fbpx
17.10.2013

Укытучы ялы: бездә һәм аларда


Совет заманында ”Их,җәй көне укытучы,кышын агроном булсаң иде “дигән   мәзәгрәк бер әйтем бар иде. Гадәттә, авыл халкының җәйге эшләрнең күплегеннән җәфа чиккән чагында зарланып әйтелә торган сүзләр иде бу.Ул вакытта укытучы ,дөрестән дә, җәйләр буе ял итте.Мин гомерләре буе укытучы булып эшләгән әти белән әнинең җәйге ял вакытларында чалгы-сәнәк күтәреп мәктәпкә барганнарын хәтерләмим.Юк,бармадылар алар,берәү дә көн аралаш чакыртып та тормады.Шулай булгач,аларның озын-озак ялларына кызыгып шулай дип әйткәннәрдер дә.Хәзер болай дип әйтмәсләр,чөнки әйтергә җирлек калмады.Ник дигәндә, укытучы җәй буе мәктәптән кайтып керә алмый.Канун нигезендә укытучыга 56 көн җәйге ял бирелә.Кемнәрдер өчен бу күптер,кемнәрдер өчен аздыр.Ләкин әлегә кадәр берәүнең дә укытучының җәйге ялына кызыгып мәктәпкә эшкә килгәне юк. Мин бу язмада әлегә укытучының хезмәт хакына кагылмыйча торырга булдым. Тулырак…

Милләт кыйбласы. Милләт язмышы турында уйланулар


      “Милләт кыйбласы” дигән бу мәкаләне мин яз көннәрендә бик пессимистик рухта яза башлаган идем. Җәйге эшләр күбәеп китү сәбәпле,язу белән шөгыльләнергә вакыт булмады.Ул,бәлки, шулай тәмамланмыйча калган да булыр иде.Ләкин Арчада Республика күләмендә үткәрелгән укытучыларның август киңәшмәсендә Президентыбыз Рөстәм Миннехановның татар теле турында кистереп әйткән сүзләре мине тетрәндереп җибәрде,күңелгә өмет чаткылары салды.

  Мәктәптә татар теле укытучысының эше җаваплы һәм шактый ук катлаулы. Туган телгә мәхәббәт тәрбияләү бик авыр. Сер түгел: татар теле безгә кирәкми диючеләр күбәйде.Бөтен татар теле укытучылары шикелле мине дә татар теленең киләчәк язмышы куркыта.Татар теле бетәр дә,моңа укытырга сәгатьләр калмый,шуның өчен борчыла икән бу дип уйлый күрмәгез.Юк,мин инде,алла боерса,бу уку елын тәмамлап, “лаеклы ялга” китәсе кеше.Мине ана телебезнең шул кадәр дәрәҗәсез булуы,радио-телевидение алып баручыларының телне тәмам изеп, вата-җимерә сөйләүләре,саф татар районы үзәкләрендә түрәләрнең җыелышларны урысча алып барулары һ.б. шундый “урыслашу”лар куркыта.Шушы куркуны таратып җибәрә торган сүзләрне Президент авызыннан ишетү киләчәк көннәргә аз булса да ышаныч уятты. Шул өмет белән рухланып мин дә  язмамны тәмамлый алдым һәм аны сезнең хөкемегезгә тәкъдим итәм.(Мәкалә “Татарстан яшьләре”нең 19нчы сентябрь санында басылып чыкты).

  Без,татарлар,еш кына үзебезне олы тарихлы һәм бөек мәдәниятле, зиһенле, уңган, тыйнак һәм эшчән, кунакчыл, чисталык сөючән халык буларак күтәреп чыгарга һәм сөйләргә яратабыз. “Урыслар чабата киеп йөргәндә без читек киеп йөри идек”,-дип үткәнгә горурлык белән карыйбыз.Үткәнебез белән болай горурланырга хакыбыз бар,чөнки бу тулы чынбарлык.Европада булмаган суүткәргечләр, Алтын Урданың бөтен шәһәрләрендә була. Европада чуен коймаганда, Алтын Урданың 140лап мөселман шәһәрендә чуен койганнар, кирпеч яндырганнар.

  Ә бүген милләт ныкмы? Бөтен дөньяга горурланырлык эшләребез бармы?Юк, милләт хәзергә көчсез һәм таркау хәлдә яши…

 Хәзерге вакытта Татарстан Республикасын бөтен дөньяга таныту юнәлешендә республикабыз җитәкчелеге хәйран эшли, зур уңышларга да ирешә. Әмма республиканың үзендә милләтне кайгырту эше сүлпән бара. Милләтне саклауның нигезендә татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләсе ята. Ул безгә урыслашу процессын туктату өчен кирәк. Ләкин рәсми хакимиятебез 90нчы еллар башында ук,мөмкинлекләр булуга карамастан,бу өлкәдә дөрес стратегия сайламады. Җитәкчеләребез, татар булмаган кешеләр  үз теләкләре белән татар телен 10-20 ел эчендә өйрәнгәннән соң гына, татар телен бөтен учреждениеләргә мәҗбүри кертеп булыр дип, исәпләгәннәр иде. Ләкин бу юл утопия булып чыкты. Урыс балаларының башларыннан сыйпый-сыйпый татар теленә өйрәтеп күпме акча түгелде. Ә ул аны барыбер белми,өйрәнергә теләми. Чөнки татарлар үзара русча сөйләшкәндә,аларга ул тел нигә кирәк?

     Татар журналистларының, артистларының,язучыларының,галимнәренең күбесенең оныклары татарча  бер сүз әйтә белми.Бу нәрсәне күрсәтә? Бу, телне өйрәтү сферасын гына түгел, ә куллану сферасын да параллель рәвештә үстерергә кирәклеген күрсәтә. Татар теле мәсьәләсен дәүләткә генә аудару дөрес эш түгел. Аның үз мәшәкате хәттин ашкан.Туган тел һәм милләт мәсьәләләренә хөкүмәт корылтайлар уздырганда ,укытучыларның август киңәшмәләре вакытында гына килеп ябыша.Бу эшкә һәрберебез җигелергә тиеш. Татарча әдәби әсәрләр татарлар гына түгел,башка милләтләр өчен дә кызыклы булса,җырларыбыз эшләнеше ягыннан башка милләтләр дә яратып тыңларлык булса һәм иң мөһиме,татар кешесе,дөньяның теләсә кайсы почмагында иң беренче  үз телендә сөйләшергә тиешлеген,моның табигый икәнен аңласа,татарча сөйләшергә мөмкин җирдә бары тик үз телендә генә сөйләшсә- телнең сакланачагы гына түгел,киңрәк таралыш табачагы да ачык. Бер корылтайда   фин татарының татар телен шулкадәр әйбәт белүенә сокланып сорау бирәләр,ул болай дип җавап бирә:”Өйдә, гаиләдә – бишек яшеннән алып картайганчы – бары тик татарча. Өйдә башка телдә сөйләшү катгый рәвештә тыелган бездә. Бу – дәүләт законы түгел, ә безнең татар халкының үз законы, язылмаган канун (!)”.

    Ә безнең үзебезнең Татар илендә татарларның урыс телле татар балалары барлыкка килде.Бу-милләтнең хурлыгы. Хурлыгы гына түгел,ә милләтнең бетүгә баруы.

  Үз заманында Гаяз Исхакый милләткә билгеләмә биргән иде. “Дине,теле,мәдәнияте,гореф вә гадәтләре бер булган кешеләрдән барлыкка килгән җәмгыяткә (халыкка) милләт диелер,диде ул. Милләт өчен аеруча әһәмиятле булган мәсьәләр – үз динен һәм мәдәниятен саклаудыр. Бу мәсьәләләргә җитәрлек игътибар бирелмәсә,халык югалыр”.

   Ә тулаем милләтне таныту һәм саклау–ул бар халык бурычы. Һәркем моңа үзенең өлешен кертергә тиеш – милләтенә карата мәхәббәте белән, бала-оныкларын чын татар итеп тәрбияләве белән, халкына файдалы эшләре белән.

 Әлегә татар халкын дөньяга  таныту эшен уңай хәл итү юлында  ике каршылык ярылып ята. Болар – бердәмлек җитешмәү һәм күпчелегебездә булган битарафлык. Татарның бик үк бердәм халык булмавы хакында анекдотларга кадәр уйлап чыгарылган. Бердәмлек үрнәге итеп яһүдиләрне генә алырга димим, күршебездә үк яшәүче кайбер башка халыкларга да ешрак карарга кирәктер. Тулырак…

Игезәк журналлар җәфасы


    Минем бу темага язарга  теләгем дә,вакытым да юк иде.Җитмәсә,”Т.Я”.да бер-бер артлы электрон журналлар турында ике язма да басылып чыкты.Шулай булгач,инде сөйләнелгән нәрсә турында сүз куертып торуның файдасы булырмы-юкмы, белмим. Әмма бүгенге көндә шушы ике журнал белән дә эшләүче укытучы буларак,чынбарлыкны үземнең кайбер фикерләрем белән тулыландырырга булдым.

  Шушы көннәрдә  генә Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы порталында электрон журналлар турында бер хәбәр пәйда булды..Укыйбыз:”Тиздән журнал кыстырып дәрескә керүче укытучыларны күрмәячәкбез. Кәгазь журнал, ниһаять, тарихта калачак. Татарстан мәгариф һәм фән министры Энгель Фәттахов Тулырак…

Татар теле Интернетны яулый!


 

Интернетта ике ел элек  “Татар иле” порталы эшли башларга тиеш иде. Президентыбыз Рөстәм Миңнеханов, аңа фатиха биреп,”ул интернет киңлекләрендә милләттәшләрне берләштерергә тиеш “дип даими әйтә килде. Татарстан хөкүмәте бу проект өчен 15 миллион сум акча бүлеп бирде. Әмма “Татар иле”нең ачылышы берничә тапкыр кичектерелде. Өстәвенә аның тирәсендә хәйран гына шау-шулар да булгалап торды. Башта аңа күпме акча бүленгәне яшерелде, ул ачыклангач, интернет кулланучылар арасында “Ни өчен юк сайтка мондый зур акча исраф ителә?” дигән сорау туды, аннары акчаның кем кулында икәнен ачыклый башладылар.Безнең татар шундый бит ул:төпченергә,тикшерергә ярата.Акча күренсә,бигрәк тә. Тулырак…

Хәерчелек саннарга бай


      Хәерчелек саннарга байХөрмәтле, ”Татарстан яшьләрен” яратып укучы дустым! Синең хөкемеңә тагын бер мәкалә тәкъдим итәм. Ул-хәерчелек турында. Туйган хәерчелектән дип газетаны читкә алып куярга ашыкма.Мәкаләдәге күпләгән саннар сине куркытмасыннар.Алар безнең ничек яшәвебезне күрсәтүче хәвефле саннар.Депутатлар,хөкүмәт башлыклары,министрлар ничек кенә мактанмасыннар,күпме генә илебез үсә дип шапырынмасыннар,саннар киресен сөйли.Укы,уйлан һәм нәтиҗә яса.Үз фикереңне булдыр.Кая барабыз:матур киләчәккәме,төпсез упкынгамы?..

   Бүген аена 30 мең сумнан күбрәк хезмәт хакы алучы, һәр гаилә әгъзасының кыйм­мәтле машинасы, берничә бүлмәле фатиры яки йорты булганнарны урта сыйныф дип атыйлар. Безнең илдә, тикшеренүләр күрсәткәнчә, алар ил халкының 20 процентын тәшкил итә икән. Ә нормаль җәмгыятьтә исә андыйлар барлык халыкның өчтән ике өлешен тәэмин итәргә тиеш. Димәк, алга киткән чит илләр белән чагыштырганда да, социаль норма кысаларыннан караганда да, Россия халкының яртысыннан күбрәге хәер­челек һәм ярлылык чигендә яши әле. Тулырак…

Мәгариф турындагы яңа Закон нәрсә яхшы нәрсә яман?


   Уку елының соңгы чиреге бара.Мәктәпләрдә киләсе уку елына хәзерлек эшләре башланып китте:нәтиҗәләр ясала,мәктәп планнарына төзәтмәләр кертелә,яңа бурычлар билгеләнә.Ара-тирә “яңа закон” дигән сүзләр дә колакка чалына башлады.

   1нче сентябрьдән мәктәпләр Россия Федерациясенең “Мәгариф турында”гы яңа Законы буенча  эшли башлаячак.Күпләр өчен бу закон әлегә ерак томан артында.Кайсы укытучы законны кулына алып,азагына кадәр укып-танышып чыкты икән? Һич югы аның нәрсә турында икәнен,аз гына булса да эчтәлеген чамалый микән?

  “Мәгариф турында” яңа законның күләме 160 биттән артык. Бу уртача калынлыктагы бер китап дигән сүз.Аңларга кыен озын җөмләләрдән, телгә ятышсыз читен терминнар белән тулган хокукый документны төбенә төшеп, аңлап укып чыгу өчен зур түземлелек кирәк.. Тулырак…