Мөгаллим язмалары

Азнакай районы Актүбә 2 нче урта гомуми белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Шаһгалиева Гөлназ Нәҗип кызы. Тема: Мәдинә Маликованың “Чәчкә балы” повестен йомгаклау. (8 нче сыйныфның татар төркемендә уздырылган дәрес планы)

Максат. Мәдинә Маликова әсәренең идея-эстетик әһәмиятен аңлау; логик фикер йөртү сәләтен һәм сөйләм телен үстерү; яшәеш өчен кирәкле уңай сыйфатлар тәрбияләү, яшьләрне тормышка әзерләү.

    Җиһазлау. М.Маликова портреты,  китап күргәзмәсе, “Чәчкә балы”на китапнамә (буктрейллер), компьютер, мультимедиа проекторы, штрих-кодлар, телефоннар.

Дәрес төре: эзләнү – тикшеренү дәресе.

Метод һәм алымнар: әңгәмә, өлешчә эзләнү, тест.

Дәрес тибы: белемнәрне гомумиләштерү һәм системалаштыру.

Дәрес барышы.

Укытучы. Исәнмесез, хөрмәтле укучылар! Хәзерге көндә илһамланып иҗат итүче, Татарстанның һәм Россиянең атказанган мәдәният хезмәткәре, Хөсәен Ямашев исемендәге республика бүләге лауреаты, хикәяче, романчы, драматург, публицист, җәмәгать эшлеклесе Мәдинә Маликова белән таныштык. Әйдәгез, Мәдинә апаның биогрфисен искә төшереп китик әле. Моның өчен, телефоннарны алып, штрих-кодларны укырга һәм сорауларга җавап бирергә әзерләнәбез.

Укучы җавабы: Мәдинә Габделхак кызы Маликова 1935 елның 5 августында Татарстанның Сарман районы Мортыш Тамагы авылында игенче гаиләсендә туа.

Укучы җавабы:  Мәдинә Маликова Казан дәүләт педагогия институтының тарих-филология факультетында укый

Укучы җавабы:

Мәдинә Маликова «Чаян»,  «Сөембикә» журналларында эшли.

Укучы җавабы: Мәдинә Маликовага Матбугат һәм мәдәният өлкәсендәге хезмәтләре өчен аңа 1976 елда Татарстанның, ә 1985 елда «Россиянең атказанган мәдәният хезмәткәре» дигән мактаулы исем бирелә, ул шулай ук Татарстан журналистларының Х.Ямашев исемендәге бүләге лауреаты.

Укытучы.  Бүген без Мәдинә Маликованың «Чәчкә балы» исемле повесте буенча фикер алышырбыз, хәзерге заман яшьләре күзлегеннән – сезнең күзлектән чыгып бәяләрбез. Әйдәгез, “Чәчкә балы” әсәре буенча ясаган китапнамәне карап китик. (Китапнамәнең адресы https://youtu.be/7EUgnQddelY )

Укытучы. Повесть Гамилнең фаҗигасе белән башланып китә. Беренче сорауны белер өчен тагын штрих-кодны укырга кирәк.

Укучы җавабы:  Төп герой Гамил һәм аның гаиләсе үрнәгендә кешенең рухи дөньясы, кешеләр арасындагы катлаулы мөнәсәбәтләр сурәтләнә. Автор яшәешнең мәгънәсен яхшылыкка, матурлыкка хезмәт итүдә күрә. Гамил  нык ихтыяр көче булган кеше буларак күз алдына килеп баса. Аның өчен гаиләсе, уллары беренче урында тора. Сәгъдиясе белән үзенә ошамаган баланы, шикләнсәләр дә,  “менә дигән итеп” тәрбиялиләр. “Зөфәр кебек кызыл чәчле булса да, чирләшкә булса да” яраталар, аякка бастыру өчен бик күп көч куялар. Кешеләр сүзен дә күтәрәләр. Инде урамда, үзенә һөҗүм иткән яшьләр арасында, үзенең Газименә охшаган малайны күргәч, ул бөтенесен дә аңлап ала. Бәби табу йортында алышынган бала бит бу. Милициягә дә, хатынының сеңлесенә дә дөресен әйтмичә малайны яклый, өенә алып кайта, тәрбияли башлый. Наркоман икәнен  белгәч тә, ташламый. Әйткән сүзендә тора. Көчен дә, акчасын да кызганмый. Әкренләп малайның күңеленә ышаныч кайта. Үз гомерендә эчү, сугышу, җәберләү, шакшылыкны гына күргән малай, монда икенче тормыш барлыгын күрә һәм терелә дә. Моңа бал кортлары, бер-береңә ышаныч, хөрмәт һәм мәхәббәт  ярдәм итә.

Укучы җавабы:  Сәгъдия уйнап-көлеп, җырлап-биеп кенә яшәгән кыз. Авыл мәктәбен тәмамлап, Тәтешкә бухгалтерлар курсына укырга керә. Төскә-биткә матур, буй-сын зифа. Иңнәренә төшкән куе кара чәчләр, тулы иреннәр арасыннан балкып торган энҗе тешләр. Хәзер гап-гади авыл хатыны. Гамилне чын күңеленнән яратып, хөрмәт итеп яши. Балаларына  яхшы әни.

Укучы җавабы:  Эльза – эчә торган ир белән үзе эчә торган хатынга әйләнгән, үзендә җирәнү хисен тудырган кеше белән күп еллар яшәгән, шушы тормыштан чыгу юлын тапмаган һәм табарга тырышмаган да 4 яшьлек «чирләшкә» кыз һәм бозыклык юлына баскан 13-14 яшьлек малай Макарның әнисе.

Укучы җавабы:  Җәмил – эчә торган  Эльза белән Геннадий Харитоновлардан туган “чирләшкә” малай. Ул хәмергә ияләшкән ата-анадан туганга, каш-керфеге бөтенләй булмый, әле температурасы төшми, әле имә алмый. Бала сәламәт гаиләдә туарга тиеш.

Укучы җавабы:  Бу – Макар.

Укытучы.  Макарның җинаять юлына этәрүче сәбәпләрне санагыз:

• Малайга игътибар җитмәү;
• Кирәгенчә кадерләмәү;
• Ата-ананың әхлакый яктан үрнәк булмавы;
• Гаилә әгъзаларының бер-берсен аңламаулары;
• Баланы мәхәббәт, шәфкать, эчкерсез һәм самими аралашудан мәхрүм итү.
• Укучы җавабы: Әйе, Макар терелә, начар гадәтләрен дә ташлый. Моңа бал кортлары, бер-береңә ышаныч, хөрмәт һәм мәхәббәт  ярдәм итә.

Укучы җавабы:

• Бу әсәрдә актуаль проблемаларның берсе – ул тату гаилә.
• Мәхәббәткә тугрылык;
• Күңел сафлыгы – рухи гариплек
• Гаилә бәхете – бәхетсезлеге;
• Бала язмышы – ата-ана язмышы;
• Ата-ана һәм бала мөнәсәбәте;
• Рухи кыйммәтләр – әхлаксызлык;
• Тәрбия – тирәлек йогынтысы
• Минемчә, җәмгыятебездә булган төп проблема – наркомания, эчкечелек.

Укытучы.  Дөрес, автор бу проблемаларны күреп, бик борчыла. Һәм, аныңча, проблемаларны чишү өчен, гаиләләрдә терәк булырлык, ышанычлы ирләр кирәк. Ирләрен яратучы, хөрмәт итүче, сөйкемле һәм акыллы хатын-кызларыбыз кирәк. Шундый гаиләләрдә тәрбияләнгән балалар гына сау-сәламәт, үз-үзенә ышанучан һәм нәселне яхшы дәвам итүчеләр булачак. Ә инде андый гаиләләребез күбрәк булса, җәмгыятебез дә сау-сәламәт булачак. Тулырак…

Татарстан Республикасы Балтач муниципаль районы муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесе  «Салавыч күппрофильле лицее»ныӊ   югары квалификацион категорияле  башлангыч сыйныф укытучысы Сафина Гөлүсә Солтан кызы.   Тема: Арифметик гамәлдәге билгесез компонентны табу.  (3 нче сыйныфта математика дәресенә технологик карта  )

Тема:    Арифметик гамәлдәге билгесез компонентны табу.

Максат:  арифметик гамәлдәге билгесез компонентны табуга карата   тигезләмәләр чишәргә, компонент исемнәрен дөрес әйтергә һәм аларны таба белергә өйрәтү .

Бурычлар:

Белем бирү: билгесез тапкырлаучыны, бүлүчене, бүленүчене табу кагыйдәләрен кабатлау, арифметик гамәлдәге билгесез компонентны табуга карата   тигезләмәләрне чишү юлларын  өйрәнү.

Үстерелешле: логик фикерли  , чагыштыра , классификацияли белү юлларын  һәм математик сөйләмнәрен үстерү.

Тәрбияви: үзенеӊ уку эшчәнлегендә җаваплылык  хисләре тәрбияләү.

Дәрес тибы: яӊа белем бирү дәресе ( Урок «открытия» нового знания).

Формасы: фронталь, индивидуаль, төркемнәрдә, парда.

Уку предметын үзләштерүнеӊ  көтелгән нәтиҗәләре

Шәхси нәтиҗәләр:

Укучыда    формалашачак:

-төп   әхлакый    нормаларны   белү    һәм  аларны  үтәүгә   юнәлеш  алу;

-үз   уку  эшчәнлеген    бәяләү.

Укучы формалашу өчен мөмкинлек  алачак:

-уку эшчәнлегендә уңышка ирешү һәм ирешмәү сәбәпләрен дөрес аңлау;

– тотрыклы  уку – танып белүнең   бурычларын хәл итүнең яңа гомуми ысуллары;

– башка кешеләрнең хис-тойгыларын аңлы аңлау һәм башкаларга ярдәм итүгә һәм аларның иминлеген тәэмин итүгә юнәлтелгән гамәлләрдә чагылыш табучы эмпатияләр.

Метапредмет нәтиҗәләре:

Регулятив   универсаль уку гамәлләре:

– яңа уку материалында укытучы тарафыннан бирелгән эш юнәлешләрен исәпкә алып,

укытучы белән хезмәттәшлек итү;

– ысул һәм эшнең  нәтиҗәсен аера белергә;

-куелган бурычны  гамәлгә ашыру шартларында, үз гамәлләрене планлаштырырга;

-гамәлләрне  башкарганда , аның дөреслеген мөстәкыйль бәяләргә һәм аны гамәлгә ашыру барышында да , ахырында да кирәкле төзәтмәләр кертә алырга.

Танып – белү универсаль уку гамәлләре:

-конкрет шартларга бәйле рәвештә бурычларны хәл итүнең иң нәтиҗәле ысулларын сайларга;

– өйрәнелә торган күренешләрнең сәбәпләрен-тикшерү бәйләнешен билгеләргә;

– аңлы рәвештә һәм ирекле рәвештә телдән һәм язма формада хәбәрләр төзергә;

-әһәмиятле өлешләрне таба белергә;

-бурычларны хәл итүнең уртак алымнарын белергә;

-бурычларны хәл итү өчен символик чараларны, шул исәптән модельләрне   һәм схемаларны кулланырга.

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре:

-үзеңнән аерылып торган башка кешеләрнең позициясен исәпкә алырга һәм координацияләргә;

-үз позицияңне дәлилләргә һәм уртак эшчәнлектә уртак карар чыгарганда хезмәттәшлектә партнерлар позицияләре белән координацияләргә;

– үз фикереңне һәм позициясен формалаштыру. төрле фикерләрен һәм мәнфәгатьләрен исәпкә алырга һәм үз позициясен нигезләргә.

Предмет нәтиҗәләре:

-билгесез тапкырлаучыны, бүлүчене, бүленүчене таба белергә;

– арифметик гамәлдәге билгесез компонентны таба белергә.

Методлар: проблемалы, практик.

Белем бирү ресурслары: дәреслек “Математика” 3 класс, 2 нче кисәкнеӊ  20 нче бите;  карточкалар,  үзбәя картасы,  К.Ф.Гаусс портреты, PowerPoint презентацияләр программасы ярдәмендә төзелгән презентация, математикадан эш дәфтәре,   Моро М. И . дәреслегенә электрон кушымта “Решение уравнений”.

Җиһазлау: компьютер, проектор.

Планны тулысы белән укырга һәм күчереп алырга:  https://disk.yandex.ru/i/xvrC59nP_poMiQ

Казан шәһәре Вахитов районы 96 нчы гимназиянең I категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы Самойлова Ләйлә Ахмадулла кызы. 2   нче сыйныфның рус төркемендә уку дәресе.Тема: Әкиятләр. “Шалкан ” әкияте.

Дәреснең максатлары :

1. Белем бирү: текстның мәгънәсен аңлау, тема буенча татарча сөйләм оештыра алу, сөйләшә белү.
2. Күнекмәләр булдыру: укучыларның сөйләм телен һәм фикерләү сәләтен үстерү.
3. Тәрбия бирү: өлкәннәргә булышуның яхшы гадәт икәнен анлау.

Уку гамәлләрен камилләштерү:

Регулятив УУГ: эшчәнлекне планлаштыра, үз алдыңа максат куя белү, эшләгән эшеңнең сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

Коммуникатив УУГ: парларда эшләгәндә үз фикереңне җиткерә белү, үзара килешү, сыйныфташларың белән хезмәттәшлек итә алу.

Танып-белү УУГ:  дәреслек, такта һәм карточкалардагы мәгълүматлар белән эшли белү, логик чылбыр төзи белү.

Шәхескә кагылышлы УУГ: үз мөмкинлекләреңне бәяләү, башкаларның фикерләре белән килешү , ярдәмләшүнең яхшы сыйфат икәнен   аңлау.

Материал: рус урта гомуми белем бирү мәктәбенең 2 нче  сыйныфында укучы рус балалары өчен дәреслек, К.С.Фәтхуллова   2013 ел

Җиһазлау: карточкалар, тест сораулары, интерактив такта, ноутбук , рәсемнәр, төсле түгәрәкләр

Дәрес тибы: бәйләнешле сөйләм үстерү

Методлар: өлешчә эзләнү,  парларда эш , сәнгатьле уку

Эшчәнлек төрләре: сүзлек өстендә эш, әңгәмә үткәрү, дәреслек белән эш, тест үткәрү, техник чаралардан файдалану , сорауларга җавап бирү,

Дәрес барышы.

1. Оештыру.

Укучыларда уңай психологик халәт тудыру:

• Исәнмесез, хәерле көн, укучылар! Кәефләрегез ничек? Барыгызга да яхшы кәеф телим. Дәрес барышында сезгә уңышлар телим.  Кешеләр  көзен нинди эшләр башкаралар? Уңыш җыялар, гөмбә җыялар, укучылар мәктәпкә баралар.

2. Актуальләштерү. Өй эшен тикшерү

Сүзләрнең тәрҗемәләрен искә төшерү:

үсә –  растёт

җыялар – собирают

әкият – сказка

уңыш – урожай

тартып  чыгарырга – вытащить, вытянуть

чәчкән – посеял

чакыра – зовёт

3. Яңа белем һәм күнекмәләр булдыру.

• Прогноз ясау. Шалкан әкиятенән аерым геройлар , өлешләр күрсәтелә . Шулар ярдәмендә укучылар дәреснең темасын, текстның исемен ачыклыйлар.

Дәреснең төп максатын укучылар үзләре билгелиләр: тема буенча татарча аралашу, сөйләшү.

– Сез инде беләсез, “Шалкан” –  рус халык әкияте. Нинди максаттан без аны татар теле дәресендә дә укыйбыз? Тулырак…

Әдәбиятның үсүе, баюы беренче чиратта аның иҗатчылары,  язучыларга бәйле. Язучының халык тормышы белән бәйләнеше, заман һәм укучылар таләбен тоюы, таланты, культура дәрәҗәсе, эрудициясе – болар барысы да әдәбиятның хәрәкәт итү тизлеген, аның эстетик сыйфатларын билгелиләр.

Ә Муса Җәлилнең уй-хисләр дөньясын, сурәтләр палитрасын баету юллары гадәттәтә тыш күп. Шагыйрьне  кыйммәтле асылташларның яткан урынына юлны табып, аларны тиешенчә эшкәрткән геологка тиңләп була.

 Тема: Муса Җәлил иҗатында образлар дөньясы.

Максат: Муса Җәлилнең иҗаты турында белгәннәрен уен технологияләре, заманча алымнар кулланып кабатлау; шагыйрьнең үз иҗатында кулланган образларны ачыклау; герой – шагыйрь иҗатына мәхәббәт тәрбияләү, кызыксыну уяту.

Җиһазлау: М. Җәлил портреты, китаплары күргәзмәсе, темага кагылышлы карточкалар, слайдлар.

Дәрес тибы: кабатлау

Көтелгән нәтиҗәләр: Ш: Муса Җәлил иҗатының бай һәм күпкырлы булуын аңлау;  әдипнең баштанаяк – хисләре, фикерләре, теле, бизәкләре белән халыкның үз улы булуын төшенү. М: шигырьләрнең исемнәрен дөрес итеп таба белү.  П: шагыйрь иҗатындагы образларны дөрес итеп аерып чыгарып,  билгели алу.

                                                  Дәрес барышы

1. Оештыру өлеше.

Дәрескә карата уңай психологик халәт тудыру.

• Укучылар, мин дәресемнең темасын ачык калдырам. Без аны сезнең

белән бергәләп ачыкларбыз.

Актуальләштерү.

Мин сезгә хәзер “Исемен тап” уены тәкъдим итәм. Һәркайсыгызга  карточкалар бирелә, сез урыннарыгыздан торып, парларыгызны табарга тиеш буласыз. Кайбер карточкаларда шигырьләрдән өзекләр китерелгән, ә икенчеләрендә әлеге шигырьләрнең исемнәре. Биремне үтәү өчен 30 секунд вакыт бирелә.

Контроль: эшнең дөреслеген тикшерү.

Бу юллар кайсы шигырьдән?

Карточка №1. Иртәнге таң нурыннан

                         Уянды ромашкалар.

                         Елмаеп, хәл сорашып,

                         Күзгә-күз караштылар. (“Кызыл ромашка”)

Карточка №2. Кешеләр сугыша, кан коя,

                         Киселә меңнәрчә гомерләр.

                        Төн буе улашып якында

                        Иснәнеп йөриләр бүреләр.   (“Бүреләр”)

Карточка №3. Алар… Алар җыйнап аналарны,

                         Балаларны кырга кудылар.

                         Казыттылар чокыр, ә үзләре

                        Читтән, көлеп, карап тордылар… (“Вәхшәт”)

Карточка №4. Сездә минем бөтен тойгыларым,

                         Сездә минем керсез яшьләрем.

                         Сез үлсәгез, мин дә онтылырмын,

                        Яшәсәгез, мин дә яшәрмен.    (“Җырларым”)

Карточка №5. Шаян кызым син минем,

                        Таң йолдызым син минем,

                        Йөрәгемдә кабынган

                        Шатлык җырым син минем.   (“Кызыма”)

Карточка №6. Мең ел элек кемдер монда

                         Җир казыган, тир тамызган

                         Һәм беренче кат имәннең

                         Яшәү иртәсен кабызган.   (“Имән”)

– Укучылар, бу шигырьләрне нәрсә берләштерә?

– Аның авторы.

– Димәк, бүгенгә дәрестә без кемнең иҗаты турында сөйләшербез?

– Муса Җәлил иҗаты турында.

1. Төп өлеш

– Алдагы уеныбыз герой-шагыйребезнең үз иҗатында кулланган образларны ачыклау.

Алдыгызда  Муса Җәлил шигырьләреннән өзекләр язылган карточкалар ята. Сезнең бурыч Җәлил кулланган образларны атап, аларны “Халык йөрәгенә юллар эзләп…” тәлгәшенә урнаштыра бару.

Карточка №1. Кызганып егетне, елыйлар

                        Миләүшә һәм лалә чәчәге;

                        Тәгәри үләнгә чык түгел,

                        Гөлләрнең гөнаһсыз яшьләре.  (“Бүреләр”)

• Әдипнең әлеге шигырендә яралының авыр язмышын нинди образ уртаклаша?
• Табигать образлары.
• Әйе, әйдәгез без аны үзебезнең тәлгәшкә урнаштырыйк.

Тулырак…

Планга кереш сүз.

“Табигать – иң яхшы даруханә” дигән дәрес 6 класста резерв сәгать исәбенә үткәрелә. Дәрес “Чәчәкле үсемлекләрнең күптөрлелеге” бүлеген тәмамлагач үткәрелә. Бу дәресне мин укучыларның тикшеренү эшчәнлеге күнекмәләрен үстерү максатыннан чыгып  үткәрдем. Дәресне үткәрү өчен, табигать турындагы теманы алдан әйтеп, укучыларны аерым төркемнәргә бүлдем (“Юннат”, “Врач”, “Фармацевт”). Һәр төркемгә эш бирелде: “Юннат”ларга дару ромашкасы, зур бака яфрагы, дару тузганагы, меңьяфрак үсемлекләренең биологик үзенчәлекләрен өйрәнергә. “Врач” төркеменә шул ук дару үсемлекләренең кулланышын өйрәнергә, “Фармацевт” төркеменә шул дару үсемлекләрен ничек кулланырга икәнлеген белергә. Һәр төркем үз биремнәре буенча интернет ресурсларын кулланып  презентация төзи. Дәрес информацион технологияләр кулланып үткәрелә. Презентация Microsoft Power Point программасында эшләнә һәм аны төрле рәсемнәр, текстлар кулланып эшлиләр. Видеоязма цифрлы фотоаппарат белән төшерелә һәм Microsoft Power Point программасына куела. Дәрестә информацион технологияләр куллану укучыларның танып белү активлыгын, дәрес белән кызыксынуын арттыра. Шулай ук укучылар тикшеренү эшчәнлегенә тартылалар.

Тема: Табигать – иң яхшы даруханә.

МАКСАТ: укучыларның тикшеренү эшчәнлеген үстерү; дару үсемлекләренең әһәмияте турында белемнәрне тирәнәйтү; экологик культура тәрбияләү.

ҖИҺАЗЛАР: компьютер, видеоязма, гербарийлар, рәсемнәр, открыткалар.

ДӘРЕС БАРЫШЫ

Дәрес укытучының кереш сүзе белән башлана

Укытучы:  Кыргый дару үсемлекләренең табигый запасы – безнең фармацевтика промышленностьтеның төп байлыгы булып тора. Төрле дару препаратлары ясау өчен 200 төр үсемлек төп чимал булып санала. Безнең илдә 70% ка якын дару чималы дикоратив үсемлекләрдән җыела.

Урманнарда, кырларда, болыннарда, тау итәгендә үсүче гади үсемлекләр арасында дару үсемлекләре күп. Бу табигый даруханәдә салкын тиюдән һәм ютәлдән, йөрәк һәм бөер авыруыннан, кан китүен туктата торган дарулар табарга була. Дару үсемлекләре кайчан һәм ничек куллана башлаганнар соң? Бу сорауга җавапны  бер өзек карап үткәннән соң табарбыз.

(Видеоязмасы күрсәтелә, авыл фельдшеры чыгышы).

Дару үсемлекләрен куллану тарихы элекке заманга барып тоташа. Безнең гасырга кадәр дару үсемлекләрен Көньяк-Көнбатыш Азиядә киң кулланганнар. Безнең эрага кадәр 2600 нчы елны чыккан дару үсемлекләре турындагы китапта 900 якын төр дару үсемлекләре, аларны куллану турында белешмә бирелә.

Россиядә дару үсемлекләре, патша Алексей Михайлович XVII гасырда  патша йортларын гына түгел, ә армияне дә тәэмин итәргә дигән приказ биргәч, киң кулланыла башлый.

Мәскәүдә 1654нче елда, беренче булып, дәвалаучыларны әзерләүче  медицина мәктәбе оештырыла.

Дару үсемлекләрен даруханә бакчаларында үрчетәләр. Петр I приказы буенча мондый “даруханә бакчалары” барлык эре шәһәрләрдә, хәрби госпитальләрдә барлыкка киләләр. Иң зур  “даруханә бакчасы” 1714 елда Санкт – Петербургта оештырыла. 1823 елда бу бакча “ Император ботаника бакчасы” диеп үзгәртелә. 1930 елда ул Фәнни академиягә, (хәзер Рассия фәннәр акдемияменә) әйләнә.

Табигатьтә ару үсемлекләрен өйрәнү өчен безнең илдә махсус институт оештырыла. Аның бакчасында 1500 ләп үсемлек исәпләнә, бу сан даими тулыландырыла.

Һәр халыкта  буыннан буынга күчә торган үсемлекләрнең дәвалау үзенчәлекләре турында мәгьлүматлар саклана. Сезгә дә, укучылар, үзебезнең тирә – ягыбызда үсә торган дару үсемлекләрен, аларның дәвалау үзлекләрен белергә киңәш итәм.

Укытучы: Бүген без сезнең белән кайбер дару үсемлекләре белән танышырбыз, алар нинди дәвалау үзлекләренә ия икәнлекләрен белербез. (Сүз укучыларга бирелә)

1нче юннат: (Презентация күрсәтелә). Дару ромашкасы – оешма чәчәклеләр семьялыгына кергән дару үсемлеге. Ул болыннарда, кырларда, бакчаларда, чүпле урыннарда үсә. Дару ромашкасының уртадагы чәчәге көпшәсыман сары төстә, ә кырыйдагы ялган телсыман чәчәкләре аерчалы, ак төстә.

Врач:  Дару ромашкасының чәчәге – дару һәм косметик чимал. Ул эфир майларына бай, ялкынсынуларга каршы тору үзлегенә ия. Чәчәгенең кайнатмасын салкын тиюдән, ютәлдән кулланалар,  тәндәге җәрәхәтләрне юдыралар. Төнгегә ромашканың кипкән чәчәкләрен кайнаган суда пешереп 15 мин. төнәтеп шикәр яисә бал белән эчсәң, тынычлап йоклыйсың.

Фармацевт:

Табигатьтә дару ромашкасының чәчәген май, июнь, июль, август айларында җыялар.

Ромашка чәчәкләрен җыеп

Чәчегезне юыгыз.

“Хеден Шолдерс” шампунен

Читкә алып куегыз.

Чәчәкләре төнәтмәсе

Бар чирдән дә дәвалый.

“Смекта”, “Ренни” урынына

Аның төнәтмәсе дә ярый.

2нче юннат: (Презентация күрсәтелә). Зур бака яфрагы. Бу үсемлекне туристларның һәм сәяхәтчеләрнең чын дусты дип атарга була. Ул оешма чәчәклеләр семьялыгына керә. Бу үсемлекне кыр һәм болын кырыйларындагы юл буйларында күрергә була. Зур бака яфрагы күпьеллык яфрак таралгысы ясап үсә. Яфракларының киңлеге 10см, озынлыгы 20см. Чәчәк төркеме –  башак. Бака яфрагының орлыклары вак һәм алар җилемле, шуңа күрә кешенең аяк киеме асларына, хайван аякларына ябышып “сәяхәт” итә башлыйлар. Мәсәлән Колумб диңгезчеләренең итек асларына ябышып, бака яфрагының орлыклары Америкага эләгәләр. Индеецлар яңа үсемлекне күреп, аны “ак кеше эзе” дип атыйлар. Тулырак…

Максатлар:

Коммуникатив – укучыларның сүзлек байлыкларын арттыру, иҗади фикерләргә, белемне башкалар белән уртаклашырга өйрәтү, сыйфатларны сөйләмдә дөрес куллану күнекмәләрен булдыру;

Фәнни – укучыларга сыйфатлар, аларның төркемчәләре, дәрәҗәләре, ясалышы турында мәгълүмат бирү, сыйфатларны башка сүз төркемнәреннән аера белергә өйрәтү;

Тәрбияви – туган телгә, әдәби тел нормаларына сак караш, татар теленә мәхәббәт тәрбияләү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

Предмет буенча: сыйфат турында алган белемнәрне гомумиләштерү, белемнәрне тирәнәйтү.

Предметара нәтиҗәләр:

регулятив:

• уку мәсьәләсен кабул итү һәм дәрес дәвамында шуның буенча эшләү;
• куелган мәсьәлә нигезендә үз эшчәнлегеңне планлаштыру.

танып белү:

• язма һәм телдән сөйләмдә үз фикерләреңне формалаштыра белү;
• өлешләрдән бербөтенне төзи белү;
• гомумиләштерү.

Коммуникатив:

• үз карашыңны, фикереңне формалаштыру;
• бердәм эшчәнлектә уртак нәтиҗәгә килә белү;
• иптәшеңнең җавабын тыңлый белү;
• төп фикерне аерып ала белү.

Шәхси нәтиҗәләр: чагыштыру, гомумиләштерә белү, сөйләм телен үстерү, парларда һәм төркемнәрдә эшләү күнекмәләрен үстерү; белемнәрне гамәлдә куллана белү.

Дәрес төре: белем һәм күнекмәләрне гомумиләштереп кабатлау һәм ныгыту дәресе.

Метод һәм алымнар: әңгәмә, дәреслек белән эш, өстәл уены, уеннар.

Принциплар: фәннилек, аңлылык һәм активлык, аңлаешлылык һәм көч җитү, системалылык һәм эзлеклелек, укучыларның шәхси үзенчәлекләрен исәпкә алу, күрсәтмәлелек, аралашу.

Чаралар:

• программа, дәреслек, кулланмалар;
• компьютер, проектор, экран, уен өчен материаллар.

Предметара бәйләнеш: татар әдәбияты, сәнгать, әйләнә-тирә дөнья.

Җиһазлау: компьютер, интерактив такта, презентация, сораулар язылган карточкалар, үзбәя карточкалары, уен өчен материаллар.

Дәреслек: Татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы (Татар теле. 6 сыйныф) // Ф. Ю. Юсупов, Ч. М. Харисова, Р. Р. Сәйфетдинов – Казан: Татар. кит. нәшр., 2015. – 175 б. : рәс б-н

Дәрес барышы

1. Мотивлаштыру-ориентлаштуры этабы.
2. Исәнләшү, укучыларның хәлләрен сорашу, уңай психологик халәт тудыру.

Укытучы: Исәнмесез, укучылар! Кәефләрегез ничек?

Укучылар: Хәерле көн! Кәефләребез яхшы.

Укытучы: Дуслар елмаеп караса,

Дөнья яктырып китә.

Я, кайсыгыз дусларына

Елмаю бүләк итә?

Әйдәгез, бер-беребезгә елмаеп карап, яхшы кәеф бүләк итик әле. (Укучылар бер-берсен елмаеп сәламлиләр). Менә без татар теле дәресен башлап җибәрәбез. Эшлекле дәрес, күңелле дәрес булсын ул. Һәр дәрестә куллана торган кагыйдәләрне искә төшерик әле. Дәрестә сезнең сөйләмегез, җавапларыгыз нинди булырга тиеш?

Укучылар:  Төгәл, дөрес, аңлаешлы.

Укытучы: Әйе, бик дөрес. Мин сездән дөрес җаваплар, уйлап әйтелгән матур фикерләр көтәм. Дәрестә сезгә уңышлар телим. Укучылар, сезнең өстәлләрдә алма, чәчәк һәм яфрак рәсемнәре төшерелгән карточкалар ята. Болар – үзбәя карточкалары. Шушы карточкалар ярдәмендә дәрес ахырында сез дәрестәге активлыгыгызга бәя бирәчәксез. Шуңа күрә, дәрестә тырыш һәм актив булыгыз. Cез иң яхшы, иң актив, иң акыллы укучылар! Ә хәзер дежур укучыны тыңлап китик. Бүген дәрестә кемнәр юк? (дежур укучы сүзе)

2. Актуальләштерү (өй эшен тикшерү, нәтиҗәләр ясау, кроссворд чишеп, үткәннәрне искә төшерү)

Укытучы: Укучылар, әйдәгез әле, кабатлау нисбәтеннән, башта өй эшен тикшереп үтик. (47 нче бит, 97 нче күнегү). (өй эшен тикшерү)

3. Уку мәсьәләсен кую

Укытучы: Укучылар, без сезнең белән алдагы дәресләрдә нинди сүз төркемен өйрәнүне дәвам иткән идек?

Укучылар: Сыйфат сүз төркемен.

Укытучы: Әйе, дөрес, әйдәгез әле, үткәннәрне искә төшереп китү өчен без сезнең белән кроссворд чишеп карыйк. Сез слайдтагы сорауларга дөрес җавап бирсәгез, калын хәрефләр белән бирелгән шакмакларда сезгә таныш мөстәкыйль сүз төркеме килеп чыгар.

• Ак сыйфатын кимлек дәрәҗәсенә куегыз. (аксыл)
• Кып-кызыл, сап-сары, дөм сукыр сыйфатлары нинди дәрәҗәдә? (артыклык)
• Каты сүзенә антоним сыйфат (йомшак)
• Сыйфат ачыклаган исем нәрсә дип атала? (сыйфатланмыш)
• Язгы, тәмсез, китек, җырсыз төзелеше ягыннан нинди сыйфатлар? (ясалма)
• Чибәр сүзенә синоним сыйфат (матур)

Тулырак…