Саба муниципаль районы муниципаль бюджет гомумбелем учреждениесе Шәмәрдән лицее «Үсеш» нең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Сабирова Резеда Әгъзамтин кызы. Тема: “Сингармонизм законы” (Рус мәктәпләрендә туган(татар) телне өйрәнүче 5нче сыйныф укучылары өчен)
Тема: Сингармонизм законы.
Максатлар:
- белем бирү максаты: татар теленең фонетикасы, сингармонизм законы турындагы белемнәргә ия булып, дөрес сөйләм оештыра белү һәм язуда дөрес куллана белү;
2) фикерләү сәләтен үстерү максаты: укучыларның сораулар куя белү, анализ һәм нәтиҗә ясый белү кебек фикерләү сәләтләрен үстерү, үз фикерләрен дөрес һәм матур итеп әйтүләрен камилләштерү, уртак эшчәнлекне үстерүгә ирешү;
3) тәрбияви максат: фәнни-танып белүнең кыйммәтен аңларга омтылыш уяту, табигатьне һәм табигатьтәге җан ияләрен саклау һәркемнең изге бурычы икәнлеген төшендерү, хезмәт эшчәнлеге нәтиҗәләренә хөрмәт хисе һәм әхлак сыйфатлары тәрбияләү.
Дәреснең тибы: яңа материалны өйрәнү.
Көтелгән нәтиҗәләр:
Предмет нәтиҗәләре: сингармонизм законын телдән һәм язма сөйләмдә куллана белү, сингармонизмга буйсынмаган сүзләрне тану күнекмәләрен булдыру, рәт һәи ирен гармониясен буйсынган сүзләрне аерырга өйрәнү.
Метапредмет нәтиҗәләр:
регулятив гамәлләр: дәреснең темасын, максатын мөстәкыйль таба белү; үз фикереңне дәлилләү; үзеңнең эш-гамәлләреңә үзгәреш кертү, үзеңнең һәм иптәшеңнең фикерен дөрес бәяли алу, сөйләм ситуациясен анализлап, башкаларның теләк-ниятләрен аңларга тырышу;
танып белү гамәлләре: мәгълүмат белән эшли белү: сингармонизмга буйсынмаган сүзләрне мөстәкыйль рәвештә аерып ала белү, логик фикер йөртеп, сингармонизм законының ике төре буенча төркемнәргә, ягъни рәт һәм ирен гармониясенә бүлә белү, нәтиҗә чыгарырга өйрәнү; мәгълүматны системалаштыру һәм истә калдыру.
коммуникатив гамәлләр: әңгәмә барышында тема буенча сораулар бирү һәм дустанә аралашуны саклап, үз фикерләреңне җиткерә белү; уртак эшчәнлекнең максатын кабул итү һәм аңа ирешү;
Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр: дәрестә алган белемнәрне тормышта кулланырга өйрәнү, тикшеренү эшчәнлегенең төп күнекмәләренә ия булу, әйләнә-тирәгә зыян китерә торган эш-гамәлләрне кабул итмәү, бер-береңә һәм кеше хезмәтенә карата ихтирам, хөрмәт хисе тәрбияләү.
Метод һәм алымнар: әңгәмә, эзләнү-тикшеренү
Эшне оештыру төрләре: фронталь, индивидуаль , төркемнәрдә һәм парларда эшләү.
Җиһазлау: төп электрон дәреслек: Туган тел (татар теле). 5 сыйныф. Ике кисәктә. Беренче кисәк : төп гомуми белем бирү оешмалары өчен дәреслек (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен). / М. М. Шәкүрова, Л. М. Гыйниятуллина, О. Р. Хисамов; [рәссамы Диләрә Нәүрузова]. — Казан: Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе нәшрияты, 2022. — 172 б. : рәс. б-н.
өстәмә: компьютер, смарт такта, презентация, рәсем, карточкалар: “Сингармонизм законына буйсынган һәм буйсынмаган сүзләрне аерып языгыз”.
Дәрес барышы:
- Мотивлаштыру-ориентлаштыру:
- Дәресне оештыру.
Исәнләшү, укучыларның хәлләрен сорашу, психологик уңай халәт тудыру.
Хәерле көннәр дип эндәшәм
Һәммәгезгә мин сезгә
Матур көннәр, яхшы кәеф
Телимен һәрберегезгә.
Укучылар, бүген көн нинди?
(Дежур укучының чыгышы)
Укытучы: Әйе, укучылар, бүген көн болытлы, җилле, салкынча. Көз җитте. Сез бакчадагы бәрәңгеләрегезне җыеп алдыгызмы әле? Быел бәрәңге уңышы ничегрәк? Без дә бәрәңгене җыеп алдык. Тик , балалар, минем бәрәңгеләрне аермаган бит әле. Миңа ярдәм итмәссезме икән? Без аны нинди төрләргә аерабыз әле? Әйе, утырту бәрәңгесе, эре һәм вак бәрәңге.Тик минем бәрәңгеләрем тылсымлы, алар – сүзләр төзергә ярдәм итә торган авазлар.
Менә шул авазларны, сортларга аерып, капчыкларга тутырырга булышыгыз әле. Эшкә тотынганчы, кайбер кагыйдәләрне искә төшереп китик әле, балалар
- Актуальләштерү.
1.Өй эшенең үтәлешен тикшерү: кагыйдәләрне искә төшерү.( Экранда сораулар чыга)
–Нәрсә ул аваз?
-Нинди авазлар була?
– Татар телендә ничә сузык аваз бар?
– Алар нинди төрләргә бүленә?
-Афәрин, ә хәзер, парлашып, минем “серле бәрәңгеләр”емне үз капчыкларына тутырыйк әле. ( беренче пар- арткы рәт, 2нче пар-алгы рәт, 3нче пар- иренләшкән сузыкларны аера, 4нче пар тактада https://learningapps.org/ сайтында интерактив тактада эшли. Сылтамасы: https://learningapps.org/watch?v=p6qghywp522 )
– Рәхмәт, менә сез нинди яхшылык эшләдегез. Яхшылыгыгызны истә тотармын. “Яхшылык эшләсәң, ул үзеңә кире кайтыр “ ди татар халык мәкале
2) Уку мәсьәләсе кую. Әңгәмә:
-Димәк, балалар, бүген безнең сөйләшү темасы нинди булыр, ягъни нинди темага сөйләшербез?
-Яхшылык турында
-Нәрсә ул яхшылык? (җаваплар тыңланыла)
-Яхшылык эшләү җиңелме, балалар?
-Кемгәдер бик җиңел, ә кем өчендер ай-һай авыр…
-Экранга күз салыйк әле. Бу нинди әкият? Авторын беләсезме? (Экранда “Өч кыз” әкиятеннән рәсемнәр бирелгән. “Логик чылбыр” буенча эчтәлекне искә төшерү)
- Әлеге әкият нәрсә турында дип уйлыйсыз?
- Минемчә, бу әкият яхшылык эшләү турында.
- Бу әкияттә кемгә яхшылык эшләү авыр, ә кемгә җиңел?
- Олы һәм уртанчы кызга яхшылык эшләү авыр, ә кече кыз һәм тиенгә җиңел.
- Балалар, әлеге әкият нәрсә турында уйланырга мәҗбүр итте?
- Әниләр-иң кадерле кешеләр, аларны рәнҗетергә ярамый. Һәрвакыт сүзләрен тыңларга, ярдәм итәргә кирәк һ.б…
II . Уку мәсьәләсен өлешләп чишү
- Әйе, балалар, кешеләргә, кешеләргә генә түгел барлык җан ияләренә ярдәм итәргә кирәк. Әйдәгез әле, тиеннең сүзләренә игътибар итик. (экранда түбәндәге җөмләләр чыга)
И бала, гомер буе игелек күр, кешеләрне бәхетле ит, аларга куаныч бул. Кешеләр дә сиңа ихтирамлы булыр, синең яхшылыгыңны беркайчан да онытмаслар! (Сүзлек өстендә эш: игелек- изгелек,яхшылык (доброта), ихтирам- хөрмәт(уважение), куаныч- сөенеч, шатлык( радость)
– Әйдәгез, шушы җөмләләрдән алгы рәт сузыклардан һәм арткы рәт сузыклардан гына торган сүзләрне язып алыйк. (вариантларда эш: 1нче вариантлар-алгы рәт сузык авазлардан торган сүзләрне, 2нче вариантлар арткы рәт сузык авазлардан торган сүзләрне язып алалар)
Эшләрне алмашабыз һәм тикшерәбез.
Алгы рәт сузыклардан торган сүзләр: игелек, күр, кешеләрне, бәхетле, кешеләр
Арткы рәт сузыклардан торган сүзләр: бала, буе, булыр, яхшылыгыңны, онытмаслар
Нәтиҗә ясау. Димәк, беренче рәттә нечкә сузыклардан, ягъни алгы рәт сузыкларыннан гына торган сүзләр. Сузык авазлар бер-берсенә нечкәлектә ярашып килгәннәр. Икенче баганада калынлыкта ярашканнар, охшашканнар. Бу сузыклар гармониясе дип атала. Икенче төрле сингармонизм законы . Димәк, сузыкларның я калынлыкта, я нечкәлектә ярашуы сингармонизм законы дип атала.
-Ике рәттән дә төшем килешендәге сүзләрне табыгыз әле
-Кешеләрне, яхшылыгыңны.
– Нинди кушымчалар ялганган?
– Берсенә –нечкә, берсенә калын кушымча ялганган.
Димәк, укучылар, кушымчалар сингармонизм законы нигезендә ялгана.
– Кабат экранга карыйк әле. Кайсы сүзләрне язып алмадыгыз? Ни өчен? Димәк, нинди сүзләр сингармонизм законына буйсынмый?
БЕРКАЙЧАН- кушма сүз
ИХТИРАМ- алынма сүз
СИҢА- алмашлык ю.к.
-“Яхшылык эшләү- матур гадәт” җөмләсендә сингармонизмга буйсынмаган сүз бармы? Ни өчен? (җаваплар тыңланыла)
Нәтиҗә ясау. Димәк, сингармонизм законы бары тик әйтелешкә карый.
III. Белемнәрне беренчел үзләштерү
- Дәреслектә бирелгән текстны уку.
– Ә хәзер дәреслектәге 20нче күнегүгә күз салыйк. Сезгә, укучылар, “Аучы карт” тексты бирелгән, иң элек текстны рольләргә бүлеп укыйк әле.(текстны рольләргә бүлеп уку)
– Балалар, текст нәрсә турында?
– Бабасының оныгына яхшылык эшләргә теләве турында
– Бабай яхшылык эшләү өчен нинди гамәл башкарырга тиеш?
– Болан баласын алып кайтырга.
– Сезнеңчә, бу яхшылыкмы әллә начарлыкмы?
– Минемчә, бабай оныгына яхшылык эшлим дип, боланга начарлык эшләячәк.
-Димәк, балалар, берәүгә яхшылык эшлим дип, башкаларга зыян китерү дә мөмкин икән.