Мөгаллим язмалары

Олимпиада биремнәре. Татар теле. 6-7 сыйныфларның сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалары өчен.

         Сәламәтлекләре чикләнгән балаларны олимпиадаларга әзерләү укытучыдан системалы эш таләп итә. Шуңа күрә әлеге эшне башлангыч сыйныфлардан ук башларга кирәк. Башлангыч сыйныфларда да һәм, гомумән, аннан соңгы сыйныфлар өчен дә татар теленнән олимпиада үткәрү өчен үрнәк биремнәр юк. Шуны истә тотып, мин үзем татар теленнән олимпиада биремнәре төзим. Биремнәрнең төрлелеге һәм авырлыгы укучыларның яшь үзенчәлекләрен һәм дәресләрдә өйрәнелгән уку материалын исәпкә алып төзелде.

Берничә ел элек “Сәламәтлек чикләнсә дә, ярышлар чикләнмәгән” дигән мәкалә язган идем. Анда “коррекцион мәктәпләр өчен олимпиадалар кирәкме?” дигән сорауга җавап эзләнгән иде. Башта шуны укып чыгарга тәкъдим итәм.   https://clck.ru/ML6X5   “Мәгариф”.Татар теле. №2,2016

Укытучылар балаларны олимпиадага әзерләгәндә аларның сүз байлыгын үстерүгә, телдән һәм язмача аралашуга, үз фикерләрен төгәл, ачык белдерә алуга игътибар бирергә тиешләр. Тәкъдим ителгән олимпиада биремнәрен татар мәктәпләрендәге 5-6 сыйныфларда эшләүче ана теле укытучылары олимпиадага әзерләү өчен файдалана алачак.

Олимпиада биремнәрен сезгә дә тәкъдим итәм. Гадәттә, олимпиадаларны татар теле атналыгында үткәрү файдалы. Укучыларның белем дәрәҗәсе буенча һәр укытучы үз балалары өчен бу олимпиада биремнәрен куллана ала. Яки үзе теләгәнчә төзәтмәләр кертә.

Олимпиада биремнәренең төп максаты:

– акыл үсешләре тоткарланган балаларның ана теленнән (татар теленнән) белем дәрәҗәләрен һәм сөйләм күнекмәләрен тикшерү;

– алдынгы балаларны ачыклау;

– укучыларны үзләрен сынарга, тикшерергә өйрәтү, ярышларда катнашырга әзерләү.

Олимпиада биремнәре:

1. Предметны белдереп, кем? нәрсә? сорауларына җавап булып килгән сүз …… дип атала. (дөрес җавапны язарга кирәк)

 а). фигыль;

 б). исем;

 в). алмашлык.

2. Татар телендә ….. килеш бар? (дөрес җавапны язарга кирәк) 

а). 7

б). 6

в). 5

3. Предметның эшен, хәрәкәтен белдерә торган сүзләр ….. дип атала. (дөрес җавапны язарга кирәк)

а). алмашлык;

б). фигыль;

в). исем.

4. Предметның билгесен белдерә торган сүзләр ….. дип атала. (дөрес җавапны язарга кирәк)

а). фигыль;

б). исем;

в). сыйфат.

5. Предметның исәбен белдергән сүзләр ….. дип атала. (дөрес җавапны язарга кирәк)

а). исем;

б). сан;

в). фигыль.

6. Әйтү максаты буенча җөмләләр ….. төрле була. (дөрес җавапны язарга кирәк)

а). 5

б). 4

 в). 3

7. Татар алфавитында ….. хәреф бар. (дөрес җавапны язарга кирәк)

 а). 37

 б). 39

 в). 38 

7. Исемнәргә күплек кушымчалары өстәп языгыз.

   тун…                                     болын…

   көн…                                     тиен…

   урман…                                 каләм…

   имән…                                   каен…

   урам…                                    кавын… Тулырак…

Акыл үсешләре тоткарланган балаларны укырга һәм язарга өйрәтү

1. Акыл үсешләре тоткарланган укучыларны укырга өйрәтү методикасының психологик нигезләре.

Уку – сөйләм эшчәнлеге төрләренең берсе, аны хәрефле кодны тавыш кодына күчерү һәм кабул ителгән мәгълүматны аңлау дип кабул итәргә кирәк.

Укый белү сөйләм берәмлегенең ишетү-сөйләү образын (сүзләр, сүзтезмәләр, җөмлә) күрү образы аша сөйләм рәвеше белән, һәм соңгысының мәгънәсе белән чагыштыруын үз эченә ала. Бу өчлекнең бердәм процессы укуның теләсә нинди төрендә –  кычкырып укыганда да, эчтән укыганда да саклана. Беренче очракта, сөйләм компоненты тышкы сөйләмдә, икенче очракта эчке сөйләмдә тормышка ашырыла.

Уку тәҗрибәсе һәм тиз уку күнекмәләрен камилләштерү үсә барган саен, арадаш компонент  кечерәк роль уйный башлый. Ә сөйләм берәмлегенең күрү образы торган саен турыдан-туры аның мәгънәсе белән туры килә.

Акыл үсешләре тоткарланган балаларның уку техникасы аз формалашкан булса, кычкырып укуның роле мөһимрәк була. Нәкъ менә шул укучыга хәрефле символларны төшенергә һәм инде үзе күптән белгән  мәгънәле сөйләм белән бәйләргә ярдәм итә.Әлеге психологик закончалык шундый якын килү белән аңлатыла, башта балаларны кычкырып укырга өйрәтәләр һәм шуннан соң гына акрынлап эчтән укуга күчерәләр. Болай эшләү язма информация кабул итә башлауның иң продуктив ысулы булып тора.

Күрү, ишетү һәм фикерләү компонентлары арасында бәйләнеш урнаштыру өчен яшерен артикуляция генә җитми. Шуңа күрә махсус мәктәпләрнең хәтта 7нче сыйныфында укучылар да текстның эчтәлеген эчтән укуга караганда, кычкырып укыганда яхшырак аңлыйлар.

Акыл үсешләре тоткарланган балаларның уку күнекмәләрен формалаштыруда психологлар өч этапны аерып күрсәтәләр: аналитик, синтетик һәм автоматлаштырылган этаплар. Аналитик уку әсәрдәге лексик һәм граммати материалны текстны уку барышында искә төшерүне, анализлауны күзаллый, ягъни бу очракта текст алды дәресләре булмаска да мөмкин. Укуның ситетик төре дигәннән шуны аңларга кирәк: укучы текстны аңлап укырга лексик, грамматик яктан алдан әзерләнгән була, ягъни текст тәрҗемәсез генә, тел чараларын махсус анализламыйча да аңлашыла. Практикада аналитик уку төре дә, синтетик уку төре дә кулланыла. Материал тел ягыннан, лингвистик яктан катлаулы булганда, әлбәттә, методика синтетик уку төрен куллануны тәкъдим итә. Ә инде гадирәк, катлаулы булмаган әсәрләрне уку барышында анализлап, ягъни аналитик уку төре аша да өйрәнеп була.

Аналитик уку төре укучыны яңа материалдан курыкмаска өйрәтә. Беренче этапта күреп кабул итә торган берәмлек булып хәреф яки иҗек тора. Укучының күрү кыры бу чорда  әле бик чикләнгән. Укыган сүзнең мәгънәсен аңлау аның әйтелешеннән сизелерлек артта кала. Чөнки бер иҗекне икенчесенә кушып, сүз әйтү өчен вакыт кирәк. Шуннан соң гына аның мәгънәсенә төшенергә була. Әмма инде әлеге этапта ук, иҗекләп укуны үзләштергән бала, беренче иҗеккә нигезләнеп, гомумән сүз турында тулысын чамаларга тырыша. Әмма мәгънәви фараз иҗекләрдән генә аңлашылмаганга күрә укучы, кагыйдә буларак, ялгыша. Ләкин сүзне белү теләге булу укучының аңлы рәвештә укырга омтылуы турында сөйли.

Синтетик уку этабында сүз төп берәмлеккә әверелә. Җөмләне уку вакыты сизелерлек кыскара һәм синтагма структурасында соңгы сөйләм берәмлеген яки җөмләне әйтү мизгеле якынлаша. Укыган сүзгә нигезләнеп, бу процесс тагын да уңышлырак була бара, әмма хаталар булу мөмкинлеге дә кире кагылмый. Әмма, кагыйдә буларак, бу хаталар укылганның  гомуми мәгънәсен бозуга китерми, чөнки балаларда алданрак укылган контекстка ориентлашу мөмкинлеге була. (Чишмәләрне дип әйтә, ә чишмәне кирәк; малай үкереп елап җибәрде урынына малай кычкырып елап җибәрде ди). Бу тенденция акылга зәгыйфь балаларда мәгънәви фараз куллануга карата да күренә, гәрчә аларның массакүләм мәктәп укучыларыннан аермалы буларак, фаразлаулары бу этапта да булырга мөмкин. Нәтиҗәдә укылганның мәгънәсе   бозыла (Мин(ем) тагын мәктәпкә киттем. Җиргә салмак кына кар ява.(төшә)).

Моңа карап кына укучыны кискен битәрләргә кирәкми, чөнки бу үзе уңай тенденция. Ул йөгерек уку күнекмәләрен үстерүнең нигезе булып тора.

Автоматлаштырылган уку этабының  төп берәмлеге – синтагма яки җөмлә. Аңлау әйтелү процессын узып китә башлый, чөнки текстның билгеле бер кисәге күрү аша кабул ителә һәм әйтүгә караганда аңлау тизрәк бара. Бу этапта синтагма яки җөмлә рәвешендә ихтимал булуны фаразлау күп вакыт хатасыз төгәлләнә. Укучылар тулысынча йөгерек уку күнекмәсен үзләштерәләр

Акыл үсешләре тоткарланган балаларны укытуда барлык өч этап та яхшы күзәтелә, чөнки алар вакыт буенча сузылган: бөтен беренче уку елында һәм 2 нче сыйныфның беренче яртыеллыгында  балалар аналитик укыйлар. Уку елының  икенче яртысы һәм бөтен 3 нче сыйныф әле тулысынча формалашмаган арадаш чор булып тора. Әлегә бу вакытта  укучылар синтетик уку этабына күчмәгән булалар.

4 һәм 5 нче сыйныфларда синтетик уку этабы тәмамланырга тиеш, ләкин андый күчеш барлык акылга зәгыйфь укучылар өчен дә була алмый. Икенче һәм өченче этап арасында аралык булып 6 нчы сыйныф тора, ә 7 нче сыйныфтан сыйныф укучылары автоматлаштырылган укуны үзләштерергә тиеш. Ләкин, тикшеренүләр күрсәткәнчә, акылга зәгыйфь барлык укучылар да автоматизмга ирешә алмый. Сәбәпләре: укыганның мәгънәсен аңламау һәм мәгънәви фаразның көчсез үсеше.

Акыл үсешләре тоткарланган укучылар тулысынча әле укып бетермәгән текстны алдан уйлый белүне  ахыргача үзләштереү халәтендә булмыйлар. Әмма аларда инде йөгерек укуның техник ягы формалашкан була.

Коррекцион мәктәптә текстларны дөрес итеп һәм аңлап укырга өйрәтү-махсус язма.

2. Акыл үсешләре тоткарланган балаларның уку күнекмәсен үзләштерү үзенчәлекләре

Укуның  тулы канлы күнекмәләре түбәндәге сыйфатлар белән характерлана: дөрес, йөгерек, сәнгатьле һәм аңлап уку. Дɵрес уку- авазларны дɵрес ǝйтеп, текстны кычкырып, хатасыз һǝм салмак уку дигǝн сүз.Хатасыз укыганда, бала сүздǝге хǝрефлǝрне, иҗеклǝрне, кушымчаларны тɵшереп калдырмый; булмаган авазлар ɵстǝп, сүзлǝрне бозмый, бер сүзне икешǝр тапкыр укымый. Аңлап уку исǝ укучының текст эчтǝлеген ачык һǝм тирǝн аңлый белүендǝ күренǝ. Ə бу үзе аерым сүз, җɵмлǝлǝрнең мǝгьнǝсен аңлау, укылганның ɵлешлǝре арасындагы логик яки психологик бǝйлǝнешне билгели алу нǝтиҗǝсе булып тора. Текстны тулы аңлау ǝсǝрнең тɵп уен белүдǝ һǝм аның эчтǝлегенǝ карата үз карашыңны, мɵнǝсǝбǝтеңне билгели алуда чагыла. Һәр сыйфатның формалашуы акылга зәгыйфь укучыларда  хәйран үзенчәлекле. Ул үзенчәлекләр белем бирү чорында ук күренә башлый: балалар хәрефләрне акрын истә калдыралар, графеманың язылышына охшаш хәрефләрне кушалар, авазны хәреф белән җитәрлек дәрәҗәдә чагыштырмыйлар,   сүзләрнең аваз составын бозалар, укыган сүзне предмет, хәрәкәт, билге белән тәңгәлләштерүдә зур кыенлыклар кичерәләр. Тулырак…

 

Татарстан Республикасы Арча  муниципаль районы “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Яңа Кенәр мәктәп-интернаты”  дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесенең 1 категорияле укытучысы Габделәхәтова Миләүшә Әхәт кызы.  Тема:  Идрис Туктар. “Җем-җем!..Чвик!..” хикәясе.

Максат:

1. Укучыларны Идрис Туктарның “Җем-җем!..Чвик!..” хикәясе белән таныштыру; безнең якларда кышлаучы кошлар турында өстәмә мәгълүмат бирү.
2. Хикәянең төп фикерен таба һәм аңлый белергә ярдәм итү; сәнгатьле уку күнекмәләрен, бәйләнешле сөйләм телен устерү.
3. Табигатькә, кошларга карата сакчыл караш, әхлаклылык сыйфатлары тәрбияләү.

Материал: дәреслек 60-61 битләр, кошлар сурәтләнгән иллюстрацияләр, тест биремнәре, презентация

Җиһазлау: компьютер, проектор, кошлар өчен төрле материаллардан ясалган җимлекләр

Дәрес барышы

1.Оештыру. Мотивлаштыру

а) Исәнләшү, уңай психологик халәт  тудыра

-У: Исәнмесез укучылар, килгән кунаклар!

-Матур үтсен көнегез!

Көләч булсын йөзегез!

Булыгыз сез әдәпле,

Күркәм, матур гадәтле.

-У: Хәерле көн!

-Укуч: Хәерле көн мина!

Хәерле көн сиңа!

Хәерле көн безгә!

Хәерле көн сезгә!

-Әйдәгез укучылар безнең дәрескә килгән кунаклар белән дә исәнләшик инде!

(Хәерле көн, исәнмесез!)

-У: Дуслар елмаеп караса,

Дөнья яктырып китә.

Я, кайсыгыз дусларына

Елмаю бүләк итә?

– Әйдәгез әле кулларны кулга тотынып, бер-беребезгә үзебезнең кул җылыбызны, кул җылыбыз аша йөрәк җылыбызны, яратуыбызны бирик һәм уңышлы көннәр теләп,  бер – беребезгә елмаеп,  яхшы кәеф белән дәресебезне башлыйбыз.Эшлекле дәрес, күңелле дәрес булсын ул. Шуңа күрә, дәрестә тырышыгыз һәм актив булыгыз.

-Рәхмәт укучылар, утырыгыз!

-Дәрестә кем дежур? Бүген ничәнче  ноябрь? Атнаның кайсы көне? Урамда  көн нинди? Сыйныфта кем юк?

б). Тизәйткечләр әйтү.Фонетик зарядка.

– Әйдәгез , бераз телләрне шомартып алыйк әле.

1) Тук, тук, тукран

Тукылдатып утырам.(2 тапкыр кабатлау)

Нинди кош икән бу?

2) Чыпчык, чыпчык, чык, чыпчык,

Чыпчык, чыпчык, очып чык. (2 тапкыр кабатлау)

Монысы нинди кош икән?

2. Өй эшен тикшерү.

Сезгә өй эше Зәки Нуриның “Кар яуган” шигырен  сәнгатьле итеп укырга  иде. Хәзер бик матур, сәнгатьле итеп укып күрсәтерсез.

– Без сезнең белән кыш темасына шигырьләр, хикәяләр укый башладык. Бүген дә шуны дәвам итәбез.

в) – Әйдәгез бүгенге дәреснең кагыйдәләрен игътибар белән укыйк әле.

– Иптәшеңне игътибар белән тыңла, бүлдермә.

– Урыннан кычкырма!

– Тулы җөмләләр белән сөйлә.

– Кеше фикерен кабатлама, үз фикереңне әйт.

Фикер ул – уй дигән сүз.

Бу кагыйдәләрне дәрес барышында үтәргә тырышыйк.

3 Актуальләштерү

Укучылар әйтегез әле:

• Әле безнең нинди ел фасылы?
• Көз айларына нинди айлар керә?
• Әле нинди ай?
• Ноябрь ае көзнең башымы, уртасымы, азагымы?
• Көздән соң нинди ел фасылы килә?
• Кыш.
• Кыш айларын санап үтегез. Декабрь,гыйнвар, февраль.
• Бу вакытта табигатьтә нинди үзгәрешләр күзәтелә?
• Салкын, кар ява, сулыклар боз белән каплана,
• Кешеләр тормышы үзгәрәме?
• Кешеләр җылы киемнәрен кияләр.
• Хайваннар нишли?
• Хайваннарның кайберләре кышкы йокыга тала, кайберләре җылы йоннарын үстерәләр.
• Балалар безнең кошларыбыз да бар бит әле. Алар кышны ничек каршы ала һәм ничек үткәрә икән? Без бүген шул турыда сөйләшербез.

Ә хәзер тактага карыйбыз.

– Тактада нәрсә рәсемнәре күрәсез?

– Кош рәсемнәре.

– Әйдәгез  атап чыгыйк әле.

– Кошлар нинди төрләргә бүленә?

– Кышлаучы һәм күчмә кошларга бүленә.

– Әйдәгез бу кошларны кышлаучы һәм күчмә кошларга аерабыз. Тулырак…

Фонетик-фонематик ишетүне камилләштерү, авазлар анализы: [б] авазын башка авазлар рәтеннән ишетеп таный белү. Бирелгән предметлар арасыннан [б] авазы булган предметларны сайлап алу.

Грамматика: темага караган исемнәрне берлек һәм күплектә кулланып җөмләләр төзү. Балаларны сорау бирергә, шул сорауларга җавап кайтара белергә өйрәтү (кем? нәрсә? нишли?)

Лексика:   яшелчәләр;

Бәйләнешле сөйләм: “Кабак”әкиятен бармак курчаклары белән уйнау. Курчаклар белән диалог төзү.

Моторика, комбинаторика: 2—4 өлешкә бүленгән яшелчә   рәсеменнән бөтен бер  рәсем төзү.

Максат: [б] авазын әйткәндә  сөйләм аппараты органнарын дөрес  хәрәкәтләндерү  күнекмәләре бирү; бу авазны аерым һәм сүзләрдә дөрес әйтергә,  сүзләрдән, җөмләләрдән аерып  алырга, авазның сүздәге урынын дөрес     билгеләргә өйрәтү; фонематик ишетү һәм образлы фикерләү сәләтләрен үстерү; сөйләмгә игътибар   тәрбияләү; тавыш көче һәм дикция өстендә     эшләү;  « Яшелчәләр » темасына сүзлекне баету,бердәмлекнең көчен аңлату, дус-тату булырга өндәү.

Җиһазлау:  яшелчәләр, бармак курчаклары, кисмә рәсемнәр, таратма материал.

Дәрес барышы:

I.Оештыру:

 1.Уңай психологик халәт тудыру:

 -Исәнмесез, балалар! Хәерле иртә!Ягез әле, дәресебезне башлаганчы, иң элек бер-беребез белән, кунак апа-абыйлар белән елмаеп, матур итеп исәнләшик.

– Балалар урамга карагыз әле, агачларда яфраклар калмаган, җиргә коелганнар.Агачлар шулай итеп кышка әзерләнгәннәр. Ә сезнең парталарыгызга куелган карточкалардагы агачларның яфраклары коелмаган. Әйдәгез, аларга кышка әзерләнергә булышыйк әле. Өреп җил чыгарыйк та, яфракларын коеп төшерик.

2.Сулыш алуны ныгыту күнегүе,  “Яфракларны кою”;

 -Ярар, балалар, булдырдыгыз, агачлар инде салкын кышка әзер.

 Мин сезгә бик акыллы бер Бану исемле кызның теле турында әкият сөйлим, сез исә бүгенге дәрестә бик матур итеп  сөйләшер өчен авызыгызга, телегезгә күнегүләр ясап алыгыз:

 3.Артикуляция күнегүе ясату.

     Борын-борын заманда яшәгән ди, булган ди, Бану исемле бер кыз. Аның булган ди Теле. Кая күрсәтегез әлеґ, сезнең телегез бармы?  Көннәрдән бер көнне Бануның Теле Банудан иртәрәк уянган да авызыннан чыгып сәгатькә караган. Ә сәгать теле тик-так дип йөреп тора икән (артикуляцион гимнастика “Сәгать”).

      Менә Бану да уянган, сикереп торган да гимнастика ясый башлаган (артикуляцион гимнастика “Атынгыч”). Бану да сезнең кебек бик чиста, пөхтә кыз икән. Юынган да, бик әйбәтләп тешләрен чистарткан (артикуляцион гимнастика “Теш чистарту”). Әнисе бик тәмле итеп коймаклар пешергән булган (артикуляцион гимнастика “Коймак”). Бал белән иреннәрен ялый-ялый чәй эчкән(артикуляцион гимнастика “Варенье”). Ә аннан соң нишләгән дисезме? Аннан соң сезнең белән бергә укырга дип мәктәпкә килгән. (Курчак чыгарыла).

         Исәнмесез балалар! Минем исемем – Бану. Бүген мин сезнең белән дәрескә катнашыйм әле. Рәхмәт сезгә.

II.Актуальләштерү:

1.Сузык авазларны кабатлау:

– Балалар без сезнең белән үткән дәресләрдә сузык авазларны өйрәнгән идек. Әйдәгез бергәләп кабатлап алыйк әле. Мин хәрәкәтләр белән күрсәтәм, сез хәрәкәтләрне кабатлыйсыз, авазларны әйтәсез.

А- уң кул терсәктән күтәрелә, йодрыкка йомарланган бармаклар кисәк, җәелеп ачыла;

Ә – уң кул терсәктән күтәрелә, йодрыкка йомарланган бармаклар акрын  гына дүрт бармак бергә өскә, баш бармак аерым аска ачыла;

О – уң кул терсәктән күтәрелә, баш һәм күрсәткеч бармак түгәрәк ясап кушыла;

Ө – иреннәп  түгәрәкләнеп очлана, күрсәткеч бармак уртасына сызык сыман куела;

У – күрсәткеч һәм урта бармак  бер-берсеннән аерылып ияккә куела;

Ү – күрсәткеч һәм урта бармак  бер-берсеннән янәшә көе ияккә куела;

Ы – ике кулның күрсәткеч бармаклары бит уртасына куелып, авызны ерган хәрәкәт ясала.

Э(е) – тел киң итеп чыгарыла, баш иелә, [э] авазы әйтелә.

И –иреннәр елмая,  күрсәткеч бармак ияккә аркылы куела

III. Яңа теманы аңлату:

– Балалар , ә хәзер без сезнең белән яңа уен өйрәнәбез. Ул “Шартла куык” дип атала. Тирән итеп сулыш алабыз да, иреннәрне кысып ябабыз. Шул халәттә 4-6 секунд торасыз. “Шартла, куык!” дигән сигналдан соң, шартлау авазы белән сулышны чыгарабыз. Сулышны көчле, уртача, акрын шартлау белән чыгарасыз.

– Куык шартлаганда нинди аваз әйтелә? Әйе, [б] авазы.

(авызга һава алына, уң кул йодрыкка йомарлана, йодрык белән акрын гына биткә сугып һава чыгарыла). Әйдәгез бергәләп тагын әйтик әле: б-б-б, б-б-б, б-б-б.

– Бүген без сезнең белән нинди авазны өйрәнәбез икән инде. Дөрес [б] авазын.

1. [б] авазының артикуляциясен кабатлау:

 [б] авазын әйткәндә, иреннәр бер-берсенә таба хәрәкәт итәләр. Бу аваз — ирен-ирен тартыгы. Йомык, чөнки сөйләм органнарының берсе тулысынча йомыла һәм үпкәдән килүче һава агымы тәэсирендә кисәк кенә ачыла, [б] яңгырау тартыгын әйткәндә, тавыш ярылары тирбәлеп тавыш чыгаралар. Тулырак…

8 Мартка багышланган  “Гүзәлләрнең гүзәле”  бәйге-уены. “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Яңа Кенәр мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесенең биология укытучысы    Файзрахманова Ленара  Ильбик кызы һәм  дефектолог- психолог  Таюпова Флюра Җәлил кызы.

 Алып баручы: 8 Март белән, хөрмәтле тамашачылар!

Кышның инде күз яшьләре тама,

Беткән  димәк горурлыгы сүнеп.

Урамда яз әнә күкрәк кага,

Түбәләргә боз сөңгеләре элеп.

Бар тарафта кояш түккән балкыш,

Рәхимлеккә язын ул юмарт .

Түбәләргә  элгән  бәллүрләрдә

Күз яуларын  алып  җемелди  Март!

Хөрмәтле  хатын-кыз укытучылар, тәрбиячеләр, апалар, кызлар!

Сезне барыгызны да якынлашып килүче 8 март халыкара хатын-кызлар бәйрәме белән тәбриклибез. Сезгә, яз ничек ашкынулы-дәртле  –   шундый ук дәртле мәхәббәт, яз сулары ничек ярларына сыеша алмыйча ташый   – шундый ташып торган үлчәмсез бәхет, язгы кояш  үзенең җылысы белән барлык табигатьне уятырлык көчле   – шул җылылыкны саклаучы ир-егетләрегез һәрвакыт  янәшә булып, тигез канатта, гомерләрегез озын- озак , сәламәтлектә яшәргә насыйп итсен дип теләп калабыз.

8 март көннәрен тагын да матурлап, нур өстәп, безнең интернат-мәктәбебезнең иң булган, иң тырыш, иң чибәр кызлары катнашуында

“Гүзәлләрнең гүзәле” бәйгесен карарга рәхим итегез.

Бәйгебезне башлыйбыз.

1. Һәрбер бәйге танышудан башлана. Без дә “Таныш булыйк!” ягъни

“Визит карточкасы”   бәйгесен башлыйбыз.

Һәрбер уйнаучы кыз үзе белән таныштырырга тиеш.

2. “ Серле сандык “ конкурсы.

Менә таныштык та , ә хәзер менә шушы  серле сандыкта  нәрсә икәнен белү  өчен , безгә текстны укырга кирәк.  Сез игътибар белән тыңлап, җавабын кул күтәреп әйтергә кирәк.

“ Хәзерге безнең кызларыбыз шикелле , бу предметка элек-электән  кызлар карарга яратканнар. Иң беренче бу предметны Борынгы Венециядә ясаганнар.  Аңарчы җыелып торган  сулар  бу предметны алыштырган.  Хәзерге заманда бу предмет һәрбер өйдә  дә бар.”

Аңа карап үзеңнең төс-кыяфәтеңне күрәсен.

3.Көзгегә карап , без үзебезнең төс-кыяфәтебезне күрдек, уңган кызлар төз гәүдәле, зифа буйлы да  булырга тиеш. Матур итеп йөри дә белергә кирәк. Чираттага конкурсыбыз “Зифа буй” дип атала. Кызлар баш өстенә китап куеп әйләнергә тиеш.

4 Уңган кызлар һәр яктан да уңган-булган булырга тиеш. Чираттагы конкурсыбыз “Остабикә” дип атала.

1) Ак фасольбелән кызыл фасольне  араларга.

*  5а класс  укучылары бәйрәм белән тәбрикләп  җыр башкара. 

2) Кем күбрәк “Татар халык ашларын белә икән.”  Чираттан беренче кыз башлый икенчесе дәвам итә.

3) Борщ пешерү өчен нинди яшелчәләрне кулланалар.   Яшелчә рәсемнәре төшкән кирәкле карточкаларны сайлап алырга кирәк.

4) Ашарга  пешергәч,  савыт-сабаны юа да  белергә кирәк. Пластик тәлинкәләрне бетергеч  белән ышкып юарга кирәк. Кемнеке чистарак һәм тизрәк булыр икән?( Алдан тәлинкәләрне карандаш белән сызгалап әзерләргә кирәк)

* Тамашачылар белән уен. (Лента чорнау) Тулырак…

Максат: 1.Кошлар турында балаларның белемнәрен тирәнәйтү.

2.Балаларның сөйләм телен үстерү һәм коррекцияләү.

3)Кошларга мәхәббәт, игътибарлылык тәрбияләү.

Җиһазлау: ”Кошлар-безнең дусларыбыз”, ”Кошларны саклагыз!”, ”Исәнмесез,канатлы дусларыбыз” дигән плакатлар, кош оясы макеты, кош рәсемнәре, кошлар тавышы.

Актуальләштерү. (кошлар тавышы)

Алып баручы: Җәелә бөре, сибелә хуш ис, сайрый кошлар.

Сузыла ал таң, бүлмәләрдә нур уйнатып.

Алтын җирнең, кояшлы саф язы – дуслар

Күңелләрдә яңа хис һәм җыр уятып.

Җыр:”Яз җыры”

Алып баручы: Без бүген кошларга багышланган бәйге-КВН үткәрәбез. Ике команда көч сынашачак. Без кошларны бик яратабыз. Алар табигатькә, кешегә бик зур файда китерәләр. Шуңа күрә без кошларны сакларга, аларга ярдәм итәргә тиешбез. Хәзер КВН ны башлыйбыз һәм командаларга сүзне бирәбез.

Сәламләү. 1 нче команда – ”Сыерчык”

                   2 нче команда – ”Карлыгач”.

1нче бирем: Тапкырлар бәйгесе. Командалар табышмаклар әйтешә.

1.Башы тарак, койрыгы урак,

   Кычкыртып быргысын, уята барысын. (Әтәч)

2.Үзе озын,чабуы кыска. (Торна)

3.Соскы борын-бакылдык, күп сөйләшә такылдык.(Үрдәк)

4. Җәй шакылдый бу чүкеч,

Кыш шакылдый бу чүкеч,

Ничек чыдый бу чүкеч? (Тукран)

5. Төнлә очарга ярата

Көндез очмый, йокларга ята. (Ябалак)

6.Үзе йомырка басмый,баласын да бакмый.(Күке)

2 нче бирем: ”Кайсы кош икәнен билгелә” уены.  Алып баручы кошлар тормышы турында җөмләләр укый. Уенда катнашучылар кайсы кош турында сүз барганлыгын ачыклыйлар.

1) Кошның корсак асты һәм баш арты кып-кызыл. Кара канатлары аркылыга берничә рәт ак сызыклар белән бизәлгән. Ул озынча кара койрыгын кәүсәгә тери дә томшыгы белән җиргә кечкенә каера кисәкләре очыра,агачтан корт эзли. Урман докторы диләр аның турында.(Тукран)

2) Бу кошлар кешеләр янәшәсендә яши. Алар төрле шартларда яшәргә җайлашкан кошлар, оялары-тәрәзә башында, йорт кырыенда, ташландык сыерчык оясында, абзарда, агач куышында. Ул җәенә өч тапкыр бала чыгыра. Җиләк-бимеш агачларындагы бөҗәкләр, чүп үлән орлыклары белән туклана.(Чыпчык)

3 нче бирем: Капитаннарга биремнәр (вакытка). Төрлечә киселгән фигуралардан кош рәсеме төзү.

4 нче бирем: ”Кем күбрәк ”уены.  Кош исемнәрен язарга.

Җыр.”Сыерчык җыры”

5 нче бирем: ”Әйтеп бетер” уены.

а) Бар нәрсә йокыга талгач, бакчалар тынып калгач

   Куактан куакка кунып,сайрый сары……….(сандугач)

б) Арыш кыры белән бу кош,аерылмас дус бугай.

Башаклар җырга кушыла,сайрап җибәрсә………..(тургай)

6 нчы бирем: Ике укучы күзләрен бәйләп кош рәсемен ясыйлар. (Шул арада ”Очты-очты” уены уйнала).

7 нче бирем: Сынамышлар әйтешү.

 -Кошлар кар өстенә төшсә, көн җылыта.

 -Чыпчыклар кыш көне җыелышып бер урында чыркылдашсалар, җылы булып кар явар.

 – Кара карга килгәч, бер айдан кар китәр.

 – Карлыгач иртә килсә, көннәр тиз матурланыр.

– Әгәр торналар берәм-берәм килсәләр, җәй яхшы булыр. Тулырак…