fbpx
13.03.2019

Җәлил рухы һәрчак күңелдә.


минем кадерлеләрем
Мин, Зарипова Миләүшә Васил кызы, аерым фәннәрне тирәнтен үзләштерүле 2 санлы Актаныш урта гомуми белем бирү мәктәбендә озынайтылган көн тәрбиячесе булып эшлим. Дәрестән тыш вакытларда укучылар белән төрле конкурс, мероприятиеләрдә катнашабыз. Күптән түгел бөек шагыйребез Муса Җәлил истәлегенә фәнни – гамәли конференция үткәрелде. Без анда “Җәлил рухы яши күңелдә” проекты белән катнашып, яхшы уңышка ирештек.

Җәлил рухы һәрчак күңелдә 

Кереш

     Без кечкенәдән үк шигырьләр, әкиятләр тыңлыйбыз. Хәреф танып укырга өйрәнүгә кулга китап алабыз. Укыганнарыбыз табигать дөньясы, тормыш, кешеләр, без белмәгән кызыклы хәлләр, вакыйгалар турында. Алар безне куандыра, шатландыра, тормышны яратырга өйрәтә, яки, киресенчә, безне борчый, уйланырга мәҗбүр итә.

     Язучы, шагыйрь дигән бөек исемне һәрбер кеше дә йөртә алмый. Минемчә, аның өчен табигать биргән зур илаһи көч, сабырлык, зирәклек һәм акыл тирәнлеге кирәк. Аларның иҗатын җаның-тәнең белән тоеп, аңлап укысаң, әсәреп китәсең. Гомумән, язучыларның әсәрләре кешене дулкынландыра да, шатландыра, куандыра да һәм зур киңлекләргә очыра. Язучы булган кеше хисчән, мәрхәмәтле, искиткеч матур күңелле һәм уйчан буладыр.

     Язучыларның төп бурычлары − яхшылыкны исбат итеп, яманлыкны инкарь итеп, дөньяның матурлыгын җырлау.

     Дөнья поэзиясе күгендә якты йолдызлардай балкыган шагыйрьләр аз түгел. Алар арасында татар шагыйре Муса Җәлил исеме дә бар.

     Фәнни эшемнең темасын: ” Җәлил рухы һәрчак күңелдә ”  дип атадым. Эш барышында мин үземә шундый максатлар куйдым: Муса Җәлилнең тормыш юлы,  иҗаты белән танышу, аның турындагы язмаларны эзләү; татар халкының патриот шагыйре Муса Җәлилнең әсәрләрен укучыларыма пропагандалау, шигырьләренең балаларга тәрбия бирүдәге ролен күрсәтү; Туган илгә мәхәббәт тәрбияләү; авыр чакларда бөгелеп төшмәскә, авырлыкларга бирешмәскә өндәү, ихтыяр көчен тәрбияләү өстендә эшне дәвам итү.

     Шундый нәтиҗәгә килдем: Муса Җәлил татар шигърияте  түрендә иң якты янган йолдызларның иң зурысы. Аның иҗат җимешләре һәм андагы рухи яктылык − безнең мактанычыбыз һәм горурлыгыбыз. Муса Җәлил балаларга бәя биреп бетермәслек рухи байлык калдырган шагыйрь. Аның иҗатын белмәгән, аның искиткеч көчле рухына сокланмаган кеше юктыр.

Төп өлеш. “Кечкенә дусларга” китабына күзәтү

      Кышкы салкын көннәрнең берсендә иксез-чиксез Оренбург далаларының Мостафа исемле татар авылында Мостафа абый белән Рәхимә апа гаиләсендә кечкенә Муса дөньяга килә.Ул бик хәрәкәтчән, тормыш сөючән бала булып үсә: уйный, көлә, урманга йөри, күлдә су коена. Абыйсы Ибраһимга ияреп, 6 яшендә үк укырга йөри башлый. Соңыннан шул күңелле вакытларны искә алып “Әлифба” шигырен дә яза. Муса бик тырышып укый, үсеп буйга җитә, шигырьләр язу белән мавыга.

Беренче шигырен ул 9 яшендә яза. 1922 нче елда Казанга килә, укырга керә. Мәскәүдә «Кечкенә иптәшләр» дигән балалар журналында редактор булып эшли.  Шагыйрь балалар өчен 20-30 нчы елларда актив яза, хәтта иҗаты бу еллар балалар әдәбиятының үсеш юнәлешен билгели дияргә дә мөмкин.Аның туган як табигате, кош-кортка һәм хайваннарга мәхәббәт темалары да чор рухы һәм патриотизм белән үрелеп бара.

      Муса Җәлил-балаларның якын дусты булган. Дөрестән дә, Муса үзенең кечкенә кызы Чулпанны, балаларны бик яраткан, аларны аңлый белгән, алар турында бик күп шигырьләр язган.Балалар өчен язылган шигырьләре “Кечкенә дусларга” китабында урын алган. Бу  фәнни эшемдә “Кечкенә дусларга” китабына күзәтү ясарга уйладым.Иң беренче булып мине китаптагы “Кызыма” шигыре үзенә җәлеп итте. Бу шигырен ул кечкенә кызы Чулпанга багышлый.

Кызыма (өзек)

Шаян кызым син минем,

Таң йолдызым син минем,

Йөрәгемдә кабынган

Шатлык җырым син минем. Тулырак…

5 минутта шигырь ятлап буламы?


     5 минутта шигырь ятлап буламы?5минутта шигырь ятлап буламы? Нинди шигырь бит. Озын шигырьләр була, кыскалары да. Мәктәп программасы елдан ел катлаулана.Укучыларга биремнәр артканнан арта.Мондый шартларда балаларга яңа таләпләргә яраклашуы бик кыен.Бигрәк тә бу уку дәресләренә кагыла. Рус һәм татар әдәбиятыннан ятлыйсы шигырьләрнең саны артканнан арта. Кайчагында укучыларга атнага икешәр-өчәр шигырь ятларга туры килә. Ничек ятлап өлгерергә?

1нче адым. Эшне кулыгызга кәгазь , каләм алудан башлагыз.

Зур итеп шигырьнең исемен язып куярга кирәк.Шигырьләрнең төрлесе була : озыннары һәм кыскалары, гадиләре һәм катлаулылары.Ләкин нинди генә булсалар да ,аларның күбесе кыен ятлана.Гади генә таләпләрне үтәп ,шигырь ятлау эшен шактый җиңеләйтергә мөмкин.

Иң элек шигырьне 3 тапкыр кычкырып укып чыгарга кирәк. Шигырьдә язылган вакыйгаларны күз алдына китерергә тырышыгыз.

2нче адым. Шуннан шигырьнең һәр сүзенә басым ясап һәм сүзләрне аңларга тырышып әкрен генә укып чыгасыз.Сүз кайсы заманда бара: үткән замандамы , киләчәкме әллә хәзерге замандамы?

3нче адым. Аннан шигырьне кәгазьгә күчереп язарга кирәк. Кайбер кешеләрдә үзе язганны истә калдыру хәтере көчле үскән була.Сүзләр , җөмләләр күбрәк истә кала. Компьютерда язып чыгу тагын да отышлырак.

4нче адым. Шигырьне шул үзең язган яки компьютерда чыгарган биттән ятлау дәвам ителә.Ятлаганда беренче юлны берничә тапкыр кабатлап укыгыз. Аннан шуны кәгазьгә карамыйча кабатларга тырышыгыз.Шул рәвешчә икенче юлны истә калдырыгыз.Хәтердә калган ике юлга өченче юлны өстәгез.Кат-кат укыганлыктан, баштагы юллар тиз истә калачак.Ятланган юлларга алга таба яңа юлларны өстәп барырга кирәк.Строфаларга бүлеп ятлагыз. Аннан ятланган строфаларны кушып сөйләп карагыз.

 5нче адым. Шигырьне юллап кына түгел ,ә ике юлны бергә кушып ятлау тагын да уңышлырак булырга мөмкин.Кайбер сүзләр  яки юллар хәтердә калмаса, аларны кәгазьгә язып берничә тапкыр кабатларга кирәк.Хәтердән сөйләү барышында язылган сүзләр күз алдына киләчәк.

Билгеле, һәркем шигырьне 5 минутта ятлый алмаска да мөмкин.Бу киңәшләр шигырьне авыр ятлаучылар өчен бирелде.Кыска шигырьләрне дәрестә үк ятлап сөйләүчеләр дә бар.Андыйларның күрү хәтерләре бик яхшы үскән була.Ләкин шуны онытмагыз, беркайчан да шигырьне эчтә укып ятларга тырышмагыз.Чөнки эчтән уку кычкырып укуга караганда хәтердә азрак саклана.

Габдулла Тукай иҗаты һәм эшчәнлегендә педагогик карашларның чагылышы.


габдулла Тукай

Татарстан Республикасы  Саба  муниципаль районы   муниципаль бюджет учреждениесе «Юлбат төп гомуми белем бирү мәктәбе”нең башлангыч сыйныф укытучысы Фәтхриева Рәйхана Хәнәфия  кызы.Тема : ” Габдулла Тукай иҗаты һәм эшчәнлегендә педагогик карашларның  чагылышы”. 

Эчтәлек

Кереш.

Г.Тукай – татар тормышындагы феодаль торгынлыкка һәм прогрессив үзгәрешләр юлында киртә булып торган һәртөрле искелеккә каршы көрәшүче.

Төп өлеш.

I бүлек.  Габдулла Тукайның  педагогик хезмәтләрендә әдәби мирасның чагылышы.

II бүлек. Татар халкы педагогикасы  үсешендә  Г. Тукайның  дөньяви тәрбия һәм яңа  укыту  үзенчәлекләренең  роле .

III бүлек.  Габдулла Тукай  –  дәреслекләр  авторы

Йомгаклау. Г.Тукай калдырган иҗат мирасы һәм андагы рухи яктылык – безнең мактанычыбыз һәм горурлыгыбыз.

Г.Тукай -татар тормышындагы феодаль торгынлыкка һәм прогрессив үзгәрешләр юлында киртә булып торган һәртөрле искелеккә каршы көрәшүче .

    Г . Тукай  – XX гасырда татар яңарышы тудырган бөек шәхес. Ул безнең халыкның иң мәшһүр, иң газиз, иң популяр милли шагыйре. Бер социаль катлауның, сыйныфның гына түгел, барлык татарларның да уртак казанышы. Чын мәгънәсендә бөтен халык шагыйре.

Ул – татар шигъриятенең якты йолдызы булып күккә ашкан изге җан. Бу чор татар чынбарлыгында булган һәр үзгәреш, һәр яңалык  Тукай  бәгыре аша узган. Иҗтимагый-сәяси һәм әдәби-мәдәни тормышның бер генә тармагында да  Тукай  игътибарыннан читтә калган мәсьәлә юктыр шикелле.

Ул, шагыйрь һәм гражданин буларак, заманның “шылт” иткән авазына да колак сала, барлык принципиаль мәсьәләләр буенча да кичектергесез рәвештә туры сүзен әйтеп бирә. Шул чор татар тормышындагы феодаль торгынлыкка һәм прогрессив үзгәрешләр юлында киртә булып торган һәртөрле искелеккә каршы көрәшүче кем?  Тукай!

             I бүлек. Габдулла Тукайның  педагогик хезмәтләрендә әдәби мирасның чагылышы.

   Татар хезмәт ияләре арасында халык мәгарифен таратуда, яңа тип мәктәпләр булдыру өчен көрәштә, татарлар арасында педагогик фикерне үстерүдә, туган телебездә төрле дәреслекләр һәм уку китаплары төзүдә Г.Тукайның хезмәтләре гаҗәеп зур. Яшь буынга белем һәм тәрбия бирү методлары, максатлары һәм чаралары Г.Тукайның махсус язылган педагогик хезмәтләрендә һәм публицистик мәкаләләрендә генә түгел, бәлки аның поэтик әсәрләрендә, бөтен әдәби мирасында киң чагылышын тапты.

Г.Тукай гомере буе яшь буынны туган илен ихлас күңелдән яратучы, белемгә омтылучы итеп тәрбияләргә, балаларга гомуми белемне ана телендә бирүне тәэмин  итәргә  омтылды.  Иске мәдрәсәләрдәге укыту-тәрбия бирүнең чын асылын тирән аңлаган шагыйрь  «Мәдрәсәдән чыккан шәкертләр ни диләр?», «Авыл мәдрәсәсе» кебек шигырьләрендә андагы укыту-тәрбия системасының, кеше шәхесен төрлечә кимсетүгә, кыйнауга, диспотизмга, дини эчтәлекле китапларны аңламыйча ятлауга корылган булуын ачык чагылдырды, бу төр уку йортларында балаларның аңы зәгыйфьләнүенә, тупаслануына, имгәтелүенә, сәламәтлекләре какшавына, әхлаклары бозылуына әрнеде.

Ялкынлы   фикер   иясе   татар   революцион-демократлары белән   бергә   мәктәпләрне   чын   мәгънәсендә   гомуми   белем бирү мәктәпләре итеп үзгәртеп кору өчен көрәште.  Г.Тукай да, танылган татар галим-педагогы К.Насыйри кебек, халык мәнфәгатьләре өчен көрәшүче мәшһүр җәмәгать эшлеклеләре булырлык кешеләр тәрбияләү бурычын алга куйды.  «Безнең милләт   тә,    –   дип   язды   Г.Тукай    1906   елда    «Хиссияте миллия»  дигән мәкаләсендә,  – башка милләтләрдәге кебек, яклаучысы, сыена торган урыны булмаган, фәкыйрь вә эшче халыкның файдасына тырышучы, биш фәкыйрь кешене бер бай   этенә   алыштырыр   вакытлар   үткәнлеген   аңлаучы   вә аңлатучы егетләргә мохтаҗ. Безнең милләт тә Пушкиннарга, граф Лев Толстойларга,  Лермонтовларга мохтаҗ.  (Г.Тукай. Әсәрләр.   4   томда,   3   том,   Казан,   1976,    155-156   битләр.) Г.Тукай   бу   мәкаләсендә   аерым   кеше   мәнфәгате   белән җәмгыять   мәнфәгате   уртак   булырга   тиешлеген   аңлау дәрәҗәсенә күтәрелә алган кешеләр тәрбияләүне бурыч итеп куйды.

II бүлек.Татар халкы педагогикасы  үсешендә  Г. Тукайның  дөньяви тәрбия һәм яңа  укыту  үзенчәлекләренең  роле .

    Г.Тукай дөньяви тәрбия ягында торды һәм яңа Европа тибындагы мәктәпләр, милли мәктәпләр генә түгел, катнаш мәктәпләр (реаль училищелар, гимназияләр) булдыруны хуплады, ул иске татар мәдрәсәләре һәм мәктәпләре программаларын, анда укытуның торышын һәм аларның укытучыларын тәнкыйтьләде. «Мәктәп һәм школа» (1912) шигырендә шагыйрь рус мәктәбен татар мәктәбе белән чагыштырды. «Школада — тормыш, мәктәптә – дин», – дигән фикерне әйтте ул.

Шагыйрь яшьләрне тәрбияләү һәм мәктәпләргә реформа үткәрүгә багышланган шигырьләр һәм публицистик мәкаләләр язу белән генә чикләнеп калмый, педагогика өлкәсендә дә даими эшләп килә. Ул бер кечкенә кызны дөрес тәрбияләү белән кызыксынган ике хатын-кызның хат алышуы формасында иҗат ителгән «Ана мәктүбләре» (1907) дигән әсәрен яза һәм анда яшь буынны тәрбияләү буенча аналарга педагогик киңәшләр бирә.Яшь буынга белем һәм тәрбия бирүдә ана теленең ролен тирән аңлаган шагыйрь халык массасында, шул исәптән балаларда туган телгә мәхәббәт тәрбияләргә, китап укырга кызыксынуларын үстерергә омтылды. «Татарча сарыф, нәхү язучыларга ихтар» (1911) дигән мәкаләсендә татар теленең эчке законнарын исәпкә алмыйча ясалма рәвештә генә телгә грамматик категорияләр кертергә омтылучыларныГ.Тукай ачы чыбыркылады, үзенең туган телен кимсетеп, гарәп, төрек телләрен өстен күрүчеләрне гаепләде, телнең халык тормышы һәм үсеше белән нык элемтәдә булуын исбатлады.

Г.Тукай ана телендә гомуми белем бирү мәктәпләрен булдыру, ана телен тулы хокуклы итеп торгызу өчен көрәшеп кенә калмады, яшь буынны рус халкы культурасына якынайтырга омтылды, татар һәм рус халыклары арасындагы бәйләнешләрне үстерергә тырышты, туган халкын тугандаш рус халкыннан өйрәнергә өндәде.

Бу яктан ул үзе дә яшьләр өчен үрнәк булып тора: Уральск мәдрәсәсендә белем алган вакытында параллель рәвештә рус классында да укый, рус әдәбиятының күренекле вәкилләре А.Пушкин, М.Лермонтов, Л.Толстой, М.Горький әсәрләрен яратып өйрәнә, аларның шактыен татарчага тәрҗемә итә. Шагыйрь, рус классын тәмамлаганнан соң, мәдрәсәдә укучы кайбер шәкертләргә билгеле дәрәҗәдә рус теленнән белем дә бирә. 1903-1904 елларда шагыйрьнең Уральск шәһәренең бер мәктәбендә укытучылык итүе мәгълүм. Тулырак…

Истәлекле дата. Әхмәтһади Низаметдин улы Максуди


Истәлекле дата.  Әхмәтһади Низаметдин улы Максуди
(Истәлекле дата) Әхмәтһади Низаметдин улы Максуди (Әхмәдһади Максуди, Һади Максуди, Әхмәд Максуди буларак та билгеле, 28 сентябрь 1868 ел ― 28 июнь 1941 ел) ― атаклы татар мөгаллиме, җәмәгать эшлеклесе, журналист һәм нашир.Автор:Иске Чупрәле урта гомуми белем бирү мәктәбенең башлангыч сыйныф укытучысы Моратова Румия Чулпан кызы.
Татар дөньясының иң укымышлы зыялыларыннан үрнәк алабыз, аларның тормыш юлларын өйрәнеп калдырган мираслары белән горурланабыз. Ә менә без, укытучылар, мирасларны саклап кына түгел, ә дәвамлы итү өчен нәрсә генә эшлибез соң? Октябрь революциясенә кадәрге чорда татар халкы тарихында иң күренекле, абруйлы шәхесләрдән булган  Әхмәдһади Низаметдин улы Максудовның язмышы – ил язмышы, татарның язмышы. Сөйләшәсе сүземне башлаганчы Һ. Максудиның биографиясеннән кыскача тезислар китерәсем килә, чөнки әңгәмә шул юнәлештә барыр: “Аның «Әлифба»сы һәм «Гыйбадәте исламия» дәреслекләре бөтен бер тарихи чорны алып торалар, алар хәтта, гарәп теленә тәрҗемә ителеп, Мисыр мәктәпләрендә дә дәреслек итеп кертеләләр.” ,”Ул Казанда беренче рәсми татар-мөселман китапханәсен – «Китапханә исламия»не оештыра- китапханә 1906 елның 2 гыйнварында ачыла һәм шул көннән башлап 1923 елга кадәр ул аның мөдире була.”,  “ Һ. Максуди – «Иттифак әл-мөслимин» партиясен оештыручыларның берсе һәм аның барлык съездларының да эшендә катнашкан кеше.” Тезислардан аерып алып басым ясыйсы килгән сүзләр “исламия”, “мөселман”. Әгәр укытучыга шундый сорау куелса: “Син мөселманмы?”. Җайсыз, урынсыз сорау бу, кешенең “эчен пошыргыч”, комфортын бозучы сорау. Ә инде: “Сез дәрестә ислам динен телгә аласызмы?” дип сорасаң, “Юк, юк, дин бит дәүләттән аерылган, это же “светская школа” дип төгәл җавап биреп була. Ярар, укыту методикасына карата сорау: “Әсәрләр укыганда  “сүзлек эше” алып барасызмы? Тәрбияви әңгәмәләр , дискуссияләр оештырасызмы?”. Монда инде дәррәү булып: “Әлбәттә, алып барабыз. Балалар тексттагы сүзләрнең мәгънәсен белмәсә, эчтәлеген дә аңламыйлар бит!”-дип тагын төгәл җавап бирер идек. Килешәм, хәтта укытучы ул текстны өйрәнеп, алдан әзерләнеп куя: чыннан да, текстта әллә нинди сүзнең килеп чыгуы бар. Шулай ук текст эчтәлегенә таянып бик күркәм тәрбия эше дә алып барабыз. Ә тәрбия эшенең чыганагы кайдан килә? Логик яктан фикер йөртүебез дөрес булса,  без укытучы буларак ислам дине турында һәм православие дине турында  сөйлибез икән. Түбәндәге таблицага күз салыйк: Укырга һәм күчереп алырга

Әхлак тәрбиясе – көн таләбе.


 Әхлак тәрбиясе  - көн таләбе.
Чупрәле муниципаль районы муниципаль бюджет белем учреждениесе Иске Чупрәле урта гомуми белем бирү мәктәбенең башлангыч сыйныф укытучысы Моратова Румия Чулпан кызы.
Ә сез беләсезме шәһәр укытучысы белән авыл укытучысы арасында нинди аерма бар? Юк, мин теге   авыл укытучысының хезмәт хакына кушып җибәрелгән   25 процент турында сөйләмим,анысы башка мәсьәлә. Ә  менә  әхлак  тәрбиясе ягыннан килгәндә  кайсы укытучының халык алдында һәм укучылары алдында җаваплылыгы күбрәк булыр? Кайсы укытучы көн саен авылдашлары һәм укучылары алдында әхлакый имтихан тота? Әлбәттә, бу авыл укытучысыдыр. Күз алдыгызга китерегез, сыйныф сәгатендә ветераннарга, олыларга карата хөрмәт тәрбияләү турында сөйлисеңме яисә дәресләрдә тәрбия максатларын күз алдында тотып үгет-нәсихәт кыласыңмы, башка темаларга кагыласыңмы- иң беренче бу юнәлешләрдә минем тотышым, гамәлләрем, гомумән, әхлакый сыйфатларым авыл халкына, безнең якларда әйтмешли, “яүнәгә чыккан” (становится явным). Мәсәлән, олылар көненә карата чаралар  әзерләгәндә “балалар менә шулай эшләргә, тегеләй итәргэ” дип әйткән сүзләрем генә түгел , ә моңа кадәр минем үземнең кылган гамәлләрем мисал  һәм үрнәк булып тора.     Әйтик, Бибинур әбинең  хәлен даимән белеп , аны сәдака – күчтәнечләрем белән сөендереп  торгач, әлбәттә минем намусым чиста. Мин укучыларыма оялмыйча “шулай эшләргә кирәк ” дип әйтә алам. Җитмәсә, шуның өстенә Бибинур әби үзе дә хәл-әхвәлен сорашырга кергән – чыккан  кешегә бу хакта күптән сөйләгән инде.    Без гаилә кыйммәтенә күп ихтибар итәбез.Үсеп килүче буында гаиләгә карата җитди караш тәрбияләргә омтылабыз. Бу юнәлештә дә мин, авыл укытучысы, тере үрнәк. Гаиләдә хәләл- җефетем һәм балаларым белән, кайнана – кайнаталарым белән, үз ата – анам белән төзегән мөнәсәбәтләрем әхлак тәрбиясенең асыл нигезләре булып тора дип уйлыйм. Кеше рәнҗетү, тупас һәм битараф булу – кешенең эчке дөньясының, рухының зәгыйфлеген ачыклый торган күрсәткечләр. Авыл укытучысы мондый холык белән дәрәҗә һәм ихтирам яулап ала алмас иде. Укырга һәм күчереп алырга

Роза Хафизова. “Киек Каз Юлы”.


киек каз юлы
Чупрәле муниципаль районы муниципаль бюджет белем учреждениесе Иске Чупрәле урта гомуми белем бирү мәктәбенең башлангыч сыйныф укытучысы Фатыйхова Эльвира Әмир кызы . Роза Хафизованың “Киек Каз Юлы” повесте буенча укучылар конференциясе. 

  Календарь – тематик план әзерләү эшләре мине, укытучы буларак, җәйге кичләрен отпускы вакытында да битараф калдырмый. “Нигә?” дисәгез, җавап гади: тыныч кына, ашыкмыйча дәреслек белән танышу, нинди әсәрләр барлыгын белү миңа мөһим. Хикәяләр, әкиятләр, әсәрләр эчтәлегенә күз салып чыгам. Туган ягыбыз, Ватаныбыз тарихын ачыклаучы әсәрләр мине аеруча кызыксындыра. Нинди телдә бирелгән алар: балаларга аңлашырлык дәрәҗәдәме, әллә инде күбрәк фәнни телдәме.

 Әсәр өстендә эшләгәндә нинди технологиягә таянырга, укытучының роле нинди булырга тиеш? Әйе, борынгы Болгар җирендә үсеш алган ханлык, губерния, ә хәзер инде җир шарының күп почмакларында танылган Татарстан Республикасы тарихын башлангыч сыйныф укучысына ансат кына өйрәтү күз алдына да килә торган эш түгел. Кулымда “Татарстан китап нәшрияты” тарафыннан бастырылган 4 сыйныф өчен “Уку китабы” дәреслеге. Авторы Ягъфәрова Р.Х. Роза Хафизованың “Киек Каз Юлы” (повестьтан өзек) әсәре минем игътибарымны җәлеп итте.

 Беренче юлларны укыгач ук кызыксынуым артты Һәм җитди бер уй борчый башлады. Өзектә “сугыш астында калган кешеләрнең туган-үскән җирләрен ташлап китәргә мәҗбүр булулары турында” сүз бара. Великие Луки дигән шәһәрдән татар авылына кызы Лира белән бер апа кайтып төшә. Тарихта никадәр зур урын алып торучы, һәрбер гаиләгә кагылышлы сугыш вакыйгалары хакында сөйләнелә бит бу әсәрдә! Юк, мондый темаларны 45 минут эчендә “өстән кыркып чыктым” белән генә үтеп булмый.

РСФСР составында ТАССР сугыш елларының һәр авырлыгын һәр шәһәре, һәр авылы белән күтәргән. “Бу теманы да һәр гаилә белән күңелнең бөтен кылларын кузгатырлык итеп, балалар күңеленә үтеп керерлек итеп өйрәнәсе

иде!”-дигән фикер башыма нык итеп кереп утырды. Әллә нинди “велосипедлар” уйлап чыгарасы юк. Дистәләгән еллар буе үзен аклап калучы, чараларны күркәм формада үткәрергә мөмкинлек бирүче “укучылар конференциясе” бар бит.

Ниһаять, компьютер-планшетлардан, смартфон-айфоннардан котылырга бер период булды. Бар гаилә повесть укый. Нинди шатлык – китап кулда! Менә ул көтеп алынган көн! Бүген безнең сыйныф бүлмәсендә укучылар конференциясендә катнашучылар утырган. Роза Хафизованың “Киек Каз Юлы” повесте буенча өч буын фикер алыша: укучы балалар, аларның әти-әниләре һәм олырак буын (әби-бабайлар, апай-агалар). Укучы балалар, әлбәттә, балалар турында сөйли инде.

  1. Лира белән авыл балалары арасындагы мөнәсәбәтләр күпкырлы: Лира күнегүләр ясап күрсәтә. (“Беркөнне Лира тау астына озын сары тасма алып төшкән. …Лира кулындагы тасманы селтәп җибәрде дә: “Художественная гимнастика”, -диде.) Татар балалары беренче тапкыр гимнастика турында ишетәләр.
  2. Балалар телләр өйрәнү буенча кызыклы уен уйлап чыгаралар. Лира татар телен өйрәнергә тырыша, ә татар балалары урыс телен өйрәнә. (Лира әйтә: “Да, уши”,-ди. Мин әйтәм : “Колак”.)
  3. Төп геройның кичерешләре турында кыз балалар сөйли. Малай дулкынлана, тышкы кыяфәтенә игътибар итә башлый. (“Шәп булды бит бу: аяклар да ап-ак, бит-кулым да чистарды”, “Су белән юеш чәчемне артка сыпырдым.) 4 нче сыйныф малайлары кызларга карата булган хисләр, кичерешләр турында шундый аудитория алдында, әлбәттә, сөйләми. Күрәсең, берәүләре ояла, ә икенчеләре хәтта хурлана. Геройның кичерешләре Лира белән бәйле бит, ә ул- кыз.

Тулырак…