fbpx
27.10.2021

Әдәп төбе – матур гадәт. Тәрбия сәгате.


әдәп
 Татарстан Республикасы Мөслим районы “ Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе тәрбиячесе Ильясова Зилия  Ленар кызы. Тема: “Әдәп төбе- матур гадәт” ( 2нче сыйныфлар өчен тәрбия сәгате).

   Максат:Укучыларда күркәм сыйфатлар, әдәплелек, әти-әниләргә , якыннарына карата мәрхәмәтлелек, игътибарлык; барлык җан ияләренә шәфкатьлелек сыйфатлары тәрбияләү.

Оештыру формасы: әдәплелек турында тәрбия сәгате

Җиһазлау: видеопроектор, экран, презентация, плакат, һөнәр ияләре рәсемнәре эленеп куела.

Кулланылган әдәбият:

  • com .; yandex.ru – социаль челтәре медиаматериаллары.

Тәрбия  сәгате барышы:

  1. Барышы:

Исәнмесез,хөрмәтле балалар! Без бүген сезнең белән  “Әдәпленең күлмәге сәдәфле,үзе матур гадәтле” дигән темага сөйләшербез.Аның эпиграфы итеп :

“Кеше холкын күзәт,

Үзеңнекен төзәт”, -дигән халык мәкален алабыз.

  1. Төп өлеш.

Халкыбызда борын-борыннан туган ил,туган җир,туган телгә мәхәббәт;якыннарга, хөрмәт hәм кайгыртучан мөнәсәбәтләр яшәп килгән.Алар борынгы бабаларыбыз тарафыннын югары бәяләнгән.Без бу гүзәл сыйфатлар ны,гомумиләштереп “әхлак” дибез.

  • Әхлак сүзен сез ничек аңлыйсыз?(укучыларның җавабы тыңлана)

“Илен белмәгән-игелексез,халкын белмәгән –холыксыз,нәселен белмәгән- нәселсез”-дигән тәкъбирләр әхлаклы булырга өнди.

     Татарларда гарәп теленнән кергән “фарыз”дигән сүз йөри.Ул “бурыч”(долг), “үтәлергә тиеш эш” дигән мәгънәне белдерә.Ата-ананыөлкәннәрне олылау;икмәкне кадерләү;туганнарыңны хөрмәт итүмәрхәмәтле hәм киң күңелле булу,кече күңелле hәм кешелекле,ярдәмчел булу- болар hәммәсе дә фарыз гамәлләр.

Журналның битләрен ача барып, күркәм гадәтләргә ия булу, үз-үзеңне әдәпле тоту кагыйдәләре белән танышырбыз. Журналыбызның беренче битен ачыйк.Көндәлек тормышта кешеләр белән очрашканда, без hәрвакыт бер сүзне еш кабатлыйбыз.

-Ул нинди сүз?(Исәнмесез)

-Телдән журналның бу битен дә “Исәнмесез” дип атадык.Әңгәмәне елмаеп исәнләшудән башлыйбыз. Күршеләр hәм башкалар белән дә елмаеп исәнләшәбез.Халкыбызның hәр урында таныш hәр кеше белән исәнләшә hәм хәерле иртә тели торган матур гадәте бар.

(слайд 3.)

  Борынгы Кытай hәм Мисырда “Сез бүген тамак ялгадыгызмы?” яки “Сезнең мал-туарларыгыз тазамы?” дип исәнләшкәннәр.Кешенең күркәм булуы әнә шул “Исәнмесез!”сүзеннән башлана да инде. “Мин сине күрәм, кеше. Сиңа исәнлек, тынычлык,шатлык, бәхет телим ” дигән сүз.

   Исәнләшүнең дә үз кагыйдәсе бар.Кайбер очракларда игътибарсызлык нәтиҗәсендә,билгеле,бу кагыйдәләрнең үтәлмәве дә мөмкин.Әйдәгез әле шуларны күзәтик.(укучыларның җавабы )

  Исәнләшү, сүз башлап җибәрү өчен ачкыч та булып тора. Кешенең эчке культурасын беләсең килсә, аның белән әңгәмә кор,диләр.

  Сөйләшә,әңгәмәдәш була белү дә кирәк безгә.

(слайд 4-6.)

  Борыңгылар: “Яхшы сүз-җан азыгы”,- дип юкка гына әйтмәгәннәр.Бу мәкальне сез ничек аңлыйсыз?(укучылар җавабы)

  Сүз кешене сәендерә дә,көендерә дә, дәртләндерә hәм оялта да белә.Сөйләшү әдәбе дә бар.Әдәпсез сөйләшкән кешеләрне очратып буламы?Нинди мисаллар китерә аласыз?(Читтә  булсагыз. Я кешеләр күп җирдә, сөйләшкән чакта бармак белән төртеп күрсәтмиләр h.б.)

  Журналыбызның “Шифалы сүзләр” дигән битен ачабыз.

(слайд 7.)

Белдекле, укымышлы булып күренергә теләп, сөйләмгә чит сүзләр ,төрле кушаматлар кертү, “мин” сүзен еш кабатлау, кылану әңгәмәдәшеңнең ачуын гына китерегә мөмкин.Матур итеп сөйләшү өчен матур сүзләр дә белергә кирәк.Әдәбиятны,шигырьләрне күп укыган кеше матур итеп сөйләшә.Сөйләшкәндә “шифалы”сүзләрне дә кулланырга онытмагыз.

Уен:Тактада “Шифалы” сүзләр, аларны нинди очракларда кулланалар?

Рәхим итегез

Гафу итегез

Исәнмесез

Сау булыгыз

Хушыгыз

Юлларыгыз уң булсын

Хәерле иртә

Хәерле көн

Хәерле кич

Мөмкинме

Рәхмәт

Зинhар

Ходай ярдәм бирсен Тулырак…

Һәр төбәкнең була үз исеме, һәр төбәкнең була үз төсе


төбәк Һәр төбәкнең була үз исеме, һәр төбәкнең була үз төсе
Татарстан Республикасы Мөслим районы “ Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе югары категорияле укытучы-дефектологы  Сәйфуллина Гөлназ Фирдәвес кызы һәм укытучы-дефектолог Хаҗиева Чулпан Мансур кызы. Тема: Һәр төбәкнең була үз исеме, һәр төбәкнең була үз төсе (проект эше).

Проектның максаты:

  1. Укучыларны Сарман районында туып үскән атаклы шәхес Дамир Гарифуллинның тормыш юлы белән таныштыру:

а) Дамир Гарифуллин-шәҗәрәче;

б) Дамир Гарифуллин-язучы;

  1. Дамир Гарифуллинның әдәби әсәрләрен, эшчәнлекләрен укучы күнеленә сеңдерү. ;
  2. Туган ягыбыз һәм аларның кешеләре белән горурлану хисләре тәрбияләү.

Туган җиребезнең тарихын ,гореф-гадәтләрен һәм атаклы шәхесләрнең иҗатын өйрәнеп, әхлаклы, милли аңлы шәхес тәрбияләүгә ирешү проектның гипотезасы булып тора.

Проектны тормышка ашыру укучыларда (интеллектуаль, иҗади һәм гамәли) белем һәм күнекмәләр булдырырга мөмкинлек бирә.

Алар:

* Туган якны, кече Ватаныбызны һәм аның күренекле шәхесләрен өйрәнүгә кызыксынуны арттыруда;

* Туган якны һәм аның шәхесләрен өйрәнү өчен кирәк булган белемнәрне аерып ала белүдә.

Гипотезаны тикшерү һәм максатка ирешү өчен түбәндәге бурычларны чишергә кирәк:

* Танып белү күнекмәләрен, кызыксынуларын үстерү;

* Үз халкына, тарихына, гореф – гадәтләренә, мәдәниятенә карата кызыксыну уяту, үзмилләтетарихына, яшәешенә битараф булмаска өйрәтү;

* Үз халкының күркәм шәхесләре белән горурлану хисе тәрбияләү;

* Иҗат итү омтылышы уяту.

Туган як, туган җир, туган авыл…Һәркем өчен изге, газиз, кадерле ул. Безнең һәрберебезнең газиз туган йорты, туган авылы бар. Һәр авылның үзенә генә хас, кабатланмас истәлекле урыннары, горурланырлык күренекле шәхесләре була. Туган төбәге безнең һәр агачы, һәр сукмагы, һәр кешесе безгә таныш, якын. Сарман районы әллә кайдан, менә мин нинди!-дигән сыман ак калай түбәләре, биек манаралы мәчетләре, ике катлы мәктәбләре белән ялтырап күренеп тора.Өйләренең матурлыгы, тигезлеге, урамнарының чиста булуы халкыбызның эшчәнлеген , хезмәт сөючәнлеген күрсәтеп тора. Районда искиткеч кешеләр яши.Сарман районы халкының да горурланырлык шәхесләре бик күп!

Бүген без Сарман районында туып үскән күренекле тарихчы, шәҗәрәче Дамир Гарифуллин турында сөйләргә телибез. Язучы-журналист, шагыйрь, тарихчы Дамир Хәйрулла улы Гарифуллин 1939нчы елның 5нче маенда Сарман районы Яхшыбай авылында Гарифулла улы Хәйрулла белән килене Бибимәхтүмә гаиләсендә 11нче бала булып дөньяга килә. Яхшыбай, Әнәк авылы мәктэпләрендә –башлангыч, Иске Кэшер урта мәктәбендә җидееллык белем алганнан сон, 1953-1957 елларда Югары Ослан районындагы Ключище җир төзу һэм Тэтеш авыл хуҗалыгы техникумнарын тәмамлый. Чик буе гаскәрлэре сафында хезмәтитэ. Читтән торып, Казан университетынын журналистика бүлеген тәмамлый. Дамир Гарифуллин Сарман районының Рангазар авылында партком секретаре һэм колхоз рәисе урынбасары, Сарман район газетасы “Ленинчы” да бүлек модире, КПССнын Сарман район комитетында пропаганда һэм агитация бүлегемөдире, “Социалистик Татарстан” газетасаның махсус хәбәрчесе булып хезмәт куя. Район һэм республика матбугатында Д. Гарифуллин узган гасырнын алтмышынчы елларыннан катнаша башлый.

Бүген күпләребез җиде буын бабасын белмәгәндә Сарманда яшәүче Дамир ага Гарифуллин 500дән артык кешегә нәсел-нәсәбен барларга ярдәм иткән. Алар арасында гади кешеләрдән алып, язучы, шагыйрьләр, җырчылар, Минтимер Шәймиев, Фәрит Мөхәммәтшин, Илсур Метшин кебек җитәкчеләр дә бар.

Нәселләрне туганлаштырып бетергән Дамир абыйның шәҗәрә төзү эше белән мавыгып китүе болайрак була. Көннәрдән беркөнне анда туган авылы Яхшыбай мәдрәсәсендә укыткан кешеләрнең кемнәр, аларның кайдан икәнлеген ачыклау теләге уяна. Анда Фатих Сәйфи – Казанлы да белем биргән. Дамир абыйга әтисе Хәйрулла, авылдагы  Габдулла абый сөйләгәнчә, Фатих Сәйфи – Казанлы янына Һади Атласи да килеп йөргән. Аларның икесе дә озын буйлы, нык гәүдәле кешеләр булган, алачык аркылы потлы герләрне чөеп кенә йөрткәннәр. ”Казанга барган идем әле. Фатих Сәйфи Казанлы яшәгән йортның түбәсен сүтеп, яңарта башлаганар. Ул йортта Маяковский да тукталган. Фатих Сәйфи Тукайның беренче мәҗмугасын, аныңчы быктан үргән чемоданын, башка әйберләрен, истәлекләрен, фоталарын җыеп барган”, – ди Дамир абый, әлеге йортның  яңартылуына сөенеп. Эзләнә, актарына торгач, Яхшы бай мәдрәсәсендә белем биргән Хәмидиләр династиясе турында да күп нәрсә ачыклана. Шәйхелислам дигәне Корән Тәэфсире чыгара. Бу изге китапны бүген Мәккәдән алып кайталар икән. Корьәнне Япония, Катар дигән илләрдә дә бастырып чыгарганнар. Ул Хөсәен Ямашев, Г Камал белән дә дус булган. Казанга барган җирендә үпкә чиреннән вафат була. Соңыннан шунысы ачыклана: Шәйхелислам белән Габдулла Тукайның каберләре бер тирәдә икән. 1913 елда Тукай үлгәч, шагыйрьне кая күмәргә дигән сорау килеп туа. Шул вакытта муллалараны Шәйхелислам хәзрәт янына күмәргә тәкъдим итәләр. “Мин барганда 1970 нче елларда Шәйхелислам кабере юк иде инде. Шулчакта зират сакчысы: “Монда кайбер каберләрдә өчәр катлам кеше ята, караучысы булганнарныкы гына саклана”, – ди. Ә менә аның икенче туганы дин эшлеклесе Шакирҗан Хәмиди Минзәлә районы газетасын оештырган. Әгерҗе тарихын барлауда да аның өлешезур. Аның тырышлыгы белән әлеге районның татар авыллары Удмуртия җирлегенә кермичә кала. Дамир ага бер шәхеснең җиде буынын барларга тотына да, шулар арасыннан танылган кешеләрнең исемнәре табыла. Шулай итеп, нәселләрне туганлаштыра да куя. Әйтик, шагыйрь Муса Җәлил белән ТР Халык артисты Хәлил Әбҗәлиловның кайсы яктан туганнар икәнлегендә дәлилли. Муса белән Хәлилнең бабалары бер туганнар булып чыга. Р.Фәхретдиновның нәселенэ нәсеннән-җебенә кадәр белә. Казан ханы Сөембикәнең кызы (тарихчылар Сөембикәнең кызы барлыгын фаразлый) Фәхретдиновлар нәселенә кияүгә чыккан булган икән. Риза Фәхретдинов нәселе борынгы Бикчураханга, Мәүла Колыйга, Фатыйх Кәримигә барып тоташа. ТР Премьер-министр урынбасары Әсгать Сәфәровның туганлык җепләре әнисе ягыннан Таҗетдин Ялчыголга барып тоташа. Сарман районының Иске Әлмәт авылында туып, Кытайда җирләнгән тарихчы Морад Рәмзинең дәшәҗәрәсен төзегән ул. Нәсел барлаганда кайбер тарихи фактлар ачыклана. Әйтик, Ялчыголның туган авылы билгеле булмый. Дамир абый исә аның Азнакай районы Чалпы авылыннан икәнлеген дәлилли. Тарихи шәхесләрнең шәҗәрәсен генә төзеп калмыйча, алар турында китаплар да бастыра.

– Теләсә кайсы авылда бары бертөрле исемнәр буенча гына шактый мәгълүмат тупларга була. Әйтик, Сәйфетдин, Гайнетдин яки Әхмәтша, Гаделша бер нәселдән булырга мөмкин. Әмма Кама аръягындагы кешеләрнең башта типтәрме, башкортмы, ясакмы икәнлеген ачыкларга кирәк. Шулай ук никах шәһадәтнамәләрдәге кул тамгалары да күп нәрсә сөйли. Чөнки анда кешеләр җиргә мөнәсәбәтле рәвештә төрле катламнарга бүленгән. Әвен, сәнәк, дүңгәләк, ай кебек тамгалардан агай-энеләрне барларга мөмкин. 1800 нче елларда туган кеше белән хәзерге буынны бер портрет итеп төзү бик кызык эш ул. Тарих белән кызыксынырга яраткангамы шәҗәрә төзүне алай катлаулы эшкә санамый. Үзе әйтмешли, бары тик иренмәскә генә кирәк. Шул очракта һәр кеше үзенең нәсел тамырларының кая барып то ташканын белә ала. Бер шәҗәрәне төзү өчен кайча көч ай вакыт җитсә, 7-8 елга сузылырга  да мөмкин.– ди 30 елдан артык шәҗәрә язу белән шөгыльләнгән Дамир Хәйрулла улы.

Чыннан да, әби-бабайларыңны, нәсел чылбырыңны барлау бик әһәмиятле бит ул. Шунысы куанычлы: соңгы вакытта кешеләр әнә шул төшенчәне аңлый башладылар. Димәк, культурабыз, тәрбиябез, кызыксынучанлыгыбыз үсә дигәнсүз. Иң мөһиме – нәсел алдында бик саваплы, зур эш башкарыла. “Мин шәҗәрәмне белдем” дию үзе генә дә ни тора бит!

Б) Д. Гарифуллин ин эүвэл балалар шагыйре буларак таныла. 1984-1990 еллар арасында аның мәктэпкәчә яшьтәге балаларга атап язган “Тылсымлы шакмаклар”(1984),“Кикринур”(1985), “Бакакак” (1988) һэм “Ишегалды” (1990) исемле дүрт җыентыгы дөнья күрэ. Тулырак…

Шагыйрә Лилия Садриева белән очрашу кичәсе


лилия садриева
Татарстан Республикасы Мөслим муниципаль районы “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе 1нче категорияле укытучы-дефектологы Шәрипова Илсөя Насих кызы. Тема: Шагыйрә Лилия Садриева белән очрашу кичәсе.

Алып баручы.Тамчылар тамар, гөрләвекләр шаулап агар чаклар… Яз күңелдәге хис-тойгыларны көчәйтә. Ыкта, елга-күлләрдә бозлар актарыла; җанда йокымсырап изрәп яткан хисләр ташкыны шигырь булып,  җыр булып бәреп чыга; кычкырып җырлыйсы, рәхәтләнеп, дулкынланып шигырь укыйсы килә.

Егетләр-кызлар төн утырып кәгазь битенә энҗе тезгәндәй, шигырь юллары сырлый: йөрәктәге назлы мәхәббәт, әйтелмәгән, исемсез сагыш, дөньяны, туган якны, газиз ярны, әнкәйләрне, саф-садә гөлләрне ярату җыр булып түгелә…

Бүген, укучылар, безнең белән очрашырга дип, Мөслимебездә яшәп иҗат итүче шагыйрәбез Лилия Яссир кызы Садриева килде.

Алып баручы. Шагыйрь нинди генә биеклеккә ирешсә дә, нинди данлы исемнәр яуласа да, аның нигез ташы булып туган авылы, туган төбәге кала. Үзен шагыйрь итеп яраткан газиз туфрак, хәреф таныткан беренче укытучы, тәүге хисләрдән шыткан беренче шигырьләр, балачак дуслары аны гомере буе рухландыра, илһамландыра, чит-ятлар какканда да ышыклый, саклап кала.

“Дусаема” – беренче укучы укый.

Дусаема сагынып кайтып төшсәм –

Үткән көннәремне күзаллыйм.

Туган авылым, бер карышыңны да

Тыныч кына карап узалмыйм.

Әнә урман, әнә киң басулар,

Каеннарым тезелеп басканнар.

Мине каршылапмы, түшләренә,

Көмеш тәңкәләрен такканнар.

Каеннары бигрәк якын миңа

Әллә бергә-бергә үскәнгә.

Туган як моңнары күңелемә

Әллә алар аша күчкәнгә.

Балачактан алып җанга сеңгән

Җырдай матур туган якларым…

Якты истәлекләреңне, авылым,

Йөрәгемә салып саклармын.

Алып баручы.Әдәбиятта “Кызлар шигърияте” дип аталучы рәсми булмаган төшенчә бар. Гадәттә, хатын-кыз заты каләмгә үрелсә, фәкать алар гына аңлый торган мәхәббәт сагышы ак кәгазьгә түгелә.  Лилия Садриева исә, үзгәрәк шагыйрә. Аның күпчелек шигырьләре тормыш фәлсәфәсе белән сугарылган. Ул яшәеш мәгънәсе хакында тирәнтен уйлана, үзе ачкан гамьле дөньяга башкаларны да ияртеп алып керә.

“Тик синдә каламын, Мөслимем” – икенче укучы укый.

Күңелем нигәдер ашкынып

Көтә гел Мөслимем язларын.

Яшәргә сүрелмәс дәрт биргән

Язларның иң дәртле назларын.

Гомерләр язлардан башлана

И, язмыш, читләргә ташлама.

Мин калам Мөслимем язында

Төренеп иң татлы назына.

Аклыкка, сафлыкка төренеп

Ничә кыш кышладым мин синдә.

Кышларның энҗедәй аклысы

Ягымлы, назлысы Мөслимдә.

Гомерне ак төсләр ямьлиләр,

Күңелгә якын ич кышың да.

Китмимен ямь эзләп еракка

Гомерем башланган шушында.

Алып баручы. Ак каеннар шагыйрә өчен матур агач кына түгел, хәтта авылдаш, чордаш, хистәш-күңелдәш ләбаса! Я, ак каенның үзе белән авылдаш булу бәхет түгелмени!

“Каеннарым шавы”–өченче укучы укый.

Авылымнан җыенып чыгып киттем,

Каеннарым озата бардылар.

“Кабат безгә әйләнеп кайт!” – диеп,

Күңелемә шатлык салдылар.

Каеннарым озатып калдылар.

Ак каеннар, ак бәхетләр булып,

Юлларымны минем яктыртты.

Теләкләрем тормышыма ашты,

Хыялларым һаман ашыкты,

Юлларымны минем яктыртты.

Күңелемә моңнар тулган чакта,

Ялкынланып хисләр ташыса,

Күңелдәге татлы бер моң итеп,

Каеннарым шавын ишетәм,

Якты тормыш шавын ишетәм.

Каеннарым һаман чакыра төсле

Алга сузып ап-ак кулларын.

Гомер буе алар миңа шулай

Көйләр төсле тормыш җырларын,

Кушылыр, бәлки, минем җырларым.

Алып баручы. Иң куанычлысы шул – аның кайсы төбәк баласы икәнен, кайсы як былбылларын тыңлап, кайсы чишмәләрнең суын эчеп үскәнен, яшәгәнен сизенеп, тоеп була. Шагыйрь өчен бу ифрат мөһим сыйфат.

“Мөслимем – гүзәл илем” – дүртенче укучы укый. Тулырак…

Дөньяда иң-иң матур тел – ул минем туган телем


туган тел
Татарстан Республикасы Мөслим  муниципаль районы  “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе 1нче категорияле укытучы-дефектологы Шәрипова Илсөя Насих кызы. Тема: Дөньяда иң – иң матур тел – ул минем туган телем. ( 21 февраль – Халыкара Туган тел көненә сценарий)

Укытучы. Туган тел! Һәркем өчен газиз бу сүз. Безне хыялланырга өйрәткән әкиятләребезне, тапкыр, җор телле булырга өйрәткән табышмак һәм мәкальләребезне, моңлы һәм хисле иткән җырларыбызны туган тел аша ишетәбез.

Укучы. Туган тел – иң татлы тел,

Туган тел – иң тәмле тел.

Тәмле дип, телең йотма,

Туган телне онытма!

Ученик.И нет у нас иного достоянья!

Умейте же беречь

Хоть в меру сил, в дни злобы и страданья,

Наш дар бесмертный – речь.

                            И.А.Бунин

Укучы.Татар теле – туган тел,

Безнеңгазизбулган тел

Әти-әни, әби-бабай

Безнесөяторган тел.

                            ШәйхиМаннур

Ученик.Добрый день, дорогие друзья! Сегодня мы собрались не случайно. По решению ЮНЕСКО именно 21 февраля – Международный день родного языка. Это большой праздник. И в этом зале собрались представители разных национальностей, чтобы воспеть свой родной язык великий, необъятный, живой, как жизнь.

Укучы.   21 нче февраль –  Һәрмилләт, һәрхалыкөченбәйрәмкөн – Халыкаратуган тел көне. Дөньяда 7000 гә якын тел бар. Шуларның 83е киң таралган. Ә 383 тел бөтенләй юкка чыгарга мөмкин.

Һәр халыкның туган теле – аның мәдәнияте, тарихи көзгесе. Шуңа да телебез сафлыгы, матурлыгы, аһәңлелеге өчен барыбызга да армый-талмый көрәшергә, эшләргә кирәк.

Ученик. Говоря каждый на своем родном языке, гражданин мира привносит в него что –то свое, собственное, но всегда нужное и полезное.

Укучы.                 Күзләремнеачты минем,

                              Иркәләдеүзтелем.

                              Үзтелемяктырттыюлны,

                              Үзтелембирдебелем.

Ученик.  В нашей школе уже стало доброй традицией проводить День родного языка, где  дети нашей школы завораживают нас культурой своего народа, окутывают нас теплым воздухом дружбы, ведь наш город самый многонациональный город в Татарстане. Отмечая Международный день родного языка мы уважаем несметному числу существующих в мире языков, культурам, которые они отражают. В Международный день родного языка все языки признаются равными, поскольку каждый представляет живое наследие, которое нам следует оберегать.

Укучы. Дөньяда иң матур ил-

Ул минем туган илем.

Дөньяда иң матур тел-

Ул минем туган телем.

“Балам”, – диеп туган телдә

Эндәшә миңа әткәм.

“Әнкәем”, – дип әниемә

Мин туган телдә дәшәм.

Укучы. Туган телемдә сөйләшеп

Яшим мин туган илдә.

“Туган ил” дигән сүзне дә

Әйтәм мин туган телдә.

Иң изге хисләремне мин

Туган телдә аңлатам.

Шуңа күрә туган телне

Хөрмәтлим мин, яратам.

Укучы. (татар халкының милли киемендә)

Мин татар малае.

Чатнатып сөйләшәм

Үз ана телемдә

Оялмыйм, курыкмыйм,

Мин бит үз илемдә!

        Башымда чигүле,

        Каюлы түбәтәй.

        Догалар укырга

        Өйрәтә дәү әтәй.

 Тәүфыйклы булырга

Кирәген беләм мин.

Чын татар малае

Йөрәгем белән мин!

Укытучы.  “…Халыкның иң зур байлыгы, иң кадерле рухи хәзинәсе, һичшиксез, аның теле. Халык үзенең телен, оста бакчачы кебек, яман җилләрдән, рәхимсез салкыннар куырудан саклап, мең еллар буена үстереп килгән, аны өзлексез баетып, матурлап, иң тирән фикерләрен, иң нечкә хисләрен дә аңлатып бирер дәрәҗәгә җиткергән”, – дигән Г. Бәширов.

Укучы.  Тел турында бик күп мәкальләр дә бар.

Тел – күңел көзгесе

Тел күрке – сүз.

Әдәп башы – тел.

Туган телем – иркә гөлем, киңдер сиңа күңел түрем.

Туган телен кадерләгән халык кадерле булыр.

Укытучы. Тактага мәкальләрнең башлангыч өлеше язылган. Сез аларның дәвамын әйтегез әле: Тулырак…

Хәтер сандыгында ниләр бар? Әхлак дәресләре


хәтер
ТР Мөслим районы “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем бирү учреждениесенең 1 категорияле тәрбиячесе  Сафиуллина Гөлфия Яхья кызы. Тема: Хәтер сандыгында ниләр бар? (Әхлак тәрбиясе бирү).

Максат:Укучыларда гореф-гадәтләргә, гаилә традициялә­ренә, ядкарьләренә кызыксыну уяту; буыннар бәйләнеше, исем-фамилияләр, аларның килеп чыгышы, әһәмияте турында күзаллауны тирәнәйтү; үз гаиләң, милләтең белән горурлану хислә­ре, халкыбызның үткәненә, өлкәннәргә ихтирам, хөрмәт тәрбияләү.

Бурычлар:1.Укучыларыбызны милли җәүһәрләребез һәм аларның тарихлары белән таныштыру. Милли җәүһәрләрнең кыйммәтле мирас икәнлегенә төшендерү, аларны сакларга кирәклеген ассызыклау.

  1. Укучылар күңелендә милли үзаң, милли горурлык хисләре тәрбияләү. Туган җир, изге Ватан, туган тел төшенчәләрен гөнаһсыз сабый күңеленә яшьтән үк сеңдереп куярга омтылу.

3.Укучыларда сөйләм культурасы, сөйләм зәвыгы тәрбияләү, логик эзлеклелектә фикерләргә,чыгыш ясау өчен тиешле мәгълүматны сайлап ала белү юлларына өйрәтү.

Оештыру формасы: әхлак тәрбиясе

Дәрескә кирәкле материаллар: видеопроект, экран, презентация.

Кулланган әдәбият:

  • Татарстан тарихы. Төп мәктәп өчен уку әсбабы. – Татарстан Республикасы “Хәтер” нәшрияты, 2001. – 544б.
  • com –  видеохостингы, yandex.ru  –  социаль челтәре медиаматериаллары. 

Тәрбия сәгате барышы: 

  1. Оештыру өлеше.

-Исәнмесез, балалар. Хәерле көн. Барыгызга да яхшы кәеф , көннәрегезнең имин үтүен теләп әхлак тәрбиясен башлыйбыз.

(слайд 3.)

Онытма син!

Хәтерләүдән курыкма син!

Үткәнеңне онытма син!

Бел син ерак бабайларның

ничек итеп көн иткәнен,

ни иккәнен, ни чиккәнен,

нинди уйлар, нинди моңнар

безгә калдырып киткәнен.

Исеңдә тот, аларның син

сугышларда кан түккәнен,

Туган җирнең иреге өчен,

зинданнарда интеккәнен…

Һәр карыш җир сугарылган

шәһит җаннар каннарында.

Үткән яулар шәүләсе бар

Туган якның таңнарында.

һәр нигезнең, һәр авылның,

һәр каланың үткәне бар…

Гыйбрәт алырлык мирасның

калганы бар, киткәне бар…

Горур сүз әйт, сорасалар:

ни кавемнән? Нинди җирдән?

Киләчәккә аек карар

үз тарихын анык белгән!

Хәтерләүдән курыкма син!

Ил үткәнен онытма син!

Равил Фәйзуллин

Хәтер. Болгар безнең бабаларыбызның туган җире, шушы туган җир, туган телебез һәм динебезне саклап калу безнең изге бурыч.

Ачык булса, күңел капкалары,

Үткәннәргә һәрчак юл бар ла.

Мең ел кичеп гүя, ак теплоход

Килеп җитте менә Болгарга.

(слайд 4-5.)

  1. Төп өлеш.

( слайд 6.)  Татарларның чыгышы(Видеосюжет карау) 5 мин 41 сек.

Татар халкы – зур тарихлы халык. Аның бай әдәби мирасы бар. Илһам очышы югары, сәнгатьле, нәфис әсәрләр тудыра алган әдәбият кына тарихта кала, яши, халыкка хезмәт итә, аңа рухи көч, тәрбия бирә.

(слайд 7.)

Хәтер. Минем Сафиулла бабамның бабасы Сарман  районының Нөркәй авылында яшәгән Аксакал булган. Бабам үзе белән бәләкәй вакытта булган хәлләрне сөйли иде.Бабамның бабасы Сафий карт,Сафиулла кечкенә вакытта, аны алдына утыртып тезендә сикертеп уйната торган булган. Бабакаем  бик дәртләнеп үткән авыл тарихы турында сөйләп утырганда кинәт, күз яшьләре аша “Кемдер утка якты бит. Гарьлеге ни тора, ә намуска тиде – сурып ала торган чүп түгел. Бабам инде күптән гүр иясе инде, ә аның намусына тигән чүбе миндә казалып йөри кебек…” – дип сөйли иде.

– Балалар, гарьлек булырлык, күзләрдән яшь китерерлек нәрсәне утка яктылар икән? (шәҗәрәне)

– Ә ни өчен бабамның күзе яшьләнә? Нинди намуска тигән чүп турында сүз бара икән? (намус, вөҗдан газабы, үкенү хисе, үткән белән бәйләнешнең югалуы.)

– Димәк, минем бабам,  үзенең тарихта эзе калмавына бик тә гарьләнә.

-“Халыкны хәтер яшәтә” бу юллар аша сез нәрсә аңлыйсыз? (Хәтер булмаса, тарих та, тел дә, халык та югала). Әйе, бүгенге тәрбия сәгатендә без сезнең белән һәрберебезнең дә бүгенге тарихта эзе булуы турында сөйләшербез.

Биремнәр.(слайд 8.)

1нче бирем:

-Нәрсә ул тарих? Нәрсә ул хәтер? Тарихны өйрәнү ни өчен кирәк ?

-Әйе , безнең тамырларыбыз бик еракка барып тоташа. Һәрбер кеше үз халкының тарихын белергә, хәтерләргә, аның белән кызыксынырга тиеш. ”Үткәннәрне белеп гыйбрәт ал!”- ди халык. Тарихны белү, бүгенгебезгә, киләчәгебезгә дөрес итеп карау , алдагы көннәрдә ялгышларны кабатламас өчен кирәк. Ә без халкыбызның үткәнен каян белә алабыз? (шәҗәрәләребездән, тарихи әсәрләрдән , тарих дәреслекләреннән )

Безнең халкыбыз үзенең тарихын өйрәнүне, үзенең нәсел җебенең буыннан-буынга дәвам итүен – төп бурычы дип санаган.

2нче бирем

(слайд 9.) Тулырак…

Ш авазын иҗекләрдә, сүзләрдә, җөмләләрдә автоматлаштыру


ш авазы
Актаныш районы  “Катнаш төркемдәге 6 нчы санлы балалар бакчасының укытучы-логопеды Нәбиева Чулпан Дилбаровна. Тема: “Ш авазын иҗекләрдә, сүзләрдә, җөмләләрдә, тизәйткечләрдә автоматлаштыру.” (Рус халык әкияте “Маша һәм аю” буенча)

Максат:Ш авазының дөрес әйтелешен иҗекләрдә, сүзләрдә, җөмләләрдә, тизәйткечләрдә  автоматлаштыру.

Бурычлар:

Коррекцион-белем бирү:

Ш авазы турында күзаллауларын ачыклау,

– Ш авазының дөрес әйтелешен иҗекләрдә, сүзләрдә, җөмләләрдә, тизәйткечләрдә  ныгыту

– агач һәм агачның яфраклары темасына белемнәрне ныгыту.

Коррекцион- үстерү:

– Вак мотриканы , артикуляция аппаратын үстерү.

– фонематик ишетү сәләтен үстерү

– дөрес сулыш алуны үстерү

-сәнгатьлелекне, яңгырашлы сөйләмне(дикцияне) үстерү.

— игътибарлылыкны, хәтерне, фикерләү сәләтен үстерү

Коррекцион-тәрбия бирү

-Шөгыльләргә карата уңай эмоциональ мөнәсәбәт формалашу,

– иптәшләре белән аралашу, тыңлый белү күнекмәләрен тәрбияләү

– утыручанлыкны, пөхтәлек, җыйнаклыкны  тәрбияләү.

Җиһазлау:

  • Презентация “Ш авазын иҗекләрдә, сүзләрдә, җөмләләрдә, тизәйткечләрдә автоматлаштыру.”
  • “Маша һәм аю” әкияте буенча рәсемнәр.

Уеннар: “Җил агачларны селкетә”, «Уенчыклар», «Тылсымлы планшет», «Яфраклар җыры», бармак уены «Алтын сары яфраклар», Уен “Ш авазын ишетсәң кул чап”

  • Пиктограммалар,
  • Гади карандашлар.
  • Бүләк-кечкенә кәрзин белән гөмбәләр.

Алдан эшләнгән эш. «Маша һәм аю» әкиятен уку.

Шөгыль барышы.

  1. Оештыру.

Логопед: Бергәләшеп без басыйк,

Матур түгәрәк ясыйк.

Куллар җылысын тоеыйк,

Матур итеп елмаеп,

Шөгылебезне башлыйк.

Логопед: Балалар әйдәгез кунак апаларга һәм үзебезгә хәерле иртә телик.

Хәерле иртә сиңа,

Хәерле иртә миңа.

Хәерле иртә сезгә,

Хәерле иртә һәммәбезгә.

Логопед:    Балалар  бүген шөгыльдә кәефләр яхшы булсын өчен бер-берегезгә елмаеп, матур сүзләр әйтик әле.

Логопед:  Балалар карагыз әле мин сезгә рәсемнәр әзерләп куйган идем, ләкин алрны кемдер ерткалап бетергән. Әдәгез  бу рәсемнәрне җыеп тактага тезик һәм нинди әкияттән икәнен белик?(Балаларның җаваплары)

Логопед: Балалар бик дөрес әйттегез рус халыкының “Маша һәм аю ” әкиятеннән.( рәсемнәр карау)

Логопед: Кызның исеме Маша, ә аюныкы ничек?(Миша). Балалар бу  исемнәрдә бертөрле нинди аваз бар?(М, А, Ш)

Логопед: Ш нинди аваз?

Ш авазының артикуляциясен ачыклау.

Логопед:Ш авазын әйткәндә иреннәр нинди торышта?

Балалар ш авазының дөрес әйтелешен әйтәләр:

-[ш] авазын әйткәндә иреннәр «шакмакланып» бераз алга сузыла,

-өске һәм аскы тешләр бер-берсенә якын, ләкин тиеп тормыйлар.

-Киң җәелгән тел, кәсә формасын алып, аңкауның алгы өлешенә таба күтәрелә.

– Тел белән аңкау арасыннан үткән һава, алгы тешләр арасыннан чыгып, [ш] авазын барлыкка китерә.

-Һава агымы –җылы.

  1. Төп өлеш.

Логопед: Балалар бүген без сезнең белән “Ш авазын дөрес итеп әйтеп  “Маша һәм аю” әкиятен сөйләрбез.  Сез миңа ярдәм итәрсезме? Әйдәгез бергәләп әкиятне сөйлик.

Балалар әкиятне сөйли башлыйлар: «Борын-борын заманда бер авылда яшәгән ди булган ди әби белән бабай.

  • Аларның булган ди оныкчыклары Маша.
  • Әби белән бабай кызларын бик яратканнар.
  • Маша да әбисе белән бабасын бик яраткан.(Слайд: өй һәм  Маша).

Артикуляция өчен  гимнастика

Логопед: Иртән Машабыз йокысыннан уянган һәм елмайган («Елмаю»).-Елмайган иреннәр арасыннан ябык тешләр күренә.

Маша курайда уйнарга булган. Уйнаган-уйнаган да тагын елмайган.. («Елмаю» – «Курай»).-Иреннәр йомык һәм алга сузылган.

Маша иртәнге батка ашарга киткән. Кашыкны алган.. («Көрәк»).-Елмаерга авызны ачырга. Киң җәелгән телнең алгы өлешен аскы иреннәргә куябыз.

Кәсәне алып чәй эчә.(«Кәсә»).- Авыз ачылган киң җәелгән тел аске тешләргә таба күтәрелгән, ләкин тешләргә тими .Телнең ян-яклары өске ян-як тешләргә тия.

Ул тәмле кайнатма ала.(«Тәмле кайнатма»).-Киң җәелгән тел белән өске иреннәрне ялау.

Аның атынгычта атынасы бик килгән. («Атынгыч»).-Авыз ачык. Тел очы чиратлаштырып өскә аска кую

Соңаннан туп уйнап ала. («Туп уйнау»).-Иренннәр ябык, тел эчке яктан тугәрәк буенча башта бер якка, соңыннан икенче якка хәрәкәтләнә.

Логопед: «Машаның җиләк җыерга барасы килгән һәм ул урманга киткән…» (Слайд: Маша һәм урман).

Ш авазының дөрес әйтелешен ныгыту.

Логопед: – Бу вакытта урманда көчле җил чыккан. Җилле көндә агачлар ничек шаулый? (Ш-ш-ш).

-Ш авазын ачык һәм дөрес, озак  итеп әйтеп  юл беткәнче дәвам итергә. (Агач җил рәсеме).

Уен “Җил агачларны селкетә”

Логопед: Балалар безнең Маша җиләк җыярга килгән иде, ләкин  җиләкләр юк. Ни өчен?(Чөнки көз) Көз җиткәч урманда нәрсәләр күп була. (Гөмбәләр, көзге яфраклар.)

Машага алтын сары яфраклар бик ошады. Аңа матур яфракларны җыярга ярдәм итәбезме.

Бармак уены «Алтын сары яфраклар» Тулырак…