Мөгаллим язмалары

Татарстан   Республикасы  Азнакай   муниципаль  районы  Актүбә  ш.т.п.  3 нче гомуми  урта  белем  бирү мәктәбе башлангыч  сыйныфлар  укытучысы  Таҗетдинова   Лилия  Миннулла   кызы.  Герой – шагыйрь Муса Җәлилнең   “ Күке  шигыренә  дәрес эшкәртмәсе     (2 нче сыйныф өчен).Ә дәби  уку дәресе

 Максат :

 1) М. Җәлилнең “ Күке” шигыре белән таныштыру;

2) укучыларның бәйләнешле сөйләм телен үстерү, сәнгатьле уку күнекмәләрен һәм шигырьне анализлый белүләрен камилләштерү;

3) кошларга карата җылы караш тәрбияләү.

ТБУУГ: анализлау, чагыштыру, классификацияләү, гомумиләштерү.

РУУГ:  үз эшеңә бәя бирә белү.

КУУГ: тормыш тәҗрибәсен куллану.

Бурычлар:

• М. Җәлилнең  шигыре белән таныштыру, табигать гүзәллеген аңларга өйрәтү;
• Табигатьне якларга, сакларга омтылыш тәрбияләү.
• Эстетик зәвыкны үстерү.

Җиһазлау. Презентация ,  аудиоязма, китап  күргәзмәсе.

Предметара бәйләнеш: татар  теле, әйләнә-тирә  дөнья

Дәрес барышы:

1. Дәресне оештыру. Мотивация.

   Хәерле көн, укучылар сезгә!

Хәерле көн һәммәгезгә.

Белем үрен яулаганда

Уңыш юлдаш булсын сезгә.(1 слайд)

1. Дәреснең максатын билгеләү. Актуальләштерү.

• Өйгә эшне тикшерү.

     2)   Уен «Кошны таны».

– Колга башында йорты, эчендә аның җырчы. (Сыерчык)

– Савытыннан сабы озынрак. (Саескан)

-Бер кошым бар: бер дә тынмый, агачка да оя кормый. Өе – җирдә, җыры – күктә. (Тургай)

– Җәй шакылдый бу чүкеч, кыш шакылдый бу чүкеч. Ничек чыдый бу чүкеч? (Тукран)  (2 слайд)

• Яңа материалны аңлату.

      М. Җәлилнең  “Күке”  шигыре белән танышу.

Күке тавышын  тыңлау.(3 слайд)

• Бу кайсы кош  тавышы?
• Буген  дәрестә М. Җәлилнең  “ Күке “ дигән  шигыре  белән  танышырбыз.
• М. Җәлил  турында белешмә бирү. ( 4- 13слайдлар)

  Муса Җәлилнең туган җире – Оренбург шәһәреннән 120 чакрым ераклыктагы Нит елгасы буенда урнашкан Мостафа авылы. Аның әтисе Мостафа абый балаларын укытырга, белемле итәргә тырыша. Шуңадыр, Муса инде 6 яшендә үк авыл мәдрәсәсендә укый башлый. Табигатьне бик ярата.

    1913 нче елда Муса гаиләсе белән Оренбургка күченә. “Хөсәения” мәдрәсәсендә белем ала. “Кызыл йолдыз” газетасы редакциясендә эшли. Аның баш мөхәррире була.  

   Мусаның алдагы тормыш сукмагы Мәскәү шәһәре белән бәйле. Ул анда булачак тормыш иптәше Әминә белән таныша һәм алар өйләнешәләр. Кызлары Чулпан да шунда туа.  

    Мәскәүдә ул татар халкының күренекле шагыйре, җәмәгать эшлеклесе булып таныла. Шулай ук спортны да бик ярата.

      Менә шулай матур гына яшәп ятканда илебезгә зур афәт килә – Бөек Ватан сугышы башлана. Әлбәттә, Муса Җәлил дә бу афәттән читтә кала алмый. Сугышның беренче көннәрендә үк ул, үзе теләп, яу кырына китә. Батырлыкка, үлемсезлеккә илткән юл әнә шулай башлана…

    1942 нче елның июненнән Муса Җәлилдән хатлар да, хәбәр дә килми башлый. Шул ук елның 26 нчы июнендә ул, авыр яраланып, гитлерчыларга әсирлеккә төшә.

    1944 нче елның 7 нче февралендә Дрезденда хәрби суд җәлилчеләрне үлем җәзасына хәкем итә. Шушы елның 25 нче августында Муса Җәлил һәм аның  11 көрәштәше җәзалап үтерелә.

• Укытучы укуын (яки аудиоязма) тыңлау.
• Сорауларга җавап бирү:
• Автор урманда нинди кош тавышы ишетә?
• Күке дигән кошны күргәнегез, аның турында ишеткәнегез бармы?

     Күке – Татарстанда яшәүче, һәр урманда очрый торган кош. Ул безнең якларда кышламый. Алар яз көне генә кайталар.  Күкеләрнең тормышы да, игътибар белән күзәтсәң, шактый катлаулы икән. Ана күке бер җәйдә 20 – 25 йомырка сала. 25 йомырканың һәрберсенә оя эзләргә кирәк. Күке беркайчан да бер ояга икедән дә артык йомырка салмый.

Кошның фотосурәтен карау , тавышын аудиоязмада тыңлау. (14 слайд)

• Сүзлек өстендә эш.

Хәтерсез –  исендә калдыра алмаучы, онытучы.

Моңлы-   күңелсез , кайгылы

Салмак-  әкрен,ашыкмыйча

Кабатлый –  кат-кат әйтү

Ялгыз- берүзе. (15 слайд)

    6) Шигырьне уку. Тулырак…

Татарстан республикасы Актаныш муниципаль районы муниципаль бюджет гомум белем бирү учреждениесе “Яңа Кормаш төп гомуми белем бирү мәктәбе” нең башлангыч сыйныф укытучысы Шәймөхәммәтова Эльмира Газизҗан кызы. Тема:  “Анасыз шагыйрь дә, батыр да юк”.

Максат: Җәлил һәм көрәштәшләрен дөрес тәрбия үрнәге күрсәтеп, батыр, куркусыз итеп тәрбияләүче аналар турында мәгълүмат җыю.

Бурычлар:

1. Һәркемнең әнисе бар – җәлилчеләребезне дөньяга китергән аналарны барлау;

2. Тормышта Алиш һәм әнисе арасындагы мөнәсәбәтне ачыклау, иҗатында анага мәхәббәтнең чагылышын күзәтү;

3.Муса Җәлилнең шигырьләрендә ана образының тәрбияви ролен ачыклау;

4.Аналарга хөрмәт, ихтирам хисләре тәрбияләү.

План

I.Кереш өлеш.

Батыр улларны кемнәр тудырган да, кемнәр куркусыз, туган илен яратучылар итеп үстергән?

II.Төп өлеш.

а) Батыр улларны аналар тудыра

б). Шәфкатьле Алиш белән ихтирамлы ана-Газизә арасындагы мөнәсәбәт

в) Ана образы Җәлил иҗатында Ватан – анага , Туган ил образларына барып тоташа.

III.Йомгаклау өлеше.

Исемнәре мәңге үлмәс Мусаларны тудырган әниләр халкыбызның күңелендә мәңге яшәр!

I.Кереш өлеш.

“Әнкәмнең догалары”  җыры уйный. Тавышы түбәнәйтелә (слайд2)

–  “Бәхетле бул, балам!” Җиргә яңа кеше туа һәм якты дөнья белән исәнләшкәндәй, кычкырып аваз сала. Бәхетеннән чиксез шатланган ана, елмаеп, сабыена төбәлә дә әкрен генә әлеге сүзләрне кабатлый: “Син дөньяга килдең, балам, бәхетле бул! Илебез киләчәге синең кулда.” Музыка туктый.

      Туган ил, Ватан, туган җир… Бу төшенчәләр һәркемгә әти-әнисе кебек үк кадерле. Тыныч тормышта без туган җиребез кочагында иркәләнеп үсәбез һәм аның кадере турында уйланмыйбыз да. Ләкин язмыш кешене әллә нинди сынаулар алдында калдырырга мөмкин.

Мәсәлән: Туган илеңме, әллә гомереңме? Бу очракта безнең күз алдына Бөек Ватан сугышында илебез азатлыгы өчен башларын салган меңәрләгән милләттәшләребез, күренекле шәхесләребез килеп баса. Бигрәк тә җәлилчеләрне искә алабыз.(слайд3) Яшьләр һәм куркусызлар. Быел аларның җәзалап үтерелүенә августта 75 ел була. Бу батыр улларны кемнәр тудырган да, кемнәр куркусыз, туган илен яратучылар итеп үстергән соң? Аналар!

   Сугыш китергән авырлыклар сурәтләнгән әсәрләрдә ана Ватан-ана образында гомумиләштерелгән. Ана кайгысы — Ватан кайгысы, ана шатлыгы — ил шатлыгы.

Ватан-ана! Менә бу сүз Кеше һәм Ватан мөнәсәбәтен төгәл билгели шикелле: Ана һәм Бала мөнәсәбәте булырга тиеш.

 Төп өлеш.

 а) Сугыш… Бу афәт үзе үк табигатькә каршы килә. Ана – ул тудыручы, җан өрүче, нур сибүче, рухландыручы зат. Ана белән сугыш сүзе янәшә дә була алмый кебек. Әмма илен саклаучы батыр улларны да, палачларны да.. ана тудыра.

    Җәлилчеләрдән Гайнан Кормаш ( слайд 4) турында якын дусты Нәҗип Фәезрахманов истәлегеннән:“Гайнан нәрсә эшләргә уйласа да, булдыра алучы егет иде. Икебезгә бер гармун алып өйрәнгәндә, минем ул авырлык белән генә барды, ә аның яхшы гына килеп чыкты. Ашны да ул күп вакыт үзе пешерә иде. Ял көннәрне бишбармак , пылау яки башка безнең якта булмаган казан ашлары пешереп, иптәшләрен сыйлый иде”.

   Бу һөнәргә ул, искиткеч уңган, оста куллы әнисе Газизәдән өйрәнгән булгандыр. Нәкъ менә шушы һөнәре әсирләр лагерында повар булып эшли башлагач ярап куя. Кухня тирәсенә, яшерен оешма кушуы буенча, аны Зиннәт Хәсәнов урнаштыра. Шунда эшләвеннән файдаланып, ул, оешма членнарына ярдәм итеп, күп кешене ач үлемнән саклап кала.

 Җәлил һәм Кормашның көрәштәше Фәрит Солтанбеков үз истәлекләрендә:

«Барлык күрсәтмәләрне миңа Кормаш бирә иде. Муса- лачынның уң канаты Алиш булса, сул канаты Кормаш иде», дигән. Фашистлар Гайнан Кормашны иң беренче җәзалап үтерәләр. “Иң гаепле”кешеләр  иң беренче булып үлемгә барырга тиеш булган. Сездә нигә Муса Җәлил түгел мени? дигән сорау туар. Муса Җәлил рухи яктан җитәкче булса, Гайнан Кормаш, күрәсең, оештыру эшләрен башкарган.

     Ә Фоат Сәйфелмөлеков ( слайд 5) : “Эх, өстебезгә менә шушы немец формасын кию белән үк, без халкыбыз алдында сатлык җаннар булып калдык. Ә фашист пропагандисты булу…Бу бит үз кулың белән муеныңа элмәк салу дигән сүз. Әнием күзенә, туганнарым, иптәшләрем күзенә ничек карармын? Шунысы борчый күңелне,” дип үзен тудырган анасы алдында беренче чиратта гаепле икәнен әйтә.

 “Фашист пропагандисты булып, яшерен оешма эшенә күбрәк файда китерәсең бит” дигәнгә дә дә риза булмый әле ул. “Бу-Җәлил фикере, аның белән килешенеп эшләнгән нәрсә” дигәнгә генә ризалык бирә.Чөнки ул аны, аның иҗатын хөрмәт итүчеләрдән була.

     Әнисе, җитмеш сигез яшьлек Нәгыймә карчык, егерме җиде ел буе улыннан хат-хәбәр көтеп яши.Улының батырларча һәлак булуын ишеткәч, ул уфтанмый, сыкранмый, тып-тын гына йөри дә, бер ай эчендә кибеп, сулып, дөньядән китеп бара.

     Фоат Булатовның (слайд 6) анасы Зифа Шәрәф – атаклы  Шәрәф бертуганнарының сеңлесе. Бертуган Шәрәфләр — җәмәгать һәм дин эшлеклеләре, сәяси репрессия корбаннары. “Г.Тукайның әйләнә-тирәсендә зыялылар күп булган. Шулар арасында бертуган Шәрәфләр дә бар. Мин исә Тукайны Тукай итүчеләр — Шәрәфләр дип әйтер идем.

 Чөнки шагыйрь күп вакытларда шушы гаиләдә булып, алар белән аралашып яшәгән, шәхси китапханәләреннән кулланган”, – дигән тарихчы Рәмзил Вәлиев.  Шушындый гаиләдә үскән анадан туган баланың үз халкы өчен башын салуы гаҗәп тә түгелдер.

 Абдулла Баттал (слайд 7) үлем карточкасында туган урыны итеп Казанны, торган җире итеп апасының адресын күрсәткән. Әти-әниләре кем дип сорагач та, әнисе итеп апасы Ләйләне, әтисе итеп җизнәсе Гариф абыйсын атаган. Әгәр үлеме турында хәбәр алай-болай туган иленә килеп җитсә, иң элек әти-әнисенә түгел, туганнарына ирешсен, дип уйлаган, күрәсең. Аның әнисен шулай итеп , күпмедергә булса да ачы дөреслектән аралап торасы килгәндер.

Абыйсы шагыйрь Салих Баттал истәлекләрендә, Абдулла тугач, әнисенең күкрәге шешеп, баланы имезә алмавы әйтелә. Өй борынча йөреп, кемнең имчәк баласы бар, шул имезгән. Кайвакыт, Абдулланың чаялыгы чиктән ашып китсә , әнисе шаярып: “Син бөтен авыл сөтен имеп, ил малае булып үстең !”- дип әйтә торган булган. Әйе, иле өчен яшәп, зур батырлыклар эшләп ул чыннан да ил малае, ил улы булып калды.Ул гына түгел, Гариф Шабаев (слайд 8), Әхмәт Симаевны (слайд 9) да без шундый егетләр итеп кабул итәбез.  Тулырак…

Кукмара посёлогы А.М.Булатов исемендәге күппрофильле лицейның 1нче категоряле татар теле һәм әдәбияты укытучысы Үзбәкова Алсу Шәрифҗан кызы. Тема: Г.Тукай-татар халкының бөек шагыйре.

Максат:1.Г.Тукай һәм аның әсәрләре,шигырьләре

белән таныштыру.

2.Сәнгатьле уку һәм бәйләнешле сөйләм

күнекмәләрен үстерү.

3.Укучыларны үз хисләрен матур,дөрес

итеп әйтә,аңлата белергә өйрәтү.

Җиһазлау: портрет,китаплары,кроссворд,шигырь-

ләр,иллюстрацияләр.

Материал: ”Әлифба”, ”Гөлбакча”, ”Раушан көзге”

китаплары,сүзлек. 

                            Дәрес планы. 

I.Оештыру өлеше. 

II.Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.

а) яңа теманы,максатны хәбәр итү:

1.Дәресне Г.Тукайның “Туган тел” җыры белән башлау. 

2.Кроссвордлар чишү.

1.Үземне көтеп алалар,күрендемме качалар.(яңгыр)

2.Яшел чирәм өстендә

Кырт-кырт кыртлар

Канатларын җәеп,

Балаларын туплар.(тавык)

3.Чуар йомшак күлмәге

Тотсаң уңа бизәге.(күбәләк)

4.Соскы борын бакылдык,

Күп сөйләшә такылдык.(үрдәк)

5.Аягы юк,кулы юк,

Ишек ачуга өй эченә йөгерә.(суык)

6.Түгәрәк,ә ай түгел,

Сары,ә кояш түгел.

Тәмле,тик шикәр түгел,

Койрыклы,тычкан түгел.(шалкан)

7.Кулы юк,балчык ташый,

Балтасы юк-өй ясый.(карлыгач)

8.Кем аны чишендерә

Шул кеше яшен түгә.(суган) Тулырак…

Казан шәһәре Вахитов районы 96 нчы гимназиянең I категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы Самойлова Ләйлә Ахмадулла кызы. Дәреснең темасы: Әкиятләр. “Шалкан ” әкияте. 2 нче сыйныфның рус төркемендә татар әдәбияты дәресе планы.

Дәреснең максатлары :

1. Белем бирү: текстның мәгънәсен аңлау, тема буенча татарча сөйләм оештыра алу, сөйләшә белү.
2. Күнекмәләр булдыру: укучыларның сөйләм телен һәм фикерләү сәләтен үстерү.
3. Тәрбия бирү: өлкәннәргә булышуның яхшы гадәт икәнен анлау.

  Уку гамәлләрен камилләштерү:

Регулятив УУГ: эшчәнлекне планлаштыра, үз алдыңа максат куя белү, эшләгән эшеңнең сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

Коммуникатив УУГ: парларда эшләгәндә үз фикереңне җиткерә белү, үзара килешү, сыйныфташларың белән хезмәттәшлек итә алу.

Танып-белү УУГ:  дәреслек, такта һәм карточкалардагы мәгълүматлар белән эшли белү, логик чылбыр төзи белү.

Шәхескә кагылышлы УУГ: үз мөмкинлекләреңне бәяләү, башкаларның фикерләре белән килешү , ярдәмләшүнең яхшы сыйфат икәнен   аңлау.

Материал: рус урта гомуми белем бирү мәктәбенең 2 нче  сыйныфында укучы рус балалары өчен дәреслек, К.С.Фәтхуллова   2013 ел

Җиһазлау: карточкалар, тест сораулары, интерактив такта, ноутбук , рәсемнәр, төсле түгәрәкләр

Дәрес тибы: бәйләнешле сөйләм үстерү

Методлар: өлешчә эзләнү,  парларда эш , сәнгатьле уку

Эшчәнлек төрләре: сүзлек өстендә эш, әңгәмә үткәрү, дәреслек белән эш, тест үткәрү, техник чаралардан файдалану , сорауларга җавап бирү,

                                                 Дәрес барышы.

1. Оештыру.

Укучыларда уңай психологик халәт тудыру:

• Исәнмесез, хәерле көн, укучылар! Кәефләрегез ничек? Барыгызга да яхшы кәеф телим. Дәрес барышында сезгә уңышлар телим.  Кешеләр  көзен нинди эшләр башкаралар? Уңыш җыялар, гөмбә җыялар, укучылар мәктәпкә баралар.

2. Актуальләштерү. Өй эшен тикшерү

Сүзләрнең тәрҗемәләрен искә төшерү:

үсә –  растёт

җыялар – собирают

әкият – сказка

уңыш – урожай

тартып  чыгарырга – вытащить, вытянуть

чәчкән – посеял

чакыра – зовёт

3. Яңа белем һәм күнекмәләр булдыру.

• Прогноз ясау. Шалкан әкиятенән аерым геройлар , өлешләр күрсәтелә . Шулар ярдәмендә укучылар дәреснең темасын, текстның исемен ачыклыйлар.

Дәреснең төп максатын укучылар үзләре билгелиләр: тема буенча татарча аралашу, сөйләшү.

 – Сез инде беләсез, “Шалкан” –  рус халык әкияте. Нинди максаттан без аны татар теле дәресендә дә укыйбыз?

– Татарча өйрәнү, сөйләшү өчен.

    2)Текстны аңлап уку (укытучы укый), балалардан укыту.      Тулырак…

Бөгелмә муниципаль районы муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе Бөгелмә төп гомуми белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Галимова Рәзилә Ринат кызы. Тема:  “Ел вакытлары”  темасын кабатлау дәресе.( 1 нче сыйныфларның рус төркемендә  уздырылган дәрес)

Максат:

-Укучыларның ел вакытлары турында белемнәрен гомумиләштерү, системалаштыру.

-Тема буенча өйрәнелгән лексик берәмлекләрне  куллана белүне камиләштерү.

-Укучыларның   уйлау сәләтләрен, танып белү активлыгын үстерү.

-Диалогик һәм монологик сөйләм телләрен үстерү.

-Укучыларда туган  як табигатен саклау һәм ярату хисе тәрбияләү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

Предмет – өйрәнгән сүзләрне грамоталы итеп язу күнекмәләрен тикшерү;

Метапредмет – балаларның алган белемнәрен күзәтү, ныгыту, бәяләү күнекмәләрен формалаштыру;

Метапредмет нәтиҗәләр:

Регулятив универсаль уку гамәлләре: укытучы ярдәме белән бурычларны  билгели белү,укытучының күрсәтмәләрен аңлап үти белү.

Танып белү  универсаль уку гамәлләре: фикерләрне  логик чылбырга салу, классификацияләү өчен уртак билгеләрне билгеләү.

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре: әңгәмәдәшеңнең фикерен тыңлый белү,аралашу күнекмәләрен формалаштыру.

Шәхси – татар телен өйрәнүгә уңай караш тәрбияләү.

Дәрес тибы: ЛГКК

Җиһазлау: Р.З. Хәйдәрова “Күңелле  татар теле”;  методик ярдәмлек,  дәрескә әзерләнгән презентацион материаллар, аудиоязма.

Дәрес барышы:  

 Башкортостан Республикасы  Яңавыл муниципаль районының муниципаль бюджет  гомуми белем бирү учреждениесе  Байгуҗа урта гомуми белем бирү мәктәбе укытучысы Мөҗипова Эльза Хәмит кызы.Тема: “Мин иҗатым белән бәхетле”. Шагыйрә Кәүсәрия Шафикованың тормыш юлы һәм иҗатына багышланган телдән журнал.

Максат: 1.Укучыларны якташ шагыйрә Кәүсәрия Шафикованың тормыш юлы һәм иҗаты белән якыннанрак таныштыру;

2.Сәнгатьле уку күнекмәләрен камилләштерү;

3.Туган җиргә мәхәббәт тәрбияләү;

Җиһазлау: проектор, экран, шагыйрәнең китаплары, презентация.

    1 нче алып баручы: “Кадерле җыр сөючеләр, cезгә йөрәгем җырларын бүләк итәм. Авыр язмышка күз яшемне күрсәтмим мин, җырлап яшим. Соңгы сулышыма кадәр җырларга язсын иде”. Җаны булган кеше бу юлларны укыса, тетрәнми калмастыр. Муса Җәлилнең тоткынлыктан юллаган “Җырларым” шигыренә аваздаш юлларны чордашлардан мондый тирән трагизм белән кем әйтергә мөмкин?  Мөгаен,  яшәү  шатлыгын сызланулар аша тыны белән суырып алган, һәр көннең кояшына, һәр кичнең аена карап уйланган, җиһанның шул ике зур көченнән илһам алып иҗат иткән кешегә генә мондый көрәшче рухы хас буладыр. Мөгаен, мизгелләр шатлыгын башкалар белән юмарт бүлешә белгән шагыйрә Кәүсәрия апа Шафикова гына шулай әйтә аладыр. Шул осталыгы белән исеме үзе исән чакта ук күңелләргә чигелде инде.  Бүгенге телдән журналны без  якташыбыз шагыйрә Кәүсәрия апа Шафикованың тормыш  юлы һәм иҗатына багышлап, “Мин иҗатым белән бәхетле” дип атадык.

     2 алып баручы: Шагыйрә Кәүсәрия Фидаи кызы Шафикова авыр язмышлы шәхес. Ләкин ул –  хатын-кыз, җиргә матурлык, наз өләшергә килгән изге зат. Шул яклап Ходай биргән сәләте белән бөтен кешеләрне сөендереп, тормышны гөлләргә төреп яши ул.

         1 нче а.б:    Журналыбызның 1 нче битен ачабыз. Ул  “Шагыйрәнең тормыш юлы” дип атала.

          Кәүсәрия Фидаи кызы Шәфикова 1948 елның 9 ноябрендә Башкортстанның Яңавыл районы Исәнбай авылында Тәскирә апа белән Фидаи абый  гаиләсендә беренче бала булып дөньяга килә. Тик  тәпи басып китеп, җир җылысын, бәбкә үләненең йомшаклыгын тоярга да өлгерми, аяусыз чир-полиомиелит (арка миенең параличка китерә торган каты йогышлы авыруы) кызны аяктан ега. Күрсәтмәгән табиб, күрәзәче, экстрасенс калмый, дәваланган хастәханәнең исәбе чиксез,  тик нәтиҗә генә булмый.

        2 нче а.б.:    Җиде яше тулгач, Кәүсәриянең яшьтәшләре мәктәпкә китә.  Тик Кәүсәрия генә беренче тапкыр мәктәпкә баруның куанычлы кичерешләреннән мәхрүм була. Ул мәктәпкә йөреп белем ала алмый, аны укытучылар өйгә килеп укырга-язарга өйрәтәләр. Гәрчә Гөлсем Хәбибрахманова, Нәфисә Казыйханова кебек олы йөрәкле, сабыр холыклы укытучылар өйгә килеп укытсалар да, мондый дәресләр озакка бармый.  Кызның чире үзенекен итә: аяклар гына түгел, гәүдәнең башка әгъзалары да зарарлана  башлый.  Кичекмәстән табиблар күзәтүе сорала. Һәм кыз айлар буе хастәханәдә ятарга мәҗбүр була.  Шулай итеп, ул өч сыйныфлы белем белән кала.

      1 нче а.б.:       Искитәрлек хәл бит: өч сыйныфлык кына белем алган, аны да өзек-өзек, күбрәк үзлегеннән өйрәнгән кешенең тел байлыгы, аз гына сүз белән тирән фикерне әйтеп бирә алу  сәләте, халык мәкальләре, әйтемнәре белән тиңләрлек тик аңа гына хас тәгъбирләре сокланмаслыкмыни! Ничә уку йорты бетереп, диссертацияләр яклаганнар да кайчак Кәүсәрия апа   әйткән фикер тирәнлегенә гаҗәпләнә.

              2 нче а.б.: Журналның 2 нче битенә күчәбез. Ул “Шагыйрәнең иҗаты” дип атала.    Шигъриятнең нәрсә икәнен ул М.Җәлилнең «Моабит дәфтәре» китабын укып чыккач аңлый, шуннан үзе дә кулына каләм алып язгалый башлый. Беренче шигыре 1970 елның 14 маенда «Коммунизм таңы» дигән район газетасында басылып чыга. Тора-бара , Кәүсәрия язган шигырьләр башка газеталарга да юллана. Башкортстан, Татарстан матбугатында күпләп басыла башлый. Илдар Юзеев мөхәррирлегендә Казанда “Кызлар җыры”исеме белән иң беренче китабы басылып чыга. Ә бүгенге көндә Кәүсәрия Фидаи кызының шигырь, хикәя, новелла, эсселәре тупланган дистәдән артык китабы дөнья күрде инде.

             1 нче а.б.: Шагыйрәнең шигырьләре артык ярсу да булмаган, шул ук вакытта бик үк сүлпән дә булмаган моң агымын хәтерләтә.    Моң агымы… Анда нинди генә авазлар, нинди генә төсләр юк! Шушы моң агымында берничә аваз, берничә бизәк аеруча нык күзгә ташлана. Шуларның берсе- туган җиргә мәхәббәт. Аның  иҗатында туган авылы, аның табигате, кешеләре төп урынны били. Хәзерге вакытта шагыйрә Яңавылда яши.  Шуңа да Туган авылына, авылдашларына булган мәхәббәтен үзенең шигырьләрендә, нәсерләрендә яктырта.

            2 нче а.б.: Кәүсәриянең әнисен яратуы һәркемгә үрнәк итеп куярлык. Аның “Бишегемдә чагында да” дип башланган исемсез шигырен генә алыйк. Нәкъ менә үз әние турында, нәкъ менә үзе турында да ул. Дистә еллар буе әнисе аны сабый урынына караган. Һәм менә озын-озак еллар дәвамында кара язмыш кочагында бәргәләнгән кызының хәлен аз гына булса да җиңеләйтү өчен кырыкмаса кырык тапкыр төнге йокыларын бүлгән Ана мәңгегә күзләрен йома. “Ах, коточкыч, үлем килде, әнкәй, синсез калдым”. “Көн дә урынга ятканда рәсемеңә багам. Әйтәсең күк “Авыртынсаң, эндәш миңа , балам”. “Мин эндәшәм сиңа, сагынып, тик пышылдап гелән, җаннан суырылып чыккан шигырь теле белән, Әнкәй!”, -дип яза ул. Ә хәзер әниләр турында язылган берничә шигырен ишетеп китәрсез. (Әнкәйләр турындагы шигырьләрен укучылар укыйлар)

               1 нче а.б.: Һәр халыкның буыннан- буынга күчә килгән, мең-мең еллар дәвамында барлыкка килгән рухи дөньясы була. Ул башка халыкларныкына охшаган да, охшамаган да. Татар рухы да шулай. Аның таллары да татарча сөйләшә, чишмәләре дә татарча челтери, кызлары да татарча ояла. Милләттәшләребез кайгыны да, шатлыкны да үзенчә кабул итә, үзенчә кичерә.  Әнә бит Кәүсәрия апа “Иманым” дигән шигырендә ничек ди: “Татарча уйлыйм, татарча сөйлим, татарча  җырлыйм. Татарча сөям,татарча көләм, татарча елыйм…”. Шул рәвешле, ул татар рухлы булуын раслый һәм аның белән горурлана. (“ Мин татармын” шигырен бер укучы укый).

             2 нче а.б.: Кәүсәрия апаның яраткан ел фасылы-көз.  “Көзнең төсләре дә күбрәк. Ничектер,  иҗатымда да көз ае уңышлырак килеп чыга. Бәлки, көз аенда тугангадыр”,- ди ул . Чыннан да, аның көз турында язылган шигырьләре бик күп. (Укучылар көз турындагы шигырьләрен укыйлар)

             1 нче а.б: Кәүсәрия Шафикованың иҗаты да, язмышы да Рәфис Мәхәммәтдинов белән бергә үрелеп барды. Язмышның каты сынауларын җиңеп чыга алырдай куәт тапкан, көчле ихтыярлы, изге җанлы затлариде алар. Кәүсәрия Шафикова белән  Рәфис Мәхәммәтдинов1997 елны мәчеткә барып никахлашалар.  “Никах безгә тән өчен түгел, җан өчен кирәк” , -диләр иде алар. Кызганычка каршы, Рәфис Мөхәммәтдинов якты дөньядан китеп барды. Ә хәзер К. Шафикова Һәм Р. Мөхәммәтдинов турындагы “Адәм белән Һава” фильмнан өзек тәкъдим итәбез. (Видео карау). Тулырак…