fbpx
14.02.2023

Табигатьтә бар да кызыклы. Әдәби уку дәресе. 2 с.


Табигатьтә
Татарстан Республикасы Әтнә муниципаль районы Күшәр төп гомуми белем мәктәбенең I категорияле башлангыч сыйныфлар укытучысы Сибагатова Эльмира Гаяз кызы. Тема: Табигатьтә бар да кызыклы.(Әдәби уку дәресе. Татар мәктәбе. 2 сыйныф)

 

Тәкъдим ителгән дәрес-  «Шагыйрь өчен табигать-серле һәм җанлы дөнья» бүлегенең икенче дәресе.

Дәрес тибы: яңа белемнәр «ачу» дәресе.

Максат: Гарәфи Хәсәновның «Имән каргасы» хикәясе, Бакый Урманченың «Тастак» картинасы аша кошларның язучылар һәм рәссамнар иҗатында тасвирлану үзенчәлекләре, сурәтләү алымнары белән танышу.

Бурычлар:

  • Г. Хәсәнов һәм Б. Урманченың  иҗатлары белән таныштыруны дәвам итү, дөньяны  танып белүдә әдәби һәм сынлы сәнгать әсәрләренең үзенчәлекләрен күрсәтү;
  • Язучы әсәре һәм рәссам иҗатында бер үк теманың үзенчәлекле бирелешен аңлату, төрле кошларның тормышы турында өйрәнү;
  • Кошлар тормышына сак караш, туган як табигатенә мәхәббәт, табигать серләрен аңлауга омтылыш тәрбияләү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр

 

Предмет нәтиҗәләр:

әдәби әсәрне укый белү;

– кирәкле мәгълүматны аерып ала белү күнекмәләрен камилләштерү;

– Г. Хәсәновның тормышы һәм иҗаты турында һәм «Имән каргасы» әсәренең эчтәлеген белү, анализлый алу;

– картина буенча эшләү күнекмәләрен үзләштерү.

Метапредмет нәтиҗәлек

Регулятив универсаль уку гамәлләре:

– мөстәкыйль рәвештә уку мәсьәләсен кую;

– эшчәнлеккә үзконтроль, үзбәя бирә белү.

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре:

– биремнәрне тиз һәм аңлап укый, сорауларга җавап бирә белү;

– төркемнәрдә һәм парлап эшли белү, башкаларны тыңлый һәм аларның фикерләрен кабул итү, үз фикереңне башкаларга дәлилле, ачык һәм төгәл итеп  җиткерә белү.

 

Танып белү универсаль уку гамәлләре:

– уку мәсьәләсен аңлау, нәтиҗә чыгару;

– текстта ориентлаша белү

– үзләштергән белем һәм күнекмәләрне куллана белү.

 

Шәхескә бәйле универсаль уку гамәлләре :

– үзбилгеләнү;

– табигатьнең матурлыгын күрә белү;

– үз уңыш һәм уңышсызлыкларыңның сәбәпләре турында фикер йөртү.

Танып белү эшчәнлеген оештыру методлары: әңгәмә, проблемалы ситуация.

Танып белү эшчәнлеген оештыру формалары: төркемдә, парларда, индивидуаль.

 

   Ресурслар: Г. М. Сафиуллина, М. Я. Гарифуллина, Ә. Г. Мөхәммәтҗанова, Ф.Ф. Хәсәнова. Әдәби уку, 2 кисәк – 89 бит; Г. М. Сафиуллина, Ф.Ф. Хәсәнова, Ә. Г. Мөхәммәтҗанова. Әдәби уку, татар телендә башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 2 нче сыйныфында эшләүче укытучылар өчен дәреслек;  Г. Хәсәновның портреты,  төп басма китаплары күргәзмәсе, кошлар рәсеме, компьютер, кошлар тавышы язылган диск, “Аңлатмалы сүзлек”, смайликлар, лупалар.

Дәрес барышы:

  1. Оештыру (уку эшчәнлегенә мотивлаштыру)

– Исәнмесез, укучылар! Тышка карагыз әле, нинди матур көн, күгебез аяз, кояшлы. Ә сезнең кәефләрегез ничек?  (Смайликлар белән күрсәтәлә).  Күк йөзенә карагыз, күктә серле болытлар күренәме? Сез аларны нәрсәләргә охшатасыз? Каршыда торган агачка игътибар итегез. Ботакларының матурлыгын, аңа кунган кошларны күзәтегез. Күзәткәч, моңарчы гади генә булып күренгән предметлар, күренешләр матураеп киткән кебек тоела башламадымы? Бер-беребезгә карап елмайдык. Хәерле көн теләп, дәресебезне башлыйбыз, серле һәм җанлы табигатькә сәяхәтебезне дәвам итәбез.

 

  1. Белемнәрне актуальләштерү
  2. Өйгә эшләрне тикшерү.

– Гарәфи Хәсәнов портретын күрсәтү, язучы турында өйрәнүләрне дәвам итү. 1 укучының язучы турында сөйләве.

– Г. Хәсәновның язган әсәрләрен искә төшерү. Аның хикәяләрендә туган як табигате, хайваннар һәм кошлар, үсемлекләр дөньясы яктыртылуын билгеләү. 1 укучының  китаплар күргәзмәсе белән таныштыруы.

 

– «Имән каргасы» хикәясен өлешләп укыту.

  1. Балалар, сез нинди авырлыклар белән очраштыгыз? Фикерләрен тыңлау. (Имән каргасын күргәннәре, җырын тыңлаганнары юк. Танымыйлар.)
  2. Уку мәсьәләсен кую

Укучыларның проблемалы сорауны куюларын оештыру, уку мәсьәләсен билгеләтү.

–  Укучылар алда әйтелгән авырлыклардан чыгу юлларын бергәләп эзләп карыйк әле. Проблеманы билгеләп карагыз әле: без бүген нәрсә турында сөйләшәчәкбез икән? (Имән каргасы турында)

  1. Уку мәсьәләсен адымлап чишү
  2. Сүзлек эше.

Өйдә укыганда балалар билгеләп барган аңлашылмаган сүзләр һәм сүзтезмәләрнең синонимнарын табу аша танып белү эше оештыру. «Карчыга» һәм «шүрләүчән» сүзләренең «асылын» «Аңлатмалы сүзлек»тән карап ачыклыйлар. (Карчыга – урта зурлыктагы, кәкре томшыклы һәм озын тырнаклы ерткыч кош. Шүрләүчән – курка торган.)

 

  1. Имән каргалары нинди кошлар? Сораулар буенча сайлап уку.

– Имән каргасы сурәтләнгән урынны табып укыгыз.

– Имән каргасын тагын нинди исемнәр белән атап йөртәләр?

– Ни өчен күкканат дип атаганнарын тексттан табып укыгыз.

– Ә ни өчен аны урман саесканы диләр, тексттан табып укыгыз.

– Бу кошның ямьсез итеп җырлаганын автор нинди сүзләр белән күрсәтә? Кош сайравында ул нинди сүзләр ишетә? Нинди авазлар кабатлана? Тексттан табып укыгыз.

  1. Имән каргасының тавышын тыңлап карыйк, хәтердә калдырыйк.

Физкультминут.

  1. Белемнәрне беренчел ныгыту.

1.«Кошны таны» уены үткәрелә. (Кошлар  рәсемнәре күрсәтелә, төркемнәрдә киңәшә-киңәшә  имән каргасын эзләү оештырыла).

 

  1. «Имән каргасы табигатькә нинди файда китерә?» соравына җавапларны парларда эшләп, аерым битләргә язып баралар. Һәр пар үзенең җавабын укый, тулыландыра.
  2. Мөстәкыйль эш.
  3. «Музей йорты»на сәяхәт. Бакый Урманченың «Тастак» картинасы өстендә эшләү.
  4. 92 нче биттәге сорауларга җавап бирү.
  5. Кулыңа лупа алып, үзең сайлаган үрдәкне тасвирлап сөйләү.
  6. Картина буенча һәр баланың күзәтүләрен, фикерләрен тыңлау.
  7. Өйрәнгәннәрне ныгыту күнегүләре.
  8. Бакый Урманче табигатьне бик яраткан дип әйтеп буламы?
  9. Кошлар телен аңлар өчен, кеше нинди сыйфатларга ия булырга тиеш?
  10. Рефлексия (дәрескә нәтиҗә ясау)

– Г. Хәсәнов кем ул? Аның турында нәрсәләр белдегез? Аның нинди әсәре белән таныштык?

 – Син Б. Урманче турында ниләр белергә телисең?

– Дәрестә кайсы эш төрләре сиңа аеруча ошады?

– Син үз җавапларыңнан канәгатьме? Үзеңнең дәрестәге җавабыңны бәялә.

Өй эше. Индивидуаль дифференциаль биремнәр:1) Имән каргасы турында сөйләргә; 2) Имән каргасының рәсемен ясарга. Рәсем астына кош турында бер куплет шигырь иҗат итеп, язып куярга. 3) Б. Урманченың тормыш юлы турында материал табарга, таныштырырга әзерләнергә. 4) Өйгә кайтканда табигатьне күзәтергә, телдән хикәя төзергә.

 

Ф.Әмирханның «Бер хәрабәдә» хикәясендә сызлану фәлсәфәсе.


Ф.Әмирханның «Бер хәрабәдә» хикәясендә сызлану фәлсәфәсе.

 Саба муниципаль районы муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе Тимершык урта гомуми белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Гарифуллина Илсинә Илдус кызы. Тема: Ф.Әмирханның «Бер хәрабәдә» хикәясендә сызлану фәлсәфәсе. Символлар, кабатлаулар, текстның аһәңе. Геройларның исемнәре.8нче сыйныф. 

 

Максат:

  1. Сызлану фәлсәфәсе турында мәгълүмат бирү;
  2. Әсәрдә сызлану фәлсәфәсен билгеләү;
  3. Әсәрне анализлый белү күнекмәләрен камилләштерү;
  4. Татар әдәбиятына, шул исәптән Ф.Әмирхан иҗатына кызыксыну уяту.

Дәрес барышы 

 

  1. Мотивлаштыру-ориентлаштыру

1) Исәнләшү, уңай эмоциональ халәт булдыру.

-Хәерле көн, укучылар! Ничек хәлләрегез? Дәрестә барыгызны да күрүемә шатмын.

2) Өй эшен тикшерү

“Бер хәрабәдә” әсәренең эчтәлеген барлау, хикәядә бирелгән образларның үткәндәге һәм хәзерге сурәтләнеше аша чагыштырма характеристика бирү.

3) Актуальләштерү

Узган дәрестә үтелгән теманы “Сорау-җавап” формасындагы алым белән искә төшерү.

1) Хикәядә сурәтләнгән вакыйганы кыска гына итеп сөйләгез. (бер укучы әсәрнең кыскача сюжетын сөйли)

 

  • Вакыйга кем исеменнән сөйләнә?

Җавап: Вакыйга хикәяләүче исеменнән сөйләнә

  • Хикәядәге кеше һәм әйбер, күренеш образларын атагыз
  •  Кеше образлары: хикәяләүче, Сөләйман абзый, куркыныч кыяфәтле карчык, Әсма, Фәхрия, Богданов; әйбер, күренеш образлары: Йортның тышкы ягы, капка, таш койма, ишегалды, ишек, йортның эчке ягы, бакча
  • Һәр образ чагыштыру аша бирелә. Образларның ничек чагыштырылуын билгеләгез.

Кеше һәм күренеш образлары үткән/бүгенге карышылыгында сурәтләнә. Үткәндә барысы да матур, кешеләр бәхетле булган, хәзерге вакытта матурлык җимерелгән, кешеләр я үлгән, я картаеп, я авырып, танымаслык хәлгә җиткән.

  • Үткәнне искә төшереп тасвирлау әдәбият белемендә нинди термин белән атала?

Җавап: Әлеге термин әдәбият белемендә “ретроспекция” дип атала.

 

  • Хикәяләүче битараф бәян итүче түгел, ул әсәрнең буеннан-буена тасвирланган хәлләргә мөнәсәбәтен белдереп бара. Хикәяләүченең кичергән хисләре нинди?
  • Өйне күргәч танымыйча торуы башта гаҗәпләнү хисе тудыра, аннан борчылу, соңыннан кайгыру хисенә әйләнә;
  • Сөләйман картны күргәч курку, чиркану, соңыннан ышанмаска теләү хисләре уяна;
  • Биш ел элек өйне, бу бакчадагы рәхәтлек, матурлыкны, Әсмага булган җылы хисләрне, аның гүзәллеген искә төшергәндә, сагыну хисе кайгыруга әверелә;
  • Карчык, Әсма кабере ягына күрсәтеп, аның өрәге хакында сөйләгәндә, кайгы чарасызлыкка әверелә;
  • “Ләгънәт сиңа, и тормыш! Әүвәл алдыйсың, аннан соң мыскыллыйсың!” дигән сүзләрне әтйәндә, көчле нәфрәт хисе уяна. Бу сүзләр яшәешкә ләгънәт булып яңгырый.
  • “Хикәяләүче эзләп тапкан хакыйкать нидән гыйбарәт?” дигән сорауга җавап бирегез.

Матурлык, бәхет, шатлыклар, мәхәббәт – барысы да вакытлыча гына. Алар бетә. Яшәеш тә вакытлы, чикле – ул да үлем белән чикләнә.

  • “Хикәяләүче бу хәрабәдә карчык, Сөләйман карт, йорт-җир, урын белән генә очрашамы?” дигән сорауга җавап алына.

Хикәяләүче үзе белән дә очраша: хикәяләүченең матурлык, бәхет, шатлыкларны уйлап, шуларны кабат күрергә теләгән ягы һәм хәрабәнең, үлемнең котылгысыз булуын аңлаган ягы.

Димәк, үткән/бүген оппозициясе аша кешене чолгап алган чынбарлыкның чикле, вакытлы булуы, аның җимерелүгә, бетүгә йөз тотуы ачыклана.

 

Укытучы: Димәк, үлем – котылгысыз. Ул кайчан да булса бер киләчәк, тормыш гел матур яклардан гына тормый, аның капма-каршысы да бар. Шул рәвешчә, автор үткән/бүген оппозициясе аша (капма-каршылыгы аша) чынбарлыкның чикле булуын укучыларга җиткерергә тели. Чыннан да, уйлап карасаң, тормышның кайсы гына өлкәсен алсаң да, әле кайчан гына шаулап утырган дөнья, җир-җимертеп эшләп йөргән кешеләр, шау-чәчәктә утырган бакча, чыр-чу астында торган өй, вакытлар үтү белән, нәкъ шушы җимерек ташпулат – хәрабә хәленә килергә мөмкин. Бу котылгысыз күренеш. Бу күренешне туктатып калу никадәр генә тырышсак та, безнең кулыбыздан килмәячәк. Чөнки беләбез, нинди генә тереклекне алсак та, яшәешне карасак та аның ахыры – аргы ягы бар. Һәм бу – үлем. Бу – котылгысыз күренеш. Кайчан да булса бу җир йөзендәге һәр нәрсәгә киләчәк әйбер. Шушы җимерек хәрабә аша автор безгә нәкъ менә шушы фикерне җиткерергә тели дә инде.

 

  • Укучылар, әлеге хикәяне укыганда нәрсәләр кичердегез? Әлеге җимереклекләр турында укыгач, күңелегездә нинди хисләр уянды? Ә хикәяләүче нинди хисләр кичергән икән?
  • “Ләгънәт сиңа, и тормыш! Әүвәл алдыйсың, аннан соң мыскыллыйсың!” ди хикәяләүче. Бу сүзләрне ничек аңлыйсыз?

 

  1. Уку мәсьәләсен кую
  • Сез өйдә импрессионистик алым турында тагын бер кат укып килергә тиеш идегез. Нәрсә инде ул импрессионистик алым?
  • Импрессионистик алым – ул әсәрнең эчке катламын музыка аша бирү, ягъни кәеф, халәт, тойгыны төсләр, тавышлар гармониясе аша җиткерү.
  • Әйдәгез әле, әсәрдәге импрессионистик алымнарны барлап чыгыйк: кыңгырау һәм капканың моңлы тавышы, Сөләйман карт елавы, сандугач, бакча тавышы, гитараның моңлы уйнавы, карчык йөткерүе, каргалар каркылдавы, хикәяләүченең эчке монологы – болар барысы да импрессионистик алымнар.
  • Әлеге алымнарны автор ни өчен куллана икән?
  • Әлеге алымнарны ул үзенең сагышын, эчке халәтен укучыга ачып бирү өчен куллана.
  • Әйе, бик дөрес. Әдәбият белемендә СЫЗЛАНУ ФӘЛСӘФӘСЕ дигән термин бар. Узган сыйныфта сез бу төшенчә белән танышкан идегез инде. Әйдәгез, искә төшереп китик әле.
  • СЫЗЛАНУ ФӘЛСӘФӘСЕ – ул яшәүнең мәгънәсен эзләүче ялгыз кеше фаҗигасен үзәккә куйган агым. Сызлану фәлсәфәсенә нигезләнеп язылган әсәрләрдә яшәешнең ялгыш кануннарга корылганы өчен кайгыручы, куркучы, чарасызлык баскычына атлаучы шәхеснең рухи дөньясы турында сөйләнелә. Чарасызлыкның сәбәбе – яшәешнең камил булмавыннан, кешенең үзен галәм, чиксезлек каршында артык кечкенә, көчсез итеп сизүеннән килеп чыга. Нәтиҗәдә, шәхес гомеренең чикле, көндәлек эш-гамәлләренең гади икәнлеген аңлый. Тормышның мәгънәсезлегенә төшенү сызлану китереп чыгара.
  • Әлеге әсәрне дә без шушы сызлану фәлсәфәсенә нигезләнеп анализлап карарбыз. Сызлану фәлсәфәсен ачу өчен сезнең китапларның 84 нче битендә сораулар бирелгән. Шул сорауларга җавап бирү рәвешендә сызлану фәлсәфәсен ачарбыз.

Тулырак…

Кыр казлары китә җылы якка… 3нче сыйныфта уку дәресе


кыр казлары
Татарстан   Республикасы   Азнакай   муниципаль  районы  Актүбә  ш.т.п.  3 нче гомуми  урта  белем  бирү мәктәбе  башлангыч  сыйныфлар  укытучысы Таҗетдинова   Лилия  Миннулла   кызы. Тема: Кыр казлары китә җылы якка…   М. Мазунов «Карап торам», Г. Хәсәнов «Кыр казы»  әсәрләренә дәрес эшкәртмәсе  (3 нче с.).

Максат: М.Мазунов, Г.Хәсәновларның  кыр  казларына багышланган  әсәрләрендәге  уртак  фикерне  табарга  өйрәтү. Әсәрләрне тематик  яктан берләштерү  күнекмәсе булдыр

ТБУУГ: анализлау, чагыштыру, классификацияләү, гомумиләштерү.

РУУГ:  үз эшеңә бәя бирә белү.

КУУГ: тормыш тәҗрибәсен куллану.

 Бурычлар:

  • Көзге үзгәрешләрнең үзенчәлекләрен аңлатуны дәвам итү;
  • Табигать серләрен  ачыкларга омтылышны  үстерү;
  • Табигатькә соклану-гаҗәпләнү  аша  эстетик зәвыкны  формалаштыру, мәрхәмәтлелек,  табигатькә карата сакчыл караш тәрбияләү.

Материал. М. Мазунов «Карап торам», Г. Хәсәнов «Кыр казы».

Җиһазлау: Шагыйрь һәм язучыларның портретлары, дәреслек (1нче кисәк), презентация, тест материалы, аудиоязма, видеоязма .

Дәрес тибы: дистанцион.

Дәрес планы.

  1. Дәресне оештыру. Мотивация.
  2. Дәреснең максатын билгеләү.
  3. Яңа тема белән танышу.
  4. Ял минуты
  5. Теманы ныгыту.
  6. Йомгаклау.Рефлексия.
  7. Өй эше.

I.Дәресне оештыру.Мотивация.

–  Хәерле көн, укучылар!

–  Хәерле көн миңа,

–  Хәерле көн сиңа,

–  Хәерле көн сезгә,

–  Хәерле көн безгә!

– Матур кызлар, сез дәрескә әзерме?

-Рәхмәт. Уңышлар сезгә!

– Менә дигән егетләр. Ә сез дәрескә әзерме?

– Рәхмәт! Сезгә дә уңышлар телим.

Шундый   күтәренке күңел белән башлыйк дәресебезне.

  1. Дәреснең максатын билгеләү.

-Укучылар, игътибар белән тыңлагыз әле табышмакны һәм әйтегез, нәрсә турында сүз бара.

Суда юынып алды,

Өсте коры калды. (КАЗ).

-Әйтегез, әле укучылар казларны нинди төркемнәргә бүлеп була?

-Дөрес, укучылар. Димәк, казлар ике төркемгә бүленә. Бәлки, сез миңа дәрес темасын әйтергә ярдәм итәрсез.

-Әйе, сүз казлар турында барачак.

III.Яңа  тема  белән танышу.

1)Презентация карау.

  • Сынамышлар
  • Кызыклы мәгълүматлар

2)М. Мазунов һәм аның  әсәрләре турында  кыскача  мәгълүмат бирү.

а)Видеоязма “Кыр  казлары  кайтты  бүген”.   https://vk.com/video-35371039_456239120

б) http://tatarschool.ru/ сайтында бирелгән материал  белән  танышу, биремнәрне  үтәү.

в) Сүзлек өстендә эш.

Иңкү– әйләнә-тирә  җирдән  түбәнрәк, батыбрак торган җир.

Тымызык-1)тын, җилсез(көн, һава,су һ.б.).2) Бик акрын  исә  торган җил.

2)“Карап торам”шигырен  уку.

а) Сүзлек өстендә эш.

“камыл”  1) өлгергән  игеннең  сабагы.2) Игеннәрне  урганнан  соң  калган  сабак  төбе. (камыллы басу)..

  1. Ял минуты
  2. Теманы ныгыту.

1)Мөстәкыйль эш.

Балалар, әсәрләрне   эчтән укыйбыз һәм сорауга җавап эзлибез:

-Бу ике әсәрне  нәрсә  берләштерә?

2.Тест.

1)Автор киек казларны нәрсә белән  чагыштыра?

а) ак ташлар

ә)кечкенә шарлар

б) эшләпәләр

  1. Ашлыклар кайда?

а) базарда

ә) амбарда

б)  келәттә

3.Кыр казлары  кайчан  кайта?

а)  көз  көне

ә) җәй көне

б)  яз көне

4.Үсмер  каз  булып  җитешер  өчен  бәбкәләргә күпме  вакыт кирәк?

а)  6 ай

ә)  1 ай

б)  3 ай

5.Әткә  каз  нинди  рольне башкара?

а)  жыештыручы

ә) хезмәтче

б)  сакчы 

  1. Йомгаклау.Рефлексия.

– Дәрестә тагы  нәрсәләрне  беләсең килеп  калды?

-Син бу  дәрестән һәм үзеңнең  җавапларыңнан  канәгатьме? Ни өчен?

VII. Өй эше.

  1. “Кыр казлары кайта” исемле рәсем, я хикәя.
  2. ” Кыр казлары киткәндә ”  исемле  рәсем, я хикәя.

3.Бирелгән әсәрләрне сәнгатьле итеп  уку.

Дәресебезне “ Табигатьне саклыйк! “җыры (Жемчужинки ДДТ-Бураево башкруында ) белән тәмамлыйбыз.

Укучылар җырлыйлар,экранда әкрен генә табигать күренешләре чиратлаша.

 

 

 

Икмәк тәме 3сыйныф Әдәби уку дәресе


икмәк
Балтач муниципаль  районы муниципаль бюджет белем учреждениесе “Сосна төп гомуми белем мәктәбе”нең башлангыч сыйныфлар укытучысы Насруллина Гөлсөя Рәшит кызы. Тема: Икмәк тәме. ( 3 нче сыйныфта әдәби укудан уздырылган ачык дәрес планы)

Максат:

1) игенче  һөнәренә хөрмәт хисе, икмәккә сак караш тәрбияләү;

2) укучыларны алдынгы хезмәткәрләр үрнәгендә тәрбияләү;

3) хезмәтнең һәрнәрсәдән дә өстен, куәтле булуын, барлык байлыкларның эш, хезмәт белән генә тудырылуына төшендерү.

Эпиграф:

  • И сабыйлар! Эшләгез сез, иң мөкатдәс нәрсә эш,

Эш агачы һәрвакытта бик юмарт китерер җимеш.

  • Игенченең эше изге-

Җирдә икмәк үстерә.

Җиһазлау:

  • “Икмәк үткән юл” ( рәсемнәр)
  • Икмәк турында китаплар
  • Икмәк, тастымал
  • Мәгънәләрен аңлату өчен сүзләр: иген, игенче, сабан, тубал, урак, ындыр, амбар

Дәрес барышы

1.Дәресне оештыру.

Кунаклар белән исәнләшү.

  1. Дәрес темасы һәм максаты белән танышу.

Тактадагы эпиграфларны уку. Мәгънәләрен ачыклау.

Укытучы сүзе. Безнең илебездз хезмәт – намус һәм дан эше. “Хезмәт кешене бизи”,- ди халык. Бары тик хезмәт кенә кешене кеше итә. Дөньядагы иң беренче кешегә кулына таш, эш коралы алырга мәҗбүр иткән хезмәт инде хәзер җирне һәм галәмне ныклы өйрәнеп, кешелек дөньясының алга таба үсеше өчен юллар ача. Кеше хезмәткә  кече яшьтән күнегеп үсәргә тиеш. Ә сез хезмәткә ничек карыйсыз?Аннан нинди тәм табасыз? Көннәрегез ничек үтә? (Төркемнәрдә сөйләшү. Җавапларны тыңлау).

Укытучы сүзе. Сезнең дә,  укучылар, вакытыгызның күп өлеше хезмәттә үтә икән. Мәктәптән сез фән нигезләрен ныклы үзләштереп кенә түгел, ә хезмәткә өйрәнеп, чын гражданнар булып чыгарга  тиешсез.

-Ә сез нинди һөнәр ияләрен беләсез? (Төркемнәрдә сөйләшү. Җавапларны тыңлау).

  • Бүгенге дәресебез икмәккә, икмәк үстерүчегә – игенчегә багышлана. Ипи, икмәк, ипекәй! Бу сүзләрдә күпме көч, мәхәббәт, горурлык, шатлык һәм бәхет хисләре. Менә ул – безнең алдыбызда (икмәк күрсәтелә).Ул бар нәрсәдән дә кадерлерәк. Газиз әти-әни, туган ил белән тиң күргән ризыгыбыз – ИКМӘК.
  • Һәр көнне һәр гаиләдә табын әзерләнә. Анда һәркем өчен кирәкле ризык –хуш исле икмәк куела. Икмәк-туклык, сәламәтлек,хезмәт, шатлык нигезе, муллык билгесе. Шуңа күрә борынгы бабаларыбыз ризыкны алтын-көмештән өстен санап, “Алтын тавы башында утырып таачка үлүең бар”,- дигәннәр.
  1. “Белергә телим”. (Тактада, балаларга мәгънәсе аз аңлашылган сүзләр язылган. Төрле алымнар кулланып, аларны аңлату).

Иген – арыш, бодай.

Игенче – икмәк үстерүче.

Сабан –җир эшкәртү коралы.

Тубал – кабыктан ясалган савыт.

Урак – иген ура торган корал.

Амбар – ашлык саклау урыны.

  1. “Элек һәм хәзер”

Иген игү борын –борыннан иң изге эш саналган. Бабаларыбыз аның билгеле бер йолаларын да үтәгән. Алтын бөртекләрне җир куенына чәчәр алдыннан, алар әйбәтләп мунча кергән, иң чиста күлмәкләрен кигән. Уракка төшәсе көнне дә шулай булган.

Күз алдына китерик эле. Язын игенче ат җигеп, җирне сукалаган. Сакал-мыеклы, аягына чабата кигән, киндер күлмәкле, киндер ыштанлы, киндер алъяпкычлы агай, муенына тубал асып, учы белән орлык сибә-сибәкыр буйлап атлый.

Җәй буе игенне карап үстергәннәр. Көзен игенче кулына урак тоткан. Шул кечкенә урак белән, барлык басудагы ашлыкны ындырда чабагач белән сукканнар.

Шулай бил бөгеп, тир түгеп эшләгән элек игенче. Алны–ялны белмәгән, тырышып икмәк үстергән.

Физкультминутка. ( сөрү, чәчү, уру, сугу хәрәкәтләре күрсәтелә).

Сука белән сөргәннәр,

Арыш,бодай чәчкәннәр.

Урак белән урганнар,

Чабагач белән сукканнар.

  • Бабаларыбыз кулланган борынгы эш коралларын без хәзер музейларда гына күрәбез. Техника көннән – көн яңара. Басуларда көчле трактор, уңайлы  чәчкеч, ышанычлы комбайннар эшли. Заманча техника игенченең хезмәтен җиңеләйтте. Әмма иген үстерү- әле дэ күп көч сорый торган хезмәт. Игенче ед буе  тир түгә, кояшлы көннәрнең һәр сәгатен, һәр минутын файдаланып калырга тырыша.

5.Укучылар чыгышы  (өй эшен тикшерү)

Шакирова Ризәлә “Әтием һөнәре” иншасын укый (тракторчы әтисе турында)

Минем әтием – Ралиф тсемле. Ул туган авылыбызда тракторчы булып эшли. Авыл җирендә механизатор һөнәре бик мактаулы, кирәкле һөнәр.Яз җитү белән әтием тракторын ремонтлый башлый. Ватылган җирләрен төзәтә, детальләрен алыштыра, буяп куя. Игеннәр тишелеп чыккач, рәт араларын эшкәртә. Басу-кырларны чүп үләннәр һәм корткычлар басып китмәсен өчен аларга каршы агу сиптерә. Нинди генә катлаулы эш булмасын, ул бер вакытта да каршы килми, кирәк булган очракта ял көннәрендә дә, көнне-төнгә ялгап эшли. Минем әтием карусыз, кешелекле, итәгатьле, кешеләр белән гел яхшы мөнәсәбәттә. Куллары эшкә ябышып тора, чын хезмәт кешесе. Басуларда игеннәр җыелып беткәч, ул салам эскертләргә китә. Бу хезмәтен дә ул намус белән башкара. Кыш айларында фермадан басуларга тирес ташый. Эштән арып кайтуына карамастан, ул өйдәге эшкә дә өлгерә. Безгә төрле киңәшләрен бирә. Без әтиебезне бик яратабыз, аның белән горурланабыз. Тулырак…

Әзһәр Габиди иҗаты. 6нчы сыйныфта уку дәресе


Әзһәр Габиди
Татарстан Республикасы Сарман муниципаль районы МГБББУ “Сарман урта гомуми белем бирү мәктәбе”нең  I категорияле туган тел (татар теле) һәм әдәбияты укытучысы  Хатыйпова Гөлназ Рафис кызы.Тема: Әзһәр Габиди иҗаты. (6нчы сыйныфта дәрестән тыш уку дәресенең план-конспекты)

Дәреснең темасы: Якташ язучыбыз Әзһәр Габиди иҗаты белән танышу.

Максат:

  1. Ә.Габидинең тормышы һәм иҗаты хакында тулырак мәглүмат бирү.
  2. Укучыларның монологик һәм диалогик сөйләмнәрен үстерү.
  3. Язучы иҗатына мәхәббәт уяту, якташ шагыйрьләребез белән горурлану хисе тәрбияләү.

Метапредмет нәтиҗәләр:

Танып-белү УУГ: кирәкле мәгълүматны эзләп табу, сорауларга җавап бирү, уй-фикерне аңлап һәм ирекле оештыру;

Коммуникатив УУГ: үз фикереңне тиешле дәрәҗәдә тулы һәм төгәл итеп әйтә белү;

Регулятив УУГ: яңа мәгълүматны алырга омтылу, үз фикереңне тиешле дәрәҗәдә тулы һәм төгәл итеп әйтә белү;

Шәхси нәтиҗәләр: Ә.Габидинең әсәрләре белән кызыксыну уяту, уку һәм сөйләмне камилләштерү, парлап эшләгәндә бер-береңә игътибарлы булу, җаваплылык хисе тәрбияләү.

Дәрес төре: яңа белемнәрне үзләштерү.

Предметара бәйләнеш: татар теле, музыка.

Эш төрләре: сорау-җавап, проблемалы сорау, синквейн, төркемнәрдә эшләү һ.б.

Җиһазлау: Ә.Габиди әсәрләреннән күргәзмә, презентация

Алдан әзерләнгән эшләр: укучыларны өч төркемгә бүлеп, һәрбер төркемгә Әзһәр Габидинең тормыш юлын, иҗатын, төрле өлкәдәге эшчәнлеген өйрәнергә  ярдәм итүче эш тәкъдим ителә.

  1. Әзһәр Габидинең тормышыннан кызыклы материаллар тупларга, биографиясен әзерләргә.
  2. Әзһәр Габидинең балалар өчен язылган шигырләре турында сөйләргә әзерләнергә.
  3. Әзһәр Габиди иҗатында туган як темасы турында чыгыш ясарга әзерләнергә .

Дәрес барышы:

  1. Мотивлаштыру-ориентлашу.

а)Уңай психологик халәт тудыру;

– Хәерле көн, укучылар! Кәефләрегез әйбәтме? Көнне яхшы сүз белән башласаң, бөтен көнең яхшы үтәр,-диләр. Әйдәгез әле, бер-беребезне яңа көн белән котлыйк. Кара-каршы партнерыгыз белән сәлам бирешегез, янәшә партнерларыгызның кулын кысып уңышлар теләгез.

Шушы күтәренке кәефтә дәресебезне башлап җибәрик

ә) белемнәрне тигезләү.

-Үткән дәрестә без нинди УМ тикшердек?

Көтелгән җавап: Якташ язучыбыз Дамир Гарифуллинның тормыш юлы, иҗаты  белән таныштык.

  1. Үткән тема искә төшерелә (синквейн).Үзбәя

Дамир Гарифуллин

Моңлы, бөек

Иҗат итә, яза, эшли

Туган як җырчысы

Шагыйрь

  1. II. УМ кую ситуациясе.

-Укучылар, без  бүген дә якташ шагыйрьләребезнең иҗатын өйрәнүне дәвам итәчәкбез.Экранга карагыз әле. Мин сезгә шигырь юллары укыйм, ә сез аның кемнеке икәнен әйтеп карарсыз.

Әткәй, әнкәй, кара әле,

Айны кем китеп алган?

Кайчан гына тулы иде,

Бүген яртыга калган.

 

Очучы абыйлар әллә

Анда менеп җиткәнме?

Маратка кызык булсын дип,

Айның читен киткәнме?

 

Укучылар фикерләрен әйтәләр

-Әзһәр Габидинең “Айны кем китеп алган?” шигыре

-Булдырдыгыз, әйе, бу Әзһәр Габидинең “Айны кем китеп алган?”   дигән шигыре.

-Димәк, без бүген кемнең иҗаты турында сөйләшербез икән?

-Ә.Габиди, аның тормыш юлын, иҗатын өйрәнәбез.

– Ә кем икән соң ул Әзһәр Габиди?

-Бу сорауга җавапны табу өчен ,сүзне төркемнәргә бирәбез. Иң беренче сүз 1нче төркемгә бирелә.

(берничә укучы сөйли, презентация күрсәтелә) 

1 нче төркем

Әзһәр Сәмигулла улы Габидуллин  1926 елның 26 сентябрендә Сарман районы Чукмарлы авылында урта хәлле крестьян гаиләсендә туа. Җидееллык мәктәпне бетереп, Сарман урта мәктәбендә укып, унынчы классны тәмамлап, фронтка китә һәм, яраланып, госпитальләрдә ята. 1945 елда «Тревога» исемле фронт газетасы типографиясендә аның «Борылмалы юллардан» исемле китабы басыла.

Әзһәр ага Габиди соңгы елларда бик актив язган, еш кына газета-журналларда шигырьләре басылып чыккан. Әзһәр ага Габиди 1947-1950 нче елларда «Чулпан» колхозында хисапчы ярдәмчесе, хужалык мөдире булып эшли. Минзәлә педагогия училищесын тәмамлагач, Ләке, Морбаш, Чукмарлы сигезьеллык мәктәпләрендә укыта. 1942 нче елда районның «Югары уңыш өчен» газетасында аның «Фашизмга үлем», «Җиңү өчен» исемле тәүге шигырьләре дөнья күрә.

-Яхшы, укучылар, сез бик яхшы әзерләнгәнсез, рәхмәт!

-Ә хәзер сүзне икенче төркемгә бирәбез.

2 нче төркем

Әзһәр ага Габиди башлыча балалар шигъриятенә хезмәт итте. Язучының бүгенге көнгә балалар өчен «Тапкырҗан табышмаклары», «Кошчыгым», «Калган эшкә кар ява», «Таң сәгате»,  «Без яз дуслары», «Югалган кояш» китаплары дөнья күргән.Аның балалар өчен язган шигырьләре туган як, андагы вакыйгалар, күренешләр турында. Аларның һәркайсына шагыйрь балалар күзлегеннән карап бәя бирә.Төрле образлар аша ул туган як җиренең уңдырышлылыгы, муллыгы турында сөйли. Ә. Габиди балалар психологиясенә хас булган тискәре сыйфатлардан көлә, уңай сыйфатларга, киресенчә, дан җырлый, бу сыйфатларны яшь укучыда күрергә тели. Бу турыда шагыйрь ачыктан-ачык әйтми, ә бәлки киная белән яшь укучыга нәтиҗәләр ясарлык итеп сөйли. «Һавалы чеби» шигырендәге чуар тавык чебие кебек һаваланып йөрсәң, песи тырнагына эләгерсең, «аерылганны аю түгел, песи дә ашый». Карак мәче кебек булсаң, келәткә кереп май урлап йөрсәң, тычкан көләрлек хәлдә калырсың, -ди язучы.

Язучының кайбер          шигырьләре хезмәткә, батырлыкка, кыюлыкка чакыра, төрле профессия кешеләренә хөрмәт һәм мәхәббәт тәрбияли. «Бал кортлары», «Кораб», «Җайдаклар», «Җырлы урамнар» «Шофер» шигырьләре шундыйлардан. Алар да балалар теле белән, бала күңеленә барып җитәрлек итеп язылган. Шулай ук автор төрле күренешләргә бала күзаллавынча бәя бирә белә. Өч яшьлек Әбүзәргә ап-ак мыек үскән. Мондый хәлнең булуы мөмкинме соң? Мөмкин икән шул: «Мыеклы малай»–шигыре. Шагыйрьнең нәни геройлары гел яхшылык эшләүдә. («Елка», «Аптырап калмаган»,«Гөләндәм сәгате», «Нигә уты күренми»). Балалар тормышны үзләренчә өйрәнәләр. Мондый шигырьләрне укып үскәч, алар, һичшиксез, акны карадан, яхшыны начардан аера беләләр.

  • Яхшы, рәхмәт, укучылар, бик кызыклы мәгълүматлар туплагансыз, рәхмәт.

Ял моменты

-Укучылар, ә хәзер әйдәгез бераз ял итеп алабыз.

Укытучы

– Балаларның зиһенен баетуда, уйлау-фикерләү сәләтен үстерүдә дә Әзһәр аганың күп кенә табышмаклары игътибарга лаек.

Әйдәгез әле, без дә зиһеннәребезне тикшереп, «Булсаң зирәк -әйт тизрәк!»-дигән табышмак әйтү уенын уйнап алыйк. Тулырак…

Ә.Моталлапов “Кечкенә дә төш кенә”. Әдәби уку дәресе


Ә.Моталлапов
Балтач муниципаль районы муниципаль бюджет белем учреждениесе Смәел урта гомуми белем мәктәбенең башлангыч сыйныф укытучысы  Зиннәтуллина Гөлназ Рафис кызы. Тема: Ә.Моталлапов “Кечкенә дә төш кенә” ( 2 нче сыйныфта әдәби укудан  БИС технологиясе буенча уздырылган дәрес планы)

Сыйныф: 2

Фән:  Әдәби уку

 Дәрес темасы:  Ә.Моталлапов “Кечкенә-төш кенә”

 Укытучы:  Зиннәтуллина Г.Р.

Технология:Биоинформатикаһәм синергетика.

 Үткәрү формасы :  Технология БиС.“Телдән дәрес-1”(УУ-1)картасы

 Максат:  Ә.Моталлаповның  “Кечкенә-төш кенә” әсәре белән таныштыру.

 Бурычлар :

1)  Әсәрнең эчтәлеген аңларга һәм анализларга өйрәтү.

2)  Дөрес итеп аңлап, йөгерек һәм сәнгатьле уку күнекмәләрен үстерү.

3)  Уку материалын сыйфатлы итеп үзләштерүгә ихтыяҗ тудыру.

4) Мантыйгый, тәнкыйди (логик, критик) һәм тиз фикерләүне үстерү; сүз байлыгын арттыру.

5)  Кошлар тормышын күзәтергә, табигатьне яратырга өйрәтү.

 Планлаштырылган нәтиҗә: куелган максатка ирешү. (63 % укучы 4 балл алырга тиеш)

 Җиһазлау:  2нче сыйныф өчен әдәби уку дәреслеге, дәфтәрләр, Ә. Моталлапов турында презентация, сүзлек сүзләр, УУК (утыру урыннары калыбы)

Кызганычка каршы, план таблица формасында язылган. Аны сайтка куеп булмый. Шушы сылтама буенча файлны үзегезгә күчереп ала аласыз  Ә.Моталлапов

https://disk.yandex.ru/i/-lEkRVKwhyEJ9g