fbpx
16.01.2024

Һөнәрләр илендә


һөнәрләр
ТР Арча районы “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Яңа Кенәр мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесенең югары категорияле тәрбиячесе  Шакирова Гөлүзә Зиннур  кызы. Тема: Һөнәрләр илендә.

 

Максат: Балаларның һөнәрләр турындагы белемнәрен ныгыту,аларны төрләре буенча аера белергә өйрәтү,хезмәткә карата хөрмәт тәрбияләү, уйлау фикерләү сәләтләрен камилләштерү,җитезлек һәм өлгерлекләрен арттыру.

Алып баручы: Исәнмесез хөрмәтле кунаклар,балалар.Без сезнең белән бүген “Күңелле һөнәрләр” дип аталган эстафета уенына җыелдык. Һөнәрләр безнең бик күп.Илебездә 40 меңләп һөнәр барлыгы билгеле. Әйдәгез ,һөнәр исемнәрен искә төшереп китик әле.Менә никадәр һөнәр бар икән!Барлык һөнәрләрне дә санап бетерү мөмкин түгел.Шагыйрьләр эш,хезмәт турында бик күп шигырьләр иҗат иткәннәр.Балалар,сезгә шигырьләр ятларга бирелгән иде,шуларны тыңлап китик әле.

Ринат: Ялкаулар аннан кача,

Тырышлар бик ярата.

Аны яраткан кешенең

Кадер-хөрмәте арта.

Миләүшә: Гөлләр төшкән күлмәгемне

Бик уңган кызлар теккән.

Итәгендәге җөйләр дә

Килешле итеп бөккән.

Риназ: Ак халатлы апаларны

Күргәчтен әллә нишлим.

Әллә каушап,әллә куркып,

Кайчан иренне тешлим.

Үзләре алар  ягымлы ,

Сөйләшүләре матур.

Больницага барган саен

«Килдеңме,диләр ,батыр?”

Шулай итеп ипләп,көйләп,

Мине һәръяклап җайлап,

Укол ясый врач апа,

Озын шприцны сайлап.

Радмир:Выходит дворник из ворот

И, словно кисть ,метлу берет.

И эту улицу и ту

Метлой раскрасит чистоту!

Елизавета: Иртүк торып,әнием

Тизрәк эшкә йөгерә.

Ачылганчы ашханә,

Аш әзерләп өлгерә.

Аш-сулары еш кына

Керә минем төшемә…

Яшәр идем үзем дә,

Шатлык биреп кешегә,

 Руслан: Менә һөнәр ,ичмасам,

Дәү әнинең һөнәре:

Чәчәк арасында үтә

Аның бөтен көннәре.

Буш вакытым булганда,

Мин дә аңа булышам:

Помидорлар,кыярлар,

Яшел суган җыешам.

Айгөл: Ә менә минем апа

Конфет-прәннек сата.

Ул эшләгән кибеттә

Бар ак күмәч тә,сөт тә.

Данияр: Без ут белән көрәшергә  тиеш,-

Без көчле һәм кыюлар.

Бар кешегә кирәк һөнәр-

Янгын сүндерүчеләр.

Марсель: Туфрак-җир сыйга мохтаҗ

Мул иген алыр өчен,

Ипекәй булып кайта

Аңа түгелгән көчең.

-Җир бүләкли ,дип әти

Ел да кертә ашлама,-

Табындагы ризык,-ди,-

Буразнадан башлана.

Рәмис: Бик тырыш апам Һава

Безгә тәмле сөт сава.

Сөт күп булса илебездә

Тук син,мин,һәммәбез дә.

Айдар:Әти чигүче дә түгел,

Балта остасы гына,

Гаҗәпләнеп туя алмыйм

Аның осталыгына.

Кешеләр туңмасын диеп,

Бураннарда ,җилләрдә,

Җан җылысын куша бит ул

Үзе салган өйләргә.

Раиль: Барыбызга бер генә,

Белмим ничек өлгерә.

Үзе шундый сөйкемле.

Нәкъ әнием шикелле.

Шат йөзле укытучым,

Күңелемә иң якын.

Кеше ул шуның өчен.

Ул минем –укытучым.

Артур:Үсеп җиткәч мин барыбер

Капитан булачакмын!

Корабымның штурвалын

Туйганчы борачакмын.

Кораб белән мин ерак

Илләргә барачакмын.

Диңгезләрдә ачылмаган,

Утраулар табачакмын.

Ильназ:Күрше Зөлфирә апа

Фермада сыер сава.

Беркөн барып карадык,

Сыерларны санадык.

Игорь: Он и фрукты и природу

Нарисует и портрет.

Взял художник на работу

Кисти, краски и мольберт.

Виктория: Сотни писем, телеграмм

Он разносит по домам.

А в конвертках голубых

Вести от друзей ,родных.

Все из нашего района

Уважают почтальона

 

Алып баручы: Балалар,хәзер без ике командага бүленеп ярышны башлап җибәрәбез.Безнең беренче команда “Җитезләр”,икенче команда “Көчлеләр”дип атала.Балалар үзләренең уңганлыкларын һәм җитезлекләрен күрсәтеп китәрләр. Тулырак…

Саннарның ясалышы. 6 сыйныф


саннар Саннарның ясалышы. 6 сыйныф
  Татарстан Республикасы Арча муниципаль районы “Ташкичү төп гомуми белем мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесенең югары квалификацион категорияле  укытучылары Шагидуллина Рәйсә Сәйделхан кызы һәм Әхмәдуллина Алсу Тәфкил кызы.  Тема: “ Саннарның ясалышы”.  6 нчы сыйныф.

 

Тема. Саннарның ясалышы

(6 нчы сыйныфта татар теле дәресе)

Максат: 1) саннарның ясалышы турында мәгълүмат бирү;

2) укучыларның мөстәкыйль фикерләүләренә ирешү;

3) Укучыларда халык авыз иҗатына мәхәббәт хисләре тәрбияләү.

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

– күршеңә ярдәм итүдә танып-белү инициативасы күрсәтү;

– үзең алган белем күнекмәләрен тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү.

Метапредмет нәтиҗәләр:

 

Танып-белү гамәлләре:

– мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү;

– тема тирәсендәге төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру;

Коммуникатив УУГ:

– сыйныфташлары һәм укытучы белән уку эшчәнлеген оештыруда хезмәттәшлек итү;

– төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;

– күмәк эш вакытында уртак фикергә килү;

Регулятив УУГ:

– укытучы белән бергәләп, үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяләү;

– кагыйдә, күрсәтмәләрне истә тоту һәм аларга ияреп гамәлләр кылу;

Предмет нәтиҗәләр:

– сүз төркемнәрен дөрес язу, аларны сөйләмдә дөрес куллана белү күнекмәләрен үстерү;

Предметара бәйләнеш: татар әдәбияты, математика.

Дәрес тибы: яңа белемнәрне үзләштерү дәресе.

Җиһазлау: дәреслек, презентация, интерактив такта, ноутбук, карточкалар, рефлексия бите.

Дәрес барышы.

  1. Оештыру, мотивлаштыру.

1.Уңай психологик халәт тудыру.

– Исәнмесез, укучылар. Кәефләрегез ничек?

Дуслар елмаеп караса,

Дөнья яктырып китә.

Я, кайсыгыз дусларына

Елмаю бүләк итә.

Татар теле дәресен башлап җибәрәбез. Укучылар, дәрестә тырышыгыз һәм актив булыгыз. Сез иң яхшы, иң актив, иң акыллы укучылар!

Сез яңа белем алырга, “татар теле иленә” сәяхәткә әзерме?  Әйдәгез, “Белемгә кыска юл юк”, дип дәресебезне башлыйк. Уңышлар сезгә.

II Актуальләштерү.

“Нинди сүзләр яшеренгән?” уенын уйнау.

Йөзә, тун, көч.

  • Болар нинди сүз төркеме?

Түбәндәге сораулар буенча  төркемнәрдә эшләү. Укытучы сорау бирә, төркемдәге укучылар һәрберсе 1әр тапкыр чиратлашып шул сорауга җавап бирәләр.

-Сан сүз төркеме нәрсәне белдерә?

-Сан нинди сорауга җавап бирә?

-Сан белән ачыкланган сүз ничек атала? (Сан белән ачыкланган сүз саналмыш дип атала).

-Җөмләдә сан нинди җөмлә кисәге булып килә?

III. Проблемалы ситуация булдыру. Уку мәсьәләсен кую. Тулырак…

Барлык һөнәрләр дә кирәк ,барлык һөнәрләр дә мөһим!


Барлык һөнәрләр дә кирәк ,барлык һөнәрләр дә мөһим!
Сарман муниципаль районы мәктәпкәчә белем бирү муниципаль бюджет учреждениясе гомумүсештөрендәге 1нче номерлы “Кояшкай” балалар бакчасы тәрбиячесе Гыйлфанова Ландыш Раиф кызы.Тема: “Барлык һөнәрләр дә кирәк ,барлык һөнәрләр дә мөһим!” (бәйрәм кичәсе)  

 

Максат: 1.Балаларны һөнәрләр дөньясына алып керү, төрле һөнәрләр белән таныштыру, аларда теге яки бу һөнәргә кызыксыну уяту; төрле һөнәрләрне чагыштыру, файдалы якларын ачыклау, хезмәт тәрбиясе бирү.

2.Барлык һөнәрләрнең дә кирәкле булуын ачыклау.Һөнәр сайлауның җаваплы эш булуына төшендерү.

3.Кеше өчен хезмәтнең яшәү чыганагы булуын аңлату;хезмәт төбе – хөрмәт икәнлеген исбатлау. Хезмәтнең һәрнәрсәдән дә өстен, куәтле көч булуын, җәмгыятьтьтә барлык байлыкның эш, хезмәт белән генә тудырылуын төшендерү

4.Илебез байлыгын тудыручы, аның чәчәк атуы өчен армый – талмый хезмәт куючы һөнәр ияләренә мәхәббәт хисе уяту.

Музыка астынды  балалар  залга ке реп урындыкларга  утыралар.

 

Алып  баручы:Ал кояш  күгебездә

Нур балкый  йөзебездә.

Сәлам бирик-күпме кунак килгән

Бүген безнең бакчабызга.

Исәнмесез кадерле кунаклар,балалар.Без бүген һөнәр ияләренә багышланган бәйрәм кичәсенә җыелдык.Кичәдә һөнәрләр турында сөйләшербез,шигырьләр сөйләрбез,табышмаклар әйтешербез,кызыклы уеннар уйнарбыз.

Алып баручы:Сез нинди һөнәрләр беләсез?
Балаларның җаваплпры : (врач, укытучы, шәфкать туташы, пешекче,пачтальон,шофер  Һ.б.)

Алып баручы :Менә никадәр һөнәр иясе беләсез икән. Һөнәрләр безнең бик күп. Илебездә 40 меңләп һөнәр барлыгы билгеле. Бу санны сез әле күз алдына да китерә алмыйсыз. Әгәр дә кеше нинди дә булса бер һөнәр сайлаган икән, димәк ул шул өлкәдә белем алган. Кеше үз һөнәрен яратып, белеп башкарса гына зур уңышларга ирешә ала.Нинди генә һөнәрне сайласак та, белемле булырга, ә моның өчен иң элек, тырышып укырга кирәк. Алтын куллы табибларга да, батыр йөрәкле космонавтларга да, яңа ачышлар ясаучы профессорларга да …. белемне УКЫТУЧЫ бирә.Укытучы кебек тагын бер һөнәр иясе бар. Ул без Тәрбиячеләр. Без  мәктәпкәчә яшьтәге, яки кечерәк балаларны тәрбиялибезБеренче белемнәрне бирәбез.. Безнең эш урыны – балалар бакчасында.

Алып баручы:Балалар әйтегез әле миңа ,бүген балалар бакчасына кем белән килдегез?

Балаларның җаваплары.

Алып баручы:Сезне балалар бакчасына китергәч алай кайда киттелә?

Балалар:Эшкә.

Алып баручы:Алар  кайда,кемнәр булып эшлиләр?

Балалар  җавап бирә.

1 бала:

Минем әнием тегүче,

Үз эшен бик нык сөя,

Ул теккән җылы киемне

Бик күп кешеләр кия.

2 бала:

Ә менә минем апа

Конфет-прәнник сата

Ул эшләгән кибеттә

Бар ак күмәч тә, сөт тә.

Җырлы уен“Күрсәт әле үскәнем” көенә

Уен “Һәр һөнәр иясенең эш коралы”

(Слайд буенча һөнәр ияләренең эш коралын табу)

Алып баручы:Булдырдыгыз балалар.Мин сезгә хезмәтләрен җир белән бәйләнгән  һөнәр кешеләре турындада әйтеп китәрмен.Алар комбайнчы, тракторчы, шофер, терлекче Тракторчылар, комбайнчылар, шоферлар – авыл хуҗалыгы эшчеләре.

Музыка тавышына  Пачтальон керә.

Почтальон:Исәнмесез кунаклар,исәнмесез балалар!.Мин балалар бакчасыннан узып бара идем,тавыш ишеттемдә сезнең янга керергә уйладым.Монда нинди бәйрәм?

Алып баручы:бездә һәнәр ияләренә багышланган кичә бара.

Почтальон: бәйрәм кичәгезгә кертегез әле,бик күңелле бугай,минемдә башка һөнәр ияләре турында беләсем килә.

Алып баручы:Рәхәтләнеп түрдән уз.

Почтальон:Ә сез минем кем икәнне беләсезме соң,таныдыгызмы?

Балалар:Пачтальон.

Почталон:Рәхмәт балалар мине тануыгызга. Ә менә мин балалар бакчасына кереп барганда бер кеше күрдем,ул себеркесе белән урам себерә иде,кем икәнен бердә танымадым,сез әйтә алмассыз микән?

Балалар:дворник-урам себерүче була ул.

Почтальон:.Аннан ашханә яныннан уздым ,анда  ак халатны бер апа тәмле итеп ашарга пешерә иде,ул кем булыр икән?

Балалар:Повар-пешекче.

Пачтальон:Ә урамда ике апа балалар белән күңелле итеп уеннар уйныйлар,бик каты шатланалар иде,алары кем булыр?

Балалар:алар безнең тәрбияче апалар.

Алып баручы:Әйе пастальон без алар белән шулай вакытны күңелле үткәрәбез,уеннар уйныйбыз.Синеңдә безнең белән уйныйсың киләме?

Почтальон:Әйе.

Алып баручы:Мин сезгә табышмаклар әйтәм,ә сез кайсы  һөнәр кешесе икәнен белергә тиеш.Пачтальон синдә игътибар белән тыңла,бәлки  җавапларын белерсең.

Табышмаклар:

1.Ул бар кешенең өенә

Газет,хатлар тарата.

Пенсия биргәнгә күрә,

Бар өлкәннәр ярата.   (Почтальон) 

2.Әйтегезче, кем соң шулай

Тәмле ашлар,

Хуш исле котлетлар,

Салат, венегретлар

Әзерләп, безне сыйлый? (Повар (пешекче) 

3.Без ут белән көрәшергә тиеш,

Без көчле һәм кыюлар.

Бар кешегә кирәк һөнәр –

Әйтегезче, без кемнәр? (Янгын сүндерүчеләр (пожарниклар

 

4.Укырга да өйрәтә,

Язарга да өйрәтә.

Аны белә һәр кеше,

Ул була…………(укытучы).

Алып баручы: Бик дөре җавап бирдегез,молодцы!

Почтальон:рәхмәт балалар,сезнең белән шул кадәр рәхәт,вакытның узганын сизмидә калганмын,менә хәзер күп һөнәр ияләре кешеләрен таныячакмын,беләчәкмен.Ә хәзер миңа китәргә,башка җирләргә хатлар,газеталар тапшырасым бар. Саубулыгыз!

Балалар:Саубул Пачтальон!(Пачтальон кул болгап,саубуллашып чыгып китә)

Алып баручы: Һөнәрләр турын сөйләшүебезне дәвам итәбез.Балалар  ә сез үчкәч кем булырга телисез?

1 бала :

Минем хыялым – балалар тәрбиячесе булу..Аларга төрле уеннар, җырлар өйрәтер идем. Кечкенә балаларга игътибарлы булырга кирәк, аның кебек уйнарга, көләргә кирәк.чөнки алар әле бик нәниләр, бик кечкенәләр.

2 бала.    Мин киләчәктә сатучы булырга телим. Бу – мактаулы һәм игелекле һөнәр. Сатучы булу – ул бик җаваплы һәм шул ук вакытта кызыклы эш..

3 бала:Мин киләчәктә “татлы һөнәр иясе” булырга телим. Кем соң ул  татлы һөнәр иясе дисезме? Ул – умартачы.

Алып баручы:Әйе,балалар ,бәхет төшенчәсенә яраткан һөнәреңне үзләштерү,үз максатыңа ирешү дә керә.

Елап  Белмәмеш керә.

Алып баручы:Нәрсә булды Белмәмеш,нигә елыйсың?

Белмәмеш:балалар үскәч кем буласы килүләрен беләләр,ә мин белмим.Мин дөньядагы иң кирәкле һөнәр иясе буласым килә.Ләкин кайсы һөнәрнең  иң кирәклесе икәнен белмим?

Алып баручы:бердә борчылма Белмәмеш,без сиңа булышырбыз.

16 бала:

Төрле-төрле һөнәр, димәк,

Безнең өчен бик кирәк.

Файдаң тисен кешеләргә:

Һәркем тиеш эшләргә

Алып баручы:Әйдәгез “Пешекче”ләр булып уйнап алабыз.

(Бер кәрзиндә җиләк-җимешләр һәм яшелчәләр.Бер савытка компот кайнату өчен ризыклар сайларга,икенче савытка яшелчәләрдән ризык пешерү өчен яшелчәләр сайлап алырга кирәк).

Алып баручы:Молодцы булдырдыгыз балалар!

Белмәмеш:Белдем,белдем мин дә пешекче яки янгын сүндерүче булам.Пешекче эше бик җайлы икән.

Алып баручы:Белмәмеш эшләү бик җиңел түгел шул,аның өчен башта укырга,хезмәтне яратырга кирәк.

Белмәмеш:.Юк ,мин чәч кисүче булып эшләячәкмен.

Алып баручы.Белмәмеш,ә син чәч кисүче һөнәренә белем һәм тырышлык кирәкми дип уйлыйсыңмы?Әйдә алайса “Чәчтарашлы”уйныйбыз.(Балалар ике командага бүленә.

(Балалар ике командага бүленәләр.Командалар каршында курчаклар утыра.Ике командадагыда беренче балалар тарак алып илтеп куя,икенчеләре кайчы,өченче курчакның чәчен кисә,дүртенчесе себерке алып килә,бишенчесе себерә.Кайсы команда беренче бетерә,шул җиңүче була.)

Белмәмеш:Менә ни өчен укыргада укырга кирәк ,юююк миннән чәч кисүче чыкмый икән,кайчыданда куркам.Мин шофер булам,бер авырлыгыда юк рулне борасың гына,ә машина үзе бара.

Алып баручы :Шофер эшедә син уйлаганча   җиңелләрдән түгел Белмәмеш:Автобус” уенын уйнагач аңларсың.

(Балалар ,Белмәмеш түгәрәктә әйләнеп йөриләр,алып баручы уртада,кулында өч төс.Кызыл төсне күрсәткәч туктап торырга,сары төстә биеп торырга,яшел төстә түгәрәктә әйләнергә тиешләр.)

Белмәмеш.Ой “Шофер” һөнәредә чыкмый икән,моның өчен күпме юл кагыдәсе белергә кирәк.Юк-юк,мин врач булачакмын,кешеләрне терелтеп күпме файда эшләячәкмен.

Алып баручы:Укымыйча,чирләрне дәвалап булмый.

Белмәмеш:Аның нәрсәсе бар ,баш авыртсада,эч авыртсада дару бирәсең.Килегез эле берәрегез.(бер бала Белмәмеш яныны килә)

Белмәмеш:Кайсы төшең авырта?

Бала:Эчем авырта.

Белмәмеш дару эчертә,бала ширма артына чыгып китә.Әзрәктән елап ,тәненә кызыл таплар ясалган бала чыга.

Белмәмеш:Нәрсә булды?Нигә елыйсың,тәнеңдә нинди кызыл әйберләр?

Бала:Белмәмеш син белмичә эч даруы түгел,тәнгә сылый торган дару биргәнсең,миндә аллергия диделәр.

Алып баручы:Ой –ой балалар  Белмәмештән тизрәк качыгыз,алайса ул белмәгән дарулар эчертеп ,безнедә  чирләтергә мөмкин.

Белмәмеш:Нәрсә эшләдем инде мин.Кичерегез мине.Яңадан берегезгәдә дару эчертмәм.

Балалар:бер юлга гафу итәрбез.

Алып баручы:Аңладыңмы инде Белмәмеш,укымыйча эшләсән нинди аяныч хәлләр булганын. Тулырак…

Сингармонизм законы 5нче сыйныф


Сингармонизм законы  5нче сыйныф
Саба  муниципаль районы муниципаль бюджет гомумбелем учреждениесе Шәмәрдән лицее «Үсеш» нең татар теле һәм әдәбияты укытучысы  Сабирова Резеда Әгъзамтин кызы. Тема: “Сингармонизм законы” (Рус мәктәпләрендә туган(татар) телне өйрәнүче 5нче сыйныф укучылары өчен)

Тема: Сингармонизм законы.

Максатлар:

  • белем бирү максаты: татар теленең фонетикасы, сингармонизм законы турындагы белемнәргә ия булып, дөрес сөйләм оештыра белү һәм язуда дөрес куллана белү;

2) фикерләү сәләтен үстерү максаты: укучыларның сораулар куя белү, анализ һәм нәтиҗә ясый белү кебек фикерләү сәләтләрен үстерү, үз фикерләрен дөрес һәм матур итеп әйтүләрен   камилләштерү, уртак эшчәнлекне үстерүгә ирешү;

3) тәрбияви максат: фәнни-танып белүнең кыйммәтен аңларга омтылыш уяту, табигатьне һәм табигатьтәге җан ияләрен саклау һәркемнең изге бурычы икәнлеген төшендерү, хезмәт эшчәнлеге нәтиҗәләренә хөрмәт хисе һәм әхлак сыйфатлары тәрбияләү.

Дәреснең тибы: яңа материалны  өйрәнү.

Көтелгән нәтиҗәләр:

Предмет нәтиҗәләре: сингармонизм законын телдән һәм язма сөйләмдә куллана белү, сингармонизмга буйсынмаган сүзләрне тану күнекмәләрен булдыру, рәт һәи ирен гармониясен буйсынган сүзләрне аерырга өйрәнү.

 Метапредмет нәтиҗәләр:

регулятив гамәлләр: дәреснең темасын, максатын мөстәкыйль таба белү; үз фикереңне дәлилләү; үзеңнең эш-гамәлләреңә үзгәреш кертү, үзеңнең һәм иптәшеңнең фикерен дөрес бәяли алу, сөйләм ситуациясен анализлап, башкаларның теләк-ниятләрен аңларга тырышу;

танып белү гамәлләре: мәгълүмат белән эшли белү: сингармонизмга буйсынмаган сүзләрне мөстәкыйль рәвештә аерып ала белү, логик фикер йөртеп, сингармонизм законының ике төре буенча төркемнәргә, ягъни рәт һәм ирен гармониясенә бүлә белү, нәтиҗә чыгарырга өйрәнү; мәгълүматны системалаштыру һәм истә калдыру.

коммуникатив гамәлләр: әңгәмә барышында тема буенча сораулар бирү һәм дустанә аралашуны саклап, үз фикерләреңне җиткерә белү; уртак эшчәнлекнең максатын кабул итү һәм аңа ирешү;

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр: дәрестә алган белемнәрне тормышта кулланырга өйрәнү,  тикшеренү эшчәнлегенең төп күнекмәләренә ия булу, әйләнә-тирәгә зыян китерә торган эш-гамәлләрне кабул итмәү, бер-береңә һәм кеше хезмәтенә карата ихтирам, хөрмәт хисе тәрбияләү.

Метод һәм алымнар: әңгәмә, эзләнү-тикшеренү

Эшне оештыру төрләре: фронталь, индивидуаль , төркемнәрдә һәм парларда эшләү.

Җиһазлау: төп электрон дәреслек: Туган тел (татар теле). 5 сыйныф. Ике кисәктә. Беренче кисәк : төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен). / М. М. Шәкүрова, Л. М. Гыйниятуллина, О. Р. Хисамов; [рәссамы Диләрә Нәүрузова]. — Казан: Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе нәшрияты, 2022. — 172 б. : рәс. б-н.

өстәмә: компьютер, смарт такта, презентация, рәсем, карточкалар: “Сингармонизм законына буйсынган һәм буйсынмаган сүзләрне аерып языгыз”.

Дәрес барышы:

  1. Мотивлаштыру-ориентлаштыру:
  2. Дәресне оештыру.

Исәнләшү, укучыларның хәлләрен сорашу, психологик уңай халәт тудыру.

Хәерле көннәр дип эндәшәм

Һәммәгезгә мин сезгә

Матур көннәр, яхшы кәеф

Телимен һәрберегезгә.

Укучылар, бүген көн нинди?

(Дежур укучының чыгышы)

Укытучы: Әйе, укучылар, бүген көн болытлы, җилле, салкынча. Көз җитте. Сез бакчадагы бәрәңгеләрегезне җыеп алдыгызмы әле? Быел бәрәңге уңышы ничегрәк?  Без дә бәрәңгене җыеп алдык. Тик , балалар, минем бәрәңгеләрне аермаган бит әле. Миңа ярдәм итмәссезме икән? Без аны нинди төрләргә аерабыз әле? Әйе, утырту бәрәңгесе, эре һәм вак бәрәңге.Тик минем бәрәңгеләрем тылсымлы, алар – сүзләр төзергә ярдәм итә торган авазлар.

Менә шул авазларны, сортларга аерып, капчыкларга тутырырга  булышыгыз әле. Эшкә тотынганчы, кайбер кагыйдәләрне искә төшереп китик әле, балалар

  1. Актуальләштерү.

1.Өй эшенең үтәлешен тикшерү: кагыйдәләрне искә төшерү.( Экранда сораулар чыга)

–Нәрсә ул аваз?

-Нинди авазлар була?

– Татар телендә ничә сузык аваз бар?

– Алар нинди төрләргә бүленә?

-Афәрин, ә хәзер,  парлашып, минем “серле бәрәңгеләр”емне үз капчыкларына  тутырыйк әле. ( беренче пар- арткы рәт, 2нче пар-алгы рәт, 3нче пар- иренләшкән сузыкларны аера, 4нче пар тактада  https://learningapps.org/ сайтында  интерактив тактада эшли. Сылтамасы: https://learningapps.org/watch?v=p6qghywp522 )

– Рәхмәт, менә сез нинди яхшылык эшләдегез. Яхшылыгыгызны истә тотармын. “Яхшылык эшләсәң, ул үзеңә кире кайтыр “ ди татар халык мәкале

2)  Уку мәсьәләсе кую. Әңгәмә:

-Димәк, балалар, бүген безнең сөйләшү темасы нинди булыр, ягъни нинди темага сөйләшербез?

-Яхшылык турында

-Нәрсә ул яхшылык? (җаваплар тыңланыла)

-Яхшылык эшләү җиңелме, балалар?

-Кемгәдер бик җиңел, ә кем өчендер ай-һай авыр…

-Экранга күз салыйк әле. Бу нинди әкият? Авторын беләсезме? (Экранда “Өч кыз” әкиятеннән рәсемнәр бирелгән. “Логик чылбыр” буенча эчтәлекне искә төшерү)

  • Әлеге әкият нәрсә турында дип уйлыйсыз?
  • Минемчә, бу әкият яхшылык эшләү турында.
  • Бу әкияттә кемгә яхшылык эшләү авыр, ә кемгә җиңел?
  • Олы һәм уртанчы кызга яхшылык эшләү авыр, ә кече кыз һәм тиенгә җиңел.
  • Балалар, әлеге әкият нәрсә турында уйланырга мәҗбүр итте?
  • Әниләр-иң кадерле кешеләр, аларны рәнҗетергә ярамый. Һәрвакыт сүзләрен тыңларга, ярдәм итәргә кирәк һ.б…

II . Уку мәсьәләсен өлешләп чишү

  • Әйе, балалар, кешеләргә, кешеләргә генә түгел барлык җан ияләренә ярдәм итәргә кирәк. Әйдәгез әле, тиеннең сүзләренә игътибар итик. (экранда түбәндәге җөмләләр чыга)

И  бала, гомер буе игелек күр, кешеләрне бәхетле ит, аларга куаныч бул. Кешеләр дә сиңа ихтирамлы булыр, синең яхшылыгыңны беркайчан да онытмаслар! (Сүзлек өстендә эш:  игелек- изгелек,яхшылык (доброта), ихтирам- хөрмәт(уважение), куаныч- сөенеч, шатлык( радость)

– Әйдәгез,  шушы җөмләләрдән алгы рәт сузыклардан һәм арткы рәт сузыклардан гына торган сүзләрне язып алыйк. (вариантларда эш: 1нче вариантлар-алгы рәт сузык авазлардан торган сүзләрне, 2нче вариантлар арткы рәт сузык авазлардан торган сүзләрне  язып алалар)

Эшләрне алмашабыз һәм тикшерәбез.

Алгы рәт сузыклардан торган сүзләр:  игелек,   күр,  кешеләрне,  бәхетле,   кешеләр

Арткы рәт сузыклардан торган сүзләр: бала,  буе,  булыр,  яхшылыгыңны,   онытмаслар

Нәтиҗә ясау. Димәк, беренче рәттә нечкә сузыклардан, ягъни алгы рәт сузыкларыннан гына торган сүзләр. Сузык авазлар бер-берсенә нечкәлектә ярашып килгәннәр. Икенче баганада калынлыкта ярашканнар, охшашканнар. Бу сузыклар гармониясе дип атала. Икенче төрле сингармонизм законы .  Димәк, сузыкларның я калынлыкта, я нечкәлектә ярашуы сингармонизм законы дип атала.

-Ике рәттән дә төшем килешендәге сүзләрне табыгыз әле

-Кешеләрне, яхшылыгыңны.

– Нинди кушымчалар ялганган?

– Берсенә –нечкә, берсенә калын кушымча ялганган.

Димәк, укучылар, кушымчалар сингармонизм законы нигезендә ялгана.

– Кабат экранга карыйк әле. Кайсы сүзләрне язып алмадыгыз? Ни өчен? Димәк, нинди сүзләр сингармонизм законына буйсынмый?

БЕРКАЙЧАН- кушма сүз

ИХТИРАМ- алынма сүз

СИҢА- алмашлык ю.к.

-“Яхшылык эшләү- матур гадәт” җөмләсендә сингармонизмга буйсынмаган сүз бармы? Ни өчен? (җаваплар тыңланыла)

Нәтиҗә ясау. Димәк, сингармонизм законы бары тик әйтелешкә карый.

III. Белемнәрне беренчел үзләштерү

  1. Дәреслектә бирелгән текстны уку.

–  Ә хәзер дәреслектәге 20нче күнегүгә күз салыйк.   Сезгә, укучылар, “Аучы карт” тексты бирелгән, иң элек текстны рольләргә бүлеп укыйк әле.(текстны рольләргә бүлеп уку)

– Балалар, текст нәрсә турында?

– Бабасының оныгына яхшылык эшләргә теләве турында

– Бабай яхшылык эшләү өчен нинди гамәл башкарырга тиеш?

– Болан баласын алып кайтырга.

– Сезнеңчә, бу яхшылыкмы әллә начарлыкмы?

– Минемчә, бабай оныгына яхшылык эшлим дип, боланга начарлык эшләячәк.

-Димәк, балалар, берәүгә яхшылык эшлим дип, башкаларга зыян китерү дә мөмкин икән.

Тулырак…

Табигатьтә бар да кызыклы. Әдәби уку дәресе. 2 с.


Табигатьтә
Татарстан Республикасы Әтнә муниципаль районы Күшәр төп гомуми белем мәктәбенең I категорияле башлангыч сыйныфлар укытучысы Сибагатова Эльмира Гаяз кызы. Тема: Табигатьтә бар да кызыклы.(Әдәби уку дәресе. Татар мәктәбе. 2 сыйныф)

 

Тәкъдим ителгән дәрес-  «Шагыйрь өчен табигать-серле һәм җанлы дөнья» бүлегенең икенче дәресе.

Дәрес тибы: яңа белемнәр «ачу» дәресе.

Максат: Гарәфи Хәсәновның «Имән каргасы» хикәясе, Бакый Урманченың «Тастак» картинасы аша кошларның язучылар һәм рәссамнар иҗатында тасвирлану үзенчәлекләре, сурәтләү алымнары белән танышу.

Бурычлар:

  • Г. Хәсәнов һәм Б. Урманченың  иҗатлары белән таныштыруны дәвам итү, дөньяны  танып белүдә әдәби һәм сынлы сәнгать әсәрләренең үзенчәлекләрен күрсәтү;
  • Язучы әсәре һәм рәссам иҗатында бер үк теманың үзенчәлекле бирелешен аңлату, төрле кошларның тормышы турында өйрәнү;
  • Кошлар тормышына сак караш, туган як табигатенә мәхәббәт, табигать серләрен аңлауга омтылыш тәрбияләү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр

 

Предмет нәтиҗәләр:

әдәби әсәрне укый белү;

– кирәкле мәгълүматны аерып ала белү күнекмәләрен камилләштерү;

– Г. Хәсәновның тормышы һәм иҗаты турында һәм «Имән каргасы» әсәренең эчтәлеген белү, анализлый алу;

– картина буенча эшләү күнекмәләрен үзләштерү.

Метапредмет нәтиҗәлек

Регулятив универсаль уку гамәлләре:

– мөстәкыйль рәвештә уку мәсьәләсен кую;

– эшчәнлеккә үзконтроль, үзбәя бирә белү.

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре:

– биремнәрне тиз һәм аңлап укый, сорауларга җавап бирә белү;

– төркемнәрдә һәм парлап эшли белү, башкаларны тыңлый һәм аларның фикерләрен кабул итү, үз фикереңне башкаларга дәлилле, ачык һәм төгәл итеп  җиткерә белү.

 

Танып белү универсаль уку гамәлләре:

– уку мәсьәләсен аңлау, нәтиҗә чыгару;

– текстта ориентлаша белү

– үзләштергән белем һәм күнекмәләрне куллана белү.

 

Шәхескә бәйле универсаль уку гамәлләре :

– үзбилгеләнү;

– табигатьнең матурлыгын күрә белү;

– үз уңыш һәм уңышсызлыкларыңның сәбәпләре турында фикер йөртү.

Танып белү эшчәнлеген оештыру методлары: әңгәмә, проблемалы ситуация.

Танып белү эшчәнлеген оештыру формалары: төркемдә, парларда, индивидуаль.

 

   Ресурслар: Г. М. Сафиуллина, М. Я. Гарифуллина, Ә. Г. Мөхәммәтҗанова, Ф.Ф. Хәсәнова. Әдәби уку, 2 кисәк – 89 бит; Г. М. Сафиуллина, Ф.Ф. Хәсәнова, Ә. Г. Мөхәммәтҗанова. Әдәби уку, татар телендә башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 2 нче сыйныфында эшләүче укытучылар өчен дәреслек;  Г. Хәсәновның портреты,  төп басма китаплары күргәзмәсе, кошлар рәсеме, компьютер, кошлар тавышы язылган диск, “Аңлатмалы сүзлек”, смайликлар, лупалар.

Дәрес барышы:

  1. Оештыру (уку эшчәнлегенә мотивлаштыру)

– Исәнмесез, укучылар! Тышка карагыз әле, нинди матур көн, күгебез аяз, кояшлы. Ә сезнең кәефләрегез ничек?  (Смайликлар белән күрсәтәлә).  Күк йөзенә карагыз, күктә серле болытлар күренәме? Сез аларны нәрсәләргә охшатасыз? Каршыда торган агачка игътибар итегез. Ботакларының матурлыгын, аңа кунган кошларны күзәтегез. Күзәткәч, моңарчы гади генә булып күренгән предметлар, күренешләр матураеп киткән кебек тоела башламадымы? Бер-беребезгә карап елмайдык. Хәерле көн теләп, дәресебезне башлыйбыз, серле һәм җанлы табигатькә сәяхәтебезне дәвам итәбез.

 

  1. Белемнәрне актуальләштерү
  2. Өйгә эшләрне тикшерү.

– Гарәфи Хәсәнов портретын күрсәтү, язучы турында өйрәнүләрне дәвам итү. 1 укучының язучы турында сөйләве.

– Г. Хәсәновның язган әсәрләрен искә төшерү. Аның хикәяләрендә туган як табигате, хайваннар һәм кошлар, үсемлекләр дөньясы яктыртылуын билгеләү. 1 укучының  китаплар күргәзмәсе белән таныштыруы.

 

– «Имән каргасы» хикәясен өлешләп укыту.

  1. Балалар, сез нинди авырлыклар белән очраштыгыз? Фикерләрен тыңлау. (Имән каргасын күргәннәре, җырын тыңлаганнары юк. Танымыйлар.)
  2. Уку мәсьәләсен кую

Укучыларның проблемалы сорауны куюларын оештыру, уку мәсьәләсен билгеләтү.

–  Укучылар алда әйтелгән авырлыклардан чыгу юлларын бергәләп эзләп карыйк әле. Проблеманы билгеләп карагыз әле: без бүген нәрсә турында сөйләшәчәкбез икән? (Имән каргасы турында)

  1. Уку мәсьәләсен адымлап чишү
  2. Сүзлек эше.

Өйдә укыганда балалар билгеләп барган аңлашылмаган сүзләр һәм сүзтезмәләрнең синонимнарын табу аша танып белү эше оештыру. «Карчыга» һәм «шүрләүчән» сүзләренең «асылын» «Аңлатмалы сүзлек»тән карап ачыклыйлар. (Карчыга – урта зурлыктагы, кәкре томшыклы һәм озын тырнаклы ерткыч кош. Шүрләүчән – курка торган.)

 

  1. Имән каргалары нинди кошлар? Сораулар буенча сайлап уку.

– Имән каргасы сурәтләнгән урынны табып укыгыз.

– Имән каргасын тагын нинди исемнәр белән атап йөртәләр?

– Ни өчен күкканат дип атаганнарын тексттан табып укыгыз.

– Ә ни өчен аны урман саесканы диләр, тексттан табып укыгыз.

– Бу кошның ямьсез итеп җырлаганын автор нинди сүзләр белән күрсәтә? Кош сайравында ул нинди сүзләр ишетә? Нинди авазлар кабатлана? Тексттан табып укыгыз.

  1. Имән каргасының тавышын тыңлап карыйк, хәтердә калдырыйк.

Физкультминут.

  1. Белемнәрне беренчел ныгыту.

1.«Кошны таны» уены үткәрелә. (Кошлар  рәсемнәре күрсәтелә, төркемнәрдә киңәшә-киңәшә  имән каргасын эзләү оештырыла).

 

  1. «Имән каргасы табигатькә нинди файда китерә?» соравына җавапларны парларда эшләп, аерым битләргә язып баралар. Һәр пар үзенең җавабын укый, тулыландыра.
  2. Мөстәкыйль эш.
  3. «Музей йорты»на сәяхәт. Бакый Урманченың «Тастак» картинасы өстендә эшләү.
  4. 92 нче биттәге сорауларга җавап бирү.
  5. Кулыңа лупа алып, үзең сайлаган үрдәкне тасвирлап сөйләү.
  6. Картина буенча һәр баланың күзәтүләрен, фикерләрен тыңлау.
  7. Өйрәнгәннәрне ныгыту күнегүләре.
  8. Бакый Урманче табигатьне бик яраткан дип әйтеп буламы?
  9. Кошлар телен аңлар өчен, кеше нинди сыйфатларга ия булырга тиеш?
  10. Рефлексия (дәрескә нәтиҗә ясау)

– Г. Хәсәнов кем ул? Аның турында нәрсәләр белдегез? Аның нинди әсәре белән таныштык?

 – Син Б. Урманче турында ниләр белергә телисең?

– Дәрестә кайсы эш төрләре сиңа аеруча ошады?

– Син үз җавапларыңнан канәгатьме? Үзеңнең дәрестәге җавабыңны бәялә.

Өй эше. Индивидуаль дифференциаль биремнәр:1) Имән каргасы турында сөйләргә; 2) Имән каргасының рәсемен ясарга. Рәсем астына кош турында бер куплет шигырь иҗат итеп, язып куярга. 3) Б. Урманченың тормыш юлы турында материал табарга, таныштырырга әзерләнергә. 4) Өйгә кайтканда табигатьне күзәтергә, телдән хикәя төзергә.

 

Мәктәптә сыйныф коллективын туплау


мәктәптә
«Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Саба мәктәп-интернаты» дәүләт бюджет гомуми белем бирү учреждениясенең  I категорияле укытучы-дефектологы Сабирова Нурия Корбангали кызы.Тема:  Мәктәптә сыйныф коллективын туплау.

 

Сыйныф – ул мәктәптә бер яшь аралыгындагы балаларны  берләштергән укучылар коллективы.  «Коллектив» сүзе, билгеле булганча, латин теленнән алынган -туплый, туплана дигән мәгънәне белдерә. Сыйныф коллективын туплау – сыйныф җитәкчесенең төп максаты. (2 слайд)

 

Сыйныф коллективын туплау гаять катлаулы һәм озак эшләнә торган эш,педагогтан сабырлык кына түгел,артист булуны ,төрле ситуацияләр уйлап чыгаруны да таләп итә.

 

Сыйныф коллективын А.С. Макаренко, В.А.Сухомлинский,В.В. Воронкова кебек күренекле- педагог галимнәр өйрәнгән. (3-5 слайд)

 

Сәламәтлекләре чикле булганлыктан, безнең мәктәп укучылары үзләренең тотышларын,тәртипләрен һәрвакыт контрольдә тота алмыйлар.Шуңа күрә аларда җаваплылык хисләре , эшләгән эшләре өчен җаваплылык юк дәрәҗәсендә.Укытучы,тәрбияче алдында гаять катлаулы проблемалар тора.

 

IV сыйныф җитәкчесе булу бер яктан уйласаң җиңел,чөнки инде 1 сыйныфта укымыйлар, алар зурлар. Икенче яктан караганда авыр – уку елы башында яңа укучылар өстәлүе сыйныф коллективын туплауда ,алар белән эшләүдә авырлыклар тудыра

 

Балаларны мәктәп – интернатта бер коллектив итеп туплау бик зур әһәмияткә ия. Чөнки алар класс коллективында әдәп- әхлак нормалары , җәмгыятьтәге үз урыны , мөстәкыйльлек кебек сыйфатларны практик рәвештә алалар.

 

Коллективта бердәм эшләнгән һәр чара, эш формасы укучылар шәхесен үстерүгә ярдәм итә. Ул иптәшләре белән аралаша,үзенең алар белән тигез хокуклы икәнен белә , аны хөрмәт итүләрен күрә, балада ышаныч туа,үзен күрсәтергә омтыла.

 

Сыйныф коллективын формалаштыруның катлаулылыгы шунда – укучыларның акыл үсеше төрле  дәрәҗәдә булуы. Бу эштә төрле авырлыклар килеп чыгарга мөмкин (6 слайд)

 

  • Аралашу мөмкинлегенең булмавы; (укучы сөйләшми)
  • Үзенең кызыксынуларын сыйныф коллективының эшчәнлеге белән бергә алып бара алмауда;
  • Аз активлык, мөстәкыйльлек;
  • Тирәлектә мөстәкыйль рәвештә ориентлаша алмау.

Бу авырлыклар гаиләдә формалашкан була. Бер –берсенең хәлен аңлаучы укучылар коллектив эчендә барлыкка килә. Аларны вакытында күреп ,  тиешле юнәлеш бирү педагогның  төп бурычларының берсе булып тора.

 

Безнең мәктәп шартларында класс коллективын форалаштыруның төп факторы булып укыту –хезмәт эшчәнлеген дөрес оештыру тора. Мәктәптә уку чорында коллектив игътибар үзәгендә тора .Һәр бала уку эшчәнлегендәге уңыш-лары – уңышсызлыклары турында өлкәннәрнең , иптәшләренең фикерләрен ишетә. Ул сөенергә , оялырга мөмкин. Күп очракта педагогның һәр ситуацияне контрольдә тотуы  сыйныфташлары белән укучы арасында конфликтларны булдырмый  калырга ярдәм итә.Укучылар коллективы белән идарә итүдә  гуманлылык принцибы булырга тиеш.

 

Контрольне оптимильләштерү буенча киңәшләр

  1. Балалар кабул итәрлек нәрсәне генә алырга кирәк.
  2. Ике яклы аралашу булсын.
  3. Эшчәнлекнең эшли алырдаен гына алыгыз.
  4. Хезмәтне, тәртипне бәяләү, мактау.(7 слайд)

Тәртип белән идарә итүгә киңәшләр.

Укытучы кайгыртучан булырга, шуны эш-гамәле белән күрсәтергә тиеш.

Ул түбәндәгеләрне үтәргә бурычлы:

  1. Укучы шәхесен кимсетми, аерым бер укучыны гына мактамый, яки артык ачуланмый.
  2. Балаларга хөрмәт һәм мәхәббәт белән карый:
  • Сыйныфта яхшы мөнәсәбәт булдыра
  • Укучы фикерен катгый рәвештә кире какмый, аны хаталары  өчен ачуланмый
  • Укучыларның кызыксынулары, фикерләре белән исәпләшә
  1. Үзен тәртипле тота, әхлак тәрбиясен бирүдә дөрес юнәлеш бирә.
  • Сыйныфта килеп туган эхлак проблемаларын уртага салып сөйләшү.
  • Балаларга кешегә кушамат тагарга, ялганларга, кимсетергә ярамаганлыгын тормышчан мисаллар белән аңлата (үзе бервакытта да ялганламый)
  1. һәр укучы белән индивидуаль якын килеп сөйләшә.

Коллективта иң гади оештыру мөмкинлеге булып – бер-берсенә ярдәм итәргә өйрәтү тора. Сыйныфташына дәрескә әзерләнергә ярдәм итү,киенергә булышу,әйберләрен җыю аны шәхес итеп карарга өйрәтә.Мондый ярдәм тәртипсез укучыга да бик зур юнәлеш булып тора. Тулырак…