мөстәкыйль фикер йөртергә, җавап бирергә күнектерү, балада үзенең сөйләме белән кызыксыну һәм сизгерлек уяту.

3) Сөйләм әдәбе( сорау, исәнләшү,саубуллашу) кагыйдәләрен камилләштерү.

Эш төрләре: 1. Дидактик уен “Бармак уены – Гаилә”

  1. “Шалкан” әкятен сәхнәләштерү.
  2. Уен ситуациясе “Түбәтәй”

Актив сүзләр: бу кем? Әти, әни, бабай, әби, кыз, малай, эт, песи, тычкан, шалкан, кил монда, зур шалкан.

Җиһазлау: күрсәтмә рәсемнәр- әти, әни, бабай, әби, кыз, малай, эт, песи, тычкан,шалкан; “Шалкан” әкияте персонажлары рәсемнәре.

Эшчәнлек барышы:

Тәрбияче:- Исәнмесез, балалар!

Балалар:- Исәнмесез!

Тәрбияче: -Ребята,вспоминаем как вас зовут.Я задаю вопрос”Синең исемең ничек?- Как тебя зовут?”.Вы отвечаете: ”Мин- Оля…”и т.д.

-Синең исемен ничек?

-Мин-Марат…

Тәрбияче: Молодцы! Все справились.Следующий вопрос: “Ты кем являешься?Девочка-кыз,мальчик-малай.(балалар бер-берсенә туп бирәләр һәм син кем? дип сорыйлар)

-Син кем?

-Мин-кыз.һ.б.

Тәрбияче: Булдырдыгыз!

  1. Дидактик уен “Бармак уены – Гаилә” (Балалар әби,бабай… сүзләрен искә төшерә)

2.”Шалкан”әкиятен сәхнәләштерү. (Тәрбияче балаларга битлекләр тарата)

Тәрбияче:  Ребята, давайте вспомним сказку “Репку”.Кто посадил репку?-Бабай. А кто помог бабаю? Итак, дети перечисляют персонажей.

Тәрбияче:  Урра, репка вышла! Вы молодцы! Вот вы друг другу помогли, поэтому репка у нас и вышла.Везде и во всем нужно друг к другу  помогать.

  1. Уен ситуациясе “Түбәтәй”

А теперь будем с вами отдыхать, играть в музыкальную игру в “Тюбетей”.(Балалар кругка басалар, музыка уйнап тора бер-берсенә түбәтәй бирәләр, музыка туктый түбәтәй кемдә кала, шул балага бирем була).

Нәтиҗә.

Тәрбияче: Балалар, нинди сүзләр истә калдырдыгыз?

Балалар: Әти, әни, әби, бабай….

Тәрбияче: Сезгә занятие ошадымы?(Подноста смайллар була, балалар үзләренә ошаганын сайлап ала) Занятие тәмам.

Сау булыгыз!

Балалар: Сау булыгыз! Рәхмәт!