Мөгаллим язмалары

 

Сарман муниципаль районы муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе Сарман гимназиясенең башлангыч сыйныфлар укытучысы Һадиуллина Гөлнара Әкмәлетдин кызы.Тема : “Әдәби уку дәресендә критик фикерләү технологиясе ысулларын куллану” темасына мастер-класс. (4 сыйныф)

 Дәрестә критик фикерләү ысулларын куллану балаларның  фикерләү сәләтен үстерә, мөстәкыйльлек тәрбияли, иң мөһиме – бала дөрес сорау куярга һәм аңа җавап бирергә өйрәнә. Галимҗан Ибраһимовның мондый юллары бар: “Күп белдерүгә караганда, аз белдереп, эзләнү орлыгы салу һәм эзләгәнен үзе табарга юллар күрсәтү – мөгаллим бирә торган хезмәтләрнең иң кадерлесе , иң зурысыдыр”. Чынлап та, хәзерге заман таләбе – шундый. Без, укытучылар, баланы  дәрестә мөстәкыйль рәвештә белем алырга һәм бу белемнәрне үзенең тормышында куллана белергә  өйрәтергә тиеш. Дәрес балага ниндидер яңалык алып килергә  тиеш. Ул мәктәпкә шатланып, теләп килерлек булсын.Моны бары тик яңача фикерләүгә омтылган укытучы гына булдыра ала, минемчә. Без һәрвакыт эзләнергә, заман белән бергә барырга тиеш. Әдәби уку дәресләрендә, теге яисә бу авторның әсәрләрен тирәнрәк кабул итү өчен, критик фикерләү технологиясенең “Алты эшләпә” ысулын кулланырга була. Бүген без әлеге ысул белән Аяз Гыйләҗевның “Тәрәзәләр” әсәренә анализ ясарбыз. Мин үзем башлангыч сыйныфларда “Тәрәзәләр” повестын класстан тыш уку өчен яисә һөнәрләр турындагы сыйныф сәгатьләренә методик кулланма итеп алам.Төрле һөнәр ияләре, аларның әһәмияте турында сөйләшкәндә ул менә дигән ярдәмлек! “Алты эшләпә” ысулын Британия психологы Эдвард де Боно уйлап тапкан. Бу ысул ярдәмендә фикерләүнең алты төрен  күрсәтергә була. Критик фикерләүнең бу ысулы белән танышкач та , мин иң беренче эш итеп, төсле кәгазьләрдән алты төрле эшләпә ясадым: ак, кара, сары, яшел,кызыл, зәңгәр. Чөнки кечкенә яшьтәге мәктәп баласы өчен бар әйберне дә тотып карау мөһим. Алар үзләре дә сизмәстән,  укылган  әсәргә уен формасында гына  тирәнтен анализ ясыйлар. Башта укучыларны  төркемнәргә бүләм  Гадәттә, дүртәр кешелек алты төркем була. Аларның һәрберсенә төрле төстәге эшләпә бирәм . Нинди төстәге эшләпә алуга карап, укучылар төркемнәрдә  укылган әсәр буенча геройларга,вакыйгаларга  карата үз фикерләрен белдерәләр, нәтиҗәләр чыгаралар. Төркемнән бер кеше барысы исеменнән чыгыш ясый. Эшләпәләр түбәндәге мәгънәгә ия:  Тулысынча

ФДББС ның яңалыгы нәрсәдә? Ул нәрсәгә нигезләнә? Моңа бер генә җавап: шәхес, дәүләт, җәмгыять. “Шәхес тәрбияләү – белем бирүнең теләсә кайсы системасының төп нәтиҗәләренең берсе булып тора,” – дип яза А.Кондаков. Шәхес тәрбияләүнең концепциясе – ул белем алуга омтылыш, аралаша белү, эшләгән эшләреңә җаваплылык тою, патриотлык, гражданлык хисләре, укуга мотивация һәм толерантлык. Ана телен яхшы белү укучыларның яңа белемнәрне үзләштерүдә, гомуми үсеш дәрәҗәләрен күтәрүдә, фикер йөртү сәләтләрен үстерүдә, киләчәктә җәгыять тормышында актив катнашырга әзерләүдә һәм сайлап алган хезмәтләрендә уңышларга ирешүдә мөһим шарт булып тора.

ФДББС ның төп максаты – шәхес тәрбияләү. Нәкъ менә шуңа да инде мин үземнең методик темамны “ФДББС шартларында, укучыларга иҗади якын килеп, белемле, тәрбияле һәм мәдәниятле шәхес тәрбияләү,” – дип алдым. Иҗади фикер йөртүче укучыда татар телендә нинди компетенцияләр формалаштырырга тиеш соң? 4 төрле компетенция бар: коммуникатив, лингвистик, этномәдәни һәм информацион. Мәгълүм булганча, укыту процессы – укытучы һәм укучының бердәм эшчәнлеге. Укытучы укучыны фәнне үзләштерүгә актив катнаштыра алырга, аны мөстәкыйль рәвештә акыл эшчәнлегенә җәлеп итәргә һәм анда белем алуга кызыксыну уята белергә тиеш. Шуны күздә тотып, уку процессында бик күп төрле алымнар кулланырга тырышам.

Метод һәм алымнар кулланганда, укучыларның психологик үзенчәлекләрен, аларның фикер эшчәнлекләрен һәм гомуми үсеш дәрәҗәләрен исәпкә алып сайларга тырышам. Менә шул очракта гына, аларның алган белем һәм күнекмәләре ныклы була. Эшне төрлеләндерү, төрле авырлыктагы күнегүләр һәм иҗади эшләр эшләү – дәрес үткәрүдә иң отышлылары дип саныйм. Укучыларның белемнәре ныклы булсын өчен, материалны әледән-әле кабатлап, ныгытып бару да мөһим. Дәрестә төрле күрсәтмәлекләрдән, өстәмә әдәбияттан файдалануның да әһәмияте бик зур. Бу укучыларга материалны яхшырак хәтердә калдырырга, төрле кагыйдәләрне өйрәнүгә, укучыларда фән белән кызыксынуны, күзәтүчәнлекне үстерүгә ярдәм итә.

Шулай ук төрле мәгълүмат чараларыннан һәм интернет ресурслардан да еш файдаланам.

Хәзерге вакытта татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә уңышлы кулланыла торган методлар булып әңгәмә, өлешчә эзләнү яки эвристик, парларда яки төркемнәрдә эшләү, мөстәкыйль эш һәм проект эшләре тора. Бу методларны куллану уңай нәтиҗәләр бирә.

Дәрестә укучылар пассив утырмасын һәм аларның игътибарын җәлеп итү, уйлау һәм кабул итү сәләтләрен үстерү максаты белән, танып-белү сорауларын куям, төрле проблемалы ситуацияләр тудырырга тырышам. Дәрестә укучыларның бер-берсен аңлап, ярдәм итешеп эшләүләре дә мөһим. Шулай ук бүгенге көн белән дә бәйләп карауны бик кулай күрәм.

Укучыларга бирелә торган материалны эчтәлекле, кызыклы һәм укучыларның уйлау активлыкларын үстерерлек итеп сайларга тырышам.

Ә дәрескә йомгакны укучылар белән берлектә ясыйбыз, ягъни рефлексия.

Укучылар үз эшчәнлекләрен дөрес бәяләргә тиеш. Бу да шулай ук ФДББС ның төп максатларының берсе булып тора. Моның өчен төрле уен методлары (рольле, иҗади, коммуникатив уеннар), тест сораулары һәм карточкалар белән эшләү бик кулай.

Әдәбият дәресләрендә аерым әдипләребезнең иҗатын киңрәк өйрәнүгә дә зур игътибар бирәм. Шуңа күрә язучылар һәм иҗат кешеләре белән булган очрашуларга бик теләп йөрибез. Шулай ук алар белән мәктәбебездә дә очрашулар үткәрәбез. Филология фәннәре докторы Хатыйп абый Миңнегулов белән тыгыз элемтәдә торабыз.

Дәрестән тыш чаралар да шәхес тәрбияләүдә төп роль уйныйлар. Төрле тематик сыйныф сәгатьләре, ата-аналар җыелышлары, фән, мәдәният һәм сәламәтлек саклау өлкәләрендә эшләүче кешеләр белән очрашулар да уңай нәтиҗә бирә.

Болар барысы да укытучының иҗади тәҗрибәсеннән чыгып тормышка ашырыла. Ә укучыларның эшчәнлек нәтиҗәләрен төрле мониторинглар, олимпиада эшләре, конкурслар һәм фәнни-гамәли конференцияләрдә күреп була.

Әгәр дә укытучы иҗади, зыялы, үз эшенең остасы икән, димәк, аның укучылары да белемле, тәрбияле һәм мәдәниятле шәхесләр. Мәкаләне күчереп алырга

       Дәрес башында укучыларны теманы аңлауга әзерләү.

1нче киңәш.

Тәнәфестә укучыларны класстан чыгарып бетерегез дә бүлмәне яхшылап җилләтегез. Аннан Моцартның берәр музыкасын куегыз һәм дәрес башланырга бер-ике минут кала укучыларыгызны  класска кертегез.Үзегез дә дәрес башлау өчен нинди уңай даирә барлыкка килүен күреп гаҗәпкә калырсыз.Моцарт музыкасының акыл эшчәнлеген күтәрүе инде күптән исбатланган,тыңлаучыга ошыймы ул,ошамыймы- анысы әһәмиятле түгел.Музыка тыңлау баш мие ярымшарларының бөтен өлешләрен активлаштырып җибәрә;аерым алганда, уйлау,күрү,фикерләү эшчәнлеге күпкә күтәрелә.Нәтиҗәдә, фикерләү процессы стимуллаштырыла һәм хәтер яхшыра.Укучыларыгызның өлгереше уңай якка үзгәрерме-юкмы,анысын вакыт күрсәтер,ә менә өйрәнәчәк фәнгә игътибар һәм кызыксыну артачак,анысы бәхәссез.

2нче киңәш.

Бүгенге балаларның күбесе – турыдан туры күреп күзәтүчеләр(визуаллар). Үзегез уйлап карагыз,көннең күпме вакытын алар телевизор,компьютер экраннары каршында үткәрәләр? Өстәвенә иртән торганнан алып кич ятканга кадәр кулларында телефон,планшет.Класска кергәч,алар боларның барысын да калдырып торырга мәҗбүрләр.Нәтиҗәдә алар шундук тормыш белән кызыксынудан туктыйлар.Аларның башында бер генә уй: ничек тизрәк Контактка,Инстаграмга,Ютубка керергә һәм андагы дуслар белән аралашырга.Дәрескә әзерләү өчен аларның уйларын “алдалап” карагыз.Дәресне берәр видео белән башлап җибәрегез яки музыкаль клип куегез.Болай да була: дәрескә кагылышлы берәр телевизион тапшырудан өзек күрсәтегез дә класска сораулар бирегез яки аларны алдан тактага язып куегез.Сораулар бирүне видеомөрәҗәгать формасында да эшләп була.Укучыларыгыз дәрес башлауның бу яңа формасын күреп,гаҗәпкә калырлар һәм кызыксынулары уяныр.Нәтиҗәдә укучыларның өйрәнәчәк темага игьтибары артыр һәм теманы үзләштерүләре яхшырыр.

3нче киңәш.

Әледән әле класстагы парталарның урыннарын үзгәртеп торыгыз. Тулырак…

    Берничә көн элек стена уртасында дистә еллар эленеп торган класс тактасын алып,читкәрәк күчердек тә,аның урынына интерактив такта беркеттек.Шулай итеп, XXI гасырның соңгы мәгълүмати казанышы безнең интернат-мәктәпкә дә килеп җитте.Сүз дә юк,яхшы нәрсә: сенсорлы экран,компьтер һәм проекторны берләштергән искиткеч уңайлы такта.Минем татар теле бүлмәсендә моңарчы мультимедиалы проектор торды.Ике ел буе шуның белән эшләп,инде тәмам ияләнеп беткән идем.Проекторның дәрес үткәрү өчен уңайлыгын бер-ике җөмлә белән генә сөйләп бетерерлек түгел. Аның белән эшләү укытучының бик күп вакытын янга калдырырга ярдәм итә.Укытучы дәрескә кирәкле картина,рәсем,таблица һ.б. шуның шикелле күрсәтмә әсбапларны эзләп яки кулдан әзерләп азапланмый.Проектор белән эшләгәндә укытучы һәрвакыт йөзе белән сыйныфка карап тора.Аңа аркасы белән балаларга борылып,тактага язасы,нәрсәләрдер эләсе,ябыштырасы юк.Акбурга буялмый,пычрак юеш чүпрәк белән  такта сөртеп мәшәкатьләнми.

 Дәрестә проектор куллану белем бирүнең сыйфатын бер баскычка югары күтәрүгә ярдәм итә.Аның психологик ягы да көчле.Хәзерге балаларга саргаеп,ертылып беткән картина, төссез рәсемнәр урынына интернеттан алынган рәсемнәрне карау күңеллерәк тә,мавыктыргыч та.Дәрестә компьютер куллану яки өйдә балаларның компьютер белән артык мавыгулары турында төрле бәхәсле фикерләр ишетергә мөмкин.Чамасын белмичә компьтер уеннары белән утырган балалар да күп.Ләкин бүген компьтерның кирәклеген инкаръ итү машинада йөрүгә караганда ишәккә утырып йөрү әйбәтрәк дип исбатларга тырышу белән бер. Тулырак…

        Мин бу язманы бер  Интернет-дусның соравы буенча яздым.Ул миннән киңәш сорады.Бөтен вакытымны интернетта утырып үткәрәм,ашау-эчүдән калдым,телевизор карамыйм,өс-башыма игътибар итмим,дуслар белән телефоннан сөйләшергә дә вакытым юк,ди.Иртән торуга беренче эш итеп ноутбугымны кабызам,почтаны тикшерәм,таныш сайтларга кереп чыгам,социаль челтәрләрдәге битләремне карыйм.Шуннан соң гына тиз-тиз капкалап эшкә чыгып чабам.Ә эштә тагын компьтер,тагын Интернет.Эшемне дә юньләп эшли алмыйм.Җитәкчем кырын карый башлады.Ә эшем хәйран акчалы,әйбәт урын иде.Нишләргә дә белмим:ничек котылырга? Бер-ике сәгать Интернетка керми торсам,бөтен нәрсәгә ачуым чыга,нервлана башлыйм,ди.

  Менә шундый моң-зар,шундый чир.Бердәнбер очрак булса,колак яныннан үткәреп кенә җибәрер идең.Юк шул,мондый бәйлелек турында хәзер күп язалар,күп сөйлиләр.Мөгаен,тиздән безнең илдә дә андыйларны психик авырулы кешеләр рәтенә кертерләр.Европа илләрендә күптән инде Интернетка бәйле кешеләрне дәвалаучы махсус үзәкләр бар  һәм алар авыруларны Интернет коллыгыннан коткару белән шөгыльләнәләр.Әлегә бездә моның белән кызыксынучы,ярдәм итәргә теләүче оешмалар да,махсус психологлар да юк.Ләкин интернет бәйлелекнең олыларга да,балаларга да зыяны күз алдында.Мониторның иң зур һөҗүме күзләргә төшә.

Аннан умыртка кәкрәя,буыннарга тоз утыра.Хәтер начарлана,күңел болгана,йокысызлык башлана.Кеше реаль дөньядан читләшә,битарафка әйләнә.Аны пәрәвез челтәрендәге дуслары гына кызыксындыра.Бигрәк тә хатын-кызлар Интернет бәйлелеккә тиз эләгәләр.Чөнки челтәрнең теге башындагы үзе белән язышкан,хәбәрләшкән ирдә алар хыялларында йөрткән ир-егетләрен күрәләр,аңа гашыйк булалар.Чит ирдән сәлам хаты,виртуаль открытка алу аны бәхетле итә,көнен шатлык-бәхеткә күмә.Менә шулай бер-берсеннән йөзәр мең чакырым ераклыкта яшәгән кешеләр аерылмас дусларга әйләнәләр.Чөнки мондый  тормышта бернинди проблема юк:матур фото,чибәр йөзләр,иркә сүзләр генә бар.

  Интернет бәйлелеккә кеше ничек килеп эләгә? Бик гади.Күптән түгел үзем белән булган очракны гыйбрәт өчен сөйләп китим әле.Интернет компьтер серләренә,интернет бизнеска өйрәтәм дигән белдерүләр белән шыплап тулган.Көннәрнең берендә мин дә шундый белдерүләрнең берсен ачтым һәм кармакка каптым.Бу интернет-мәктәп түләүсез булуы белән үзенә җәлеп итте.Исемен язып тормыйм,антиреклама булуы мөмкин.Мәктәпкә теркәлүгә уку башланды.Көн саен бер бирем ачыла.Монысын яманлап әйтә алмыйм.Компьютерны вируслардан чистартырга,югалган материалларны табарга,дискны дефрагментацияләргә һ.б. өйрәттеләр.

Аннан презентация,видеороликлар ясау дәресләре ките.Ютубта,фейсбукта үз битләребезне булдырдык,блог,сайтларыбызны эшләдек.Моның нәрсәсе начар диярсез.Мин дә начар димим.Моңарчы белмәгән күп нәрсәгә өйрәндем.Ләкин минем язма бу мәктәпне мактауга багышланмаган.ә Интернет бәйлелеккә эләгү юлларын күрсәтүгә юнәлдерелгән.Бер айга якын барган шушы укуда мин компьтердан аерыла алмадым.Уку шулкадәр тиз бара, көн саен бер биремне эшләп тапшырырга кирәк.Аралашу,сөйләшү скайпта.Моңарчы буш торган скайпта утыз-кырык дус барлыкка килде.Бер-беребезнең сайтларына,блогларына керәбез,роликларыбызны карыйбыз,белмәгәннәрне сорашабыз,макташабыз.

Гомумән,мәктәп үзен-үзе үтереп мактауга,күккә чөюгә корылган.Эшләгән бөтен әйберләрнең эчтәлеге бары мәктәпне мактап,башка кешеләрне шушында укырга чакыруга юнәлдерелгән.Уку азагында күп итеп грамоталар тапшыралар һәм…зур акчалар эшләүгә кызыктырып,мәктәптә куратор булып калырга кыстый башлыйлар.Бер ай буе Интернеттан башы чыкмаган кешенең дусларын,танышларын югалтасы килми һәм ул 10 евросын түләп(!) куратор булып кала, хәзер үзе башкаларны алдап-йолдап мәктәпкә чакыра башлый.Искиткеч акыллы уйлап эшләнелгән,мәкерле,хәйләкәр алым.Әмма эчтәлеге: гап-гади е-майл маркетинг.Ай саен 7-8 кеше куратор булып кала һәм шушы мәктәпне оештыручы шомагурларга 80 евро кереп бара дигән сүз .

Ел башыннан түләү үзгәрде.Хәзер ай саен түләүне бетереп,куратор булып калган кешедән 38 доллар  түләтә башладылар.Сәбәбе бик гади.Кеше икенче айда түләмичә мәктәптән китеп барырга мөмкин.Ә болай акчасын суырып калалар.Минем, эш түләүгә килеп җиткәч,уку өзелде.Акча жәлләүдән түгел,күрә торып ялган белән шөгыльләнәсе килмәүдән.Бушлай уку белән кызыктырып,гап-гади пирамида төзүләрен әле ярый вакытында сизеп алганмын.Инде өч ай үтте,өмма шул вакытта укыган иптәшләрнең нишләп ятулары белән кызыксынып әледән-әле скайпка,фейсбукка,блогларына кереп карыйсы,хәбәрләшәсе,нәрсәләрдер язып калдырасы килә.Менә бу чып-чын Интернет бәйлелек инде.Әгәр үзеңне кулга алмыйча,каф тау артындагы    бер тапкыр күрмәгән кеше белән кадерле вакытыңны әрәм итеп,хәбәрләшеп,язышып ятасың икән.димәк син чыннан да сәламәт түгел дигән сүз.

Интернет сөреме тәмәке,аракы,наркотик кебек куркыныч нәрсә.Чикаго университеты уздырган махсус тикшеренү шаккатырлык нәтиҗәләргә китергән: социаль челтәрләргә бәйлелек хәтта тәмәке тарту һәм алкоголь куллануга караганда да көчлерәк икән..Ләкин бүген Интернетсыз яшәп булмый.Әле менә шушы мәкаләне язганда гына да мин соравыма җавап эзләп дистәләгән сайтка кереп чыктым.Ләкин Интернеттан үзеңә файдалы,кирәкле әйбер эзләп утыру белән интернет бәйлелеккә эләгү икесе ике нәрсә.Бүген укытучылар да,укучылар да  Интернетсыз ике кулсыз,аннан башка мөмкин түгел.Ялкаулар гына электрон журналдан зарлана,наданлыкларын яшерү өчен Интернетка керми.Чын укытучының үз сайты,үз блогы булырга тиеш.Әмма “Одноклассники” ”В Контакте”,”В кругу друзей” кебек паразит сайтларда утыру укытучының Интернеттан файдалануын түгел,кадерле вакытын бушка үткәрүен күрсәтә.Чөнки боларда ни һөнәри осталыгыңны,ни аң-белемеңне арттыра алмыйсың.

    Шушы урынга килеп җиткәч,теманы дәвам итеп,интернет бәйлелекнең күренеп торган төп билгеләрен ачыклап китик инде.

   1.Кеше вакыт төшенчәсен югалта.Компьютеремны ачып кына карыйм дип Интеренетка керә һәм сайттан сайтка күчеп йөри торгач 5-6 сәгать үтеп киткәнен сизми дә кала.

   2.Физиологик хаҗәтләр онытыла.(Ашау-эчү,туалетка бару,йокы) Ә моның нәтиҗәләре бик аяныч булырга мөмкин: гастрит,простатит,геморрой,

   3.Гаилә,эш,дуслар икенче планга күчә. Бигрәк тә үз-үзенә бикләнгән, йомшак холыклы, үзенең төс-кыяфәтен сөймәгән ханымнар,  аз аралашучан кызлар һәм малайлар виртуаль дөньяга чума. Чөнки “пәрәвез”дә алар  искиткеч кыю кешегә әверелә:ни теләсә шуны яза, виртуаль дуслары белән оялмыйча аралаша. Нәтиҗәдә, бу кеше реаль тормышта аралашудан бөтенләй читләшә, “ялган”  дөнья  колына әверелүен   сизми дә кала

   4.Кеше форумнарда, чатларда сәгатьләр буе аралашып утыра. Бу очракта “ник” артына качкан шәхес кыюлана, үзенең эчке дөньясын яшерми ача, чөнки аның чынлыкта кем икәнен белмиләр бит. Табигате белән куркак, әмма эчен бушатасы килгән адәмиләр өчен менә дигән форсат .

   5. Он-лайн уеннарга хирыслык.  Уеннарда җиңү шатлыгы шәхесне үзенә бөтереп алып кереп китә һәм юкка исраф ителгән вакыт кызганыч булудан туктый.

    6.Порнографик, эротик сайт­лардан чыга алмау – чирнең тагын бер төре. Бу, чынлап та, кеше сәламәтлегендә патологик үзгәрешләр китереп чыгара яисә инде андый үзгәрешләрнең барлыгы турында сөйли.

   7.Интернет “колы” сайтларның эчтәлегенә игътибар итми,  Сайттан сайтка күчеп йөрү аңа рә­хәтлек бирә.

 Укытучы буларак, мин балаларның Интернетка бәйлелеге белән дә кызыксындым. Социологик тикшеренүләр күрсәткәнчә,  балалар 8-9 яшьтән үк  мөстәкыйль рәвештә  Интернетка керә башлыйлар.  14 яшькә кадәр булган кулланучыларның яртысыннан артыгы начар эчтәлектәге сайтларга керәләр. Балаларның 39 проценты  порнографик сайтлар карый, 19 проценты  көчләү күренешләрен күзәтә, 16 проценты  комарлы уеннар белән мавыга.  Интернетта наркотик матдәләр һәм алкоголь  турында  балаларның 14 проценты  кызыксына, эсктремистик ресурслар  14 процент үсмерләрне җәлеп итә.  Саннар куандырырлык түгел.

    Онлайн уеннар бүгенге балаларның һәм үсмерләрнең тормышында  мөһим урын алып торалар. Уен белән мавыккан балалар начар укыйлар, социаль яктан файдалы  эшчәнлек белән шөгыльләнмиләр, ата-аналары, дуслары белән  аралашмыйлар. Аларда  Интернетка бәйлелек барлыкка килә. Аралашу һәм ялның  виртуаль формаларына  күчәләр. Психологлар моны  авыруга тиңлиләр.

  Интернеттан файдалану  балага зыян салмасын өчен  ата-аналар баланың  компьютер каршында утыру вакытын чикләргә тиешләр.  Балаларга Интернетта  шәхси мәгълүматларны   ачарга  ярамаганлыгын аңлатыгыз.  Интернетта  куркыныч контент (наркотиклар, порнография) белән очрашу куркынычы булуын кисәтегез.  Интернетның  беренче чиратта  мәгълүмат эзләүдә, укуда  ярдәмче булуын төшендерегез.  Әгәр бала Интернетта танышкан дусты белән  реаль тормышта очрашырга теләсә,  һичшиксез ата-анасы белән киңәшергә тиеш.  Чөнки чаттагы  үзен 12 яшьлек кыз дип таныштырган кешенең 40 яшьлек ир-ат булуы да бик мөмкин. Балаларга челтәрдәге  мошенниклык  фактлары, лотереялар турында да  аңлатыгыз.  Өлкәннәрдән башка  СМС ,телефон номерын җибәрергә  ярамаганлыгын да төшендерегез.Кайчагында шушы гади генә кагыйдәләрне үтәү дә бала гомерен саклап калырга мөмкин.

 Ә шушы язма башындагы интернет-бәйлелеккә эләккән дуска ничек ярдәм итәргә соң?

Алкоголикны,тәмәкечене,наркоманны дәвалап буламы? Булса,100нең 1сен буладыр.Әгәр бу дус шул 100нең 1се дип уйласак,аңа менә мондыйрак киңәшләр биреп булыр иде.Аның әле интерет коллыгыннан азат булу мөмкинлеге бар,чөнки ул үзенең авыру икәнлеген аңлаган һәм дәвалану юлларын эзли.Монысы иң мөһиме. Компьютерыннан аерыла алмаган кешегә будильник булдырырга кирәк.Сәгать саен шалтырауга куеп,баштарак 15-20минут,тора-бара яртышар сәгать тәнәфес ясап алыгыз.Таныш-белешләрегезгә вирталь открыткалар җибәреп утырганчы,телефоннан сөйләшеп алуны гадәткә кертегез.Кеше белән җанлы сөйләшү сезне бу дөньяга кайтарып.уңай эмоцияләр тудырыр.

Яңалыкларны гәҗитләрдән укып белергә тырышыгыз.Дөрес,гәҗиттәге яңалыклар сезнең өчен инде искергән булыр.Әмма һәр гәҗиттә укып уйландырырлык һич югы берәр язма булмый калмый.Шул язмага үз фикерегезне туплап,җавап языгыз,иптәшләрегезгә сөйләгез.Кем белә,бәлки сезнең язу сәләтегез ачылыр.Уйлап карагыз әле,бала чакта нинди хыялларыгыз бар иде.Тормышка ашмаган фантазияләрегезне,эшләнмичә калган эшләрне,укырга вакыт җитмәгән китапларны укыр өчен менә дигән чор килеп җиткән лабаса.Булмаган дөньяда утырып.вакытыгызны “үтергәнче”.кирәкле эш белән шөгыльләнсәгез,сәламәтлегегезгә дә,гаиләгезгә дә файдалырак булыр.Интернеттагы күп акча эшләүгә чакырган белдерүләрне бөтенләй ачмагыз.Барысы да ялган,сафсата.Кайсы җүләре бүгенге көндә сезгә тиктомалдан акча тоттырсын.

   Державин исемендәге Тамбов дәүләт университетының бер төркем студентлары эксперимент рәвешендә гаджетлар кулланудан ваз кичәләр.

10 майдан 31 майга кадәр аларга компьютер, кесә телефоны, планшет куллану чикләнә. Бердәнбер элемтә чарасы булып өй телефоны калачак. Бүтән элемтә чаралары белән  ки-чектергесез очракта гына кулланырга мөмкин булачак. Һәр укучы көненә ике тапкыр үзенең көндәлегенә хис-тойгыларын язып барырга тиеш.

“Экспериментта катнашкан студентларга уку вакытында бернинди дә ташламалар булмаячак,” – ди университет ректоры. Шулай да  катнашырга теләүчеләрнең саны планлаштырылган кеше саныннан өч тапкырга артык. Бәлки шушындый тәҗрибәләрне безгә дә һич югы үзебез өчен эшләп караргадыр.

 Уйлап карагыз әле,тормышыбызга компьтер,интернет кергәнче кешеләр ничек яшәде икән? Аллага шөкер,тормыш барган,кешеләр үзара аралашкан,аң-белем туплаганнар,балалар туган,үскән.Димәк, сез дә үзегезгә компьютерсыз да яшәп була дигән нәтиҗә ясагыз.Үзегезнең юк дөньяда яшәвегезне таныгыз.Шушы виртуаль пәрәвез челтәреннән котылып,дөньяның,табигатьнең матурлыгына сокланып яшәргә омтылыгыз.Көне-төне мониторга багынып утырганчы хатыныгыз,балаларыгыз,туганнарыгыз белән аралашыгыз.Тормышыгыз күпкә кызыграк һәм мәгънәлерәк булыр.

XXI гасыр кешенең көндәлек тормышына информацион электрон технологияләрнең күпләп үтеп керүе белән башланып китте. Кәрәзле телефоннарга, электрон системалы көнкүреш машиналарына, компьютерларга хәзер беркем дә шаккатмый. Алар гап-гади, көндәлек кулланыш кирәк-яраклары буларак кабул ителәләр. Яшәешне электрон технологияләр чолгап алган заманда, укучыларга белем бирү процессы да үзгәрешсез кала алмый.   Төрле электрон дисклардан, интернет челтәреннән әзер, бирелеше ягыннан үтемле эшләнгән мәгълүматны кыска гына вакыт эчендә  күчереп алырга күнегеп килүче укучы өчен, аның кабул итү мөмкинлегенә туры килгән яңа ,белем бирүдә заманча информацион технологик чаралар уйлап табу – бүгенге мәктәпнең төп бурычы булып тора. Тулырак…