Мөгаллим язмалары

Укытучы чәчен нәрсә агарта? дигән мәкалә сайтка яңартып куелды.4.10.2019

Тикшерүләр

Укытучының ярты вакыты һәм көче   укытып түгел, ә тикшерүдән куркып үтә. Аның эшен көн саен директор белән   завуч тикшереп тора.Вакытында эшкә килгәнме ул, дәресенә план төзегәнме,   күрсәтмә әсбаплары җитәрлекме, буш сәгатендә кибеткә чыгып йөрмиме, журналы   бармы, өй эшен биргәндә кайсы биттә икәнлеге язылганмы, коллегасының   дәресләренә керәме, газетага язылганмы һ.б. Болары күнегелгән тикшерүләр,   күнегелгән эшләр.

Әле тагын югарыдан килә торган тикшерүләр дә бар: район мәгариф бүлегеннән, Мәгариф министрлыгыннан. Менә алары инде хәтәр,   укытучының җелеген суыра торган тикшерүләр. Болай да көндәлек тикшерүләрдән   куркып куянга әйләнеп беткән укытучы югарыдан тикшерүче килеп төшкәндә,   җан-тәслим кылу алдында кала. Мин тикшерүчеләрне явыз, укытучыга дошман   кешеләр дияргә җыенмыйм. Киресенчә, үз түрәләрең белән чагыштырганда Казан кунаклары әүлия.

Күпме тикшерүчеләр белән очрашканым бар, Аллага шөкер,   алардан бер дорфа сүз ишетмәдем, тупас мөгамәлә күрмәдем. Ләкин бу тикшерүләрнең   иң авыр ягы – тикшерүче үзе түгел, ә шул тикшерүчеләрне көтү. Кайчан тикшерү   буласын, гадәттә, уку елы башында ук әйтеп куялар. Үткән уку елында безнең   район мәктәпләре, мәсәлән, март аена кадәр Мәгариф министрлыгыннан киләсе   тикшерүне көтеп яшәде. Мондый вакытта балаларга белем бирү, укыту эше   онытыла. Укытучы башаягы белән кәгазь боткасы «пешерү» эшенә чума.

Тематик   планнар яңартыла, саргайган язулар ак кәгазьгә яңадан басыла. Компьютер,   принтерларның мәктәпкә килүе укытучыга күпләп яңа мәшәкатьләр өстәде. Замана   техникасында белем сыйфатын күрсәткән диаграммалар эшләнә, һәр балага   портфилио тутырыла, ачык дәрес планнары, түгәрәк, кабинет, үзбелем күтәрү   планнары пичәтләнә. Менә шулай көн арты көн, ай арты ай үтә. Районга җыелышка   барган саен директор белән завуч бюрократлык документларының яңа формаларын   күтәреп кайталар. Күндәм «эш аты» алны-артны карамыйча яңа кәгазьләр тутыру   эшенә керешә. Ә бу вакыт балалар белән үткәрелергә тиешле бәйрәмнәр, кичәләр,   очрашулар билгесез вакытка кичектерелә, дәресләр дә аннан-моннан гына   үткәрелә. Укучылар да эленке-салынкы йөри башлый, чөнки беләләр, андый   тикшерүләр алдыннан укытучылар берәүне дә орышмый, «2»ле куймый. Югыйсә…   тикшерүчегә ишетелергә мөмкин.

Тикшерүгә әзерләнү

Тикшерү көтеп, укытучы тәмам хәлсезләнә,   нервылана, ашаудан кала. Мәктәп хуҗалары мондый вакытта, тикшерү килү белән   куркытып, камчыларын уңга-сулга тагын да ярсыбрак болгыйлар. Залдагы стендлар   искергән – яңартырга, стена җимерелгән – сыларга, агартырга, тәрәзә ватылган   – пыяласын куярга, классларны юарга, чистартырга. Укытучының вакыты менә   шулай үзенә тиешле һәм тиешле булмаган эшләрне эшләп уза. Укытучы бүген   җәмгыятьтә иң куркак, иң хокуксыз, иң мескен, иң хәерче җан иясе. Дөрес,   Русиянең фән мәгариф министры А.Фурсенко: «Укытучы дәрәҗәле һөнәргә әйләнеп бара»,–   дип әйтергә ярата.

30 мең алып эшләгән Мәскәү укытучыларының хәле, бәлки,   чыннан да, шулайдыр, ләкин безнең шикелле авыл мәктәпләре мөгаллимнәренең   хәле ул дәрәҗәгә беркайчан да менеп җитмәс, ахры. Мәктәп ябылса нишләрмен,   эштән чыгарсалар кая барырмын дип дер калтырап торган укытучы нәрсә кушсалар,   шуны эшләргә әзер. Шуңа күрә тикшерү килер алдыннан укытучыларның күбесе   йөрәген тотып егыла, кан басымы күтәрелеп, сырхауханәгә кереп ята.Ниһаять, озак көткән тикшерү көне килеп җитә.Телефоннан «фәлән сәгатьтә тикшерүчеләр   сездә була» дигән хәбәр җиткерәләр. Тез буыннары калтырый, куллар кесәдәге   валидолны капшый. Агарынган укытучылар кемнең генә дәресенә керерләр икән дип   чыш-пыш киләләр.

Бер-ике сәгать үткәч, бүген сездә булмыйлар, иртәгә киләләр   дигән яңа хәбәр килеп ирешә. Бүген укытасы дәресләрен ташлап, укытучылар   шатыр-шотыр иртәгесе көнгә яңа план төзи башлыйлар. Укытучы тагын бер төнен   йокысыз уздыра. Икенче көнне инде ул мескеннең кешегә күренерлек кыяфәте   калмый. Тикшерүчеләр белән очрашуын ул юньләп хәтерләми дә. Шулкадәр курку   белән көткән тикшерүчеләр өстән-өстән генә классларга күз йөртеп чыгалар да,   директор белән завуч бүлмәсенә кереп бикләнәләр. Алар укытучының алты ай буе   хәзерләгән кәгазьләрен тотып та карамыйлар, аның эше белән, дәресләре белән   бөтенләй кызыксынмыйлар, чөнки аларның берничә шкафка шыплап тутырылган   мәктәп документациясен карап чыгасылары бар.

Тикшерү бара…

Бездә   тикшерүчеләр укытучы хезмәтен дөрес бәяләми. 20-30 ел буе ат урынына мәктәптә   чиләнгән укытучыга хәтта Мәгариф министрлыгының Мактау грамотасы да эләкми.

Мәктәптә   эшләүче һәр укытучының хезмәтен бәяләп китәрлек булмагач, нәрсәгә кирәк ул   ревизорларның мәктәпкә килүе. Бюрократлык документларын тикшерү өченме?   Югарыдан килгән тикшерүләрне мәктәп җитәкчеләре үз мәнфәгатьләрендә бик оста   файдаланалар. Үз абруе җитмәгән директор укытучыны тикшерүче белән куркытып   эшләтә башлый. Аның өчен тикшерүдән соң эшләрнең нинди булуы әһәмиятле түгел,   тикшерүгә кадәр эшләрнең әйбәт булуы кирәк. Күз буяучылык һәм ялган   мәктәпләрдә менә шулай чәчәк ата. Кеше килгәндә барысы да ал да гөл, башка   вакытта аунаган да таушалган.

Мин совет   мәктәбендә эшләдем, бүген капитализм мәктәбендә эшлим. Әмма хезмәтемдә   бернинди аерма күрмим. Элек тә акча аз иде, бүген дә аз. Элек тә күп эшне   бушка эшләдек, бүген дә шулай. Элек тә ял йортларына директор белән завуч   йөрде, бүген дә. Язмыш көлүе дими ни дисең, борынгы Грециядә балаларны   мәктәпкә алып барып кайтучы колны «педагог» дип йөрткәннәр. Бүгенге педагог   та гаепле кеше сыман һәр тикшерүчедән калтырап төшүче, һәр әйткәнгә башын иеп   торучы күндәм бер мәхлук.

… Бу уку   елы башлангач безнең мәктәпкә ноябрь аен кадәр тагын тикшерүгә әзерләнеп   яшәргә туры килде. Аллага шөкер, әйбәт эшлисез, дип киттеләр. Гел тикшереп   торганга әйбәт эшләргә өйрәндекме, белмәссең…

Фәрит ВАФИН,
Арча районы,
Яңа Кенәр интернат-мәктәбенең югары категорияле татар теле укытучысы

“Татарстан яшьләре” газетасыннан №22-23

Хәзер укытучылар берсе икенчесеннән берәр төрле методик кулланма сорыйсылары булса,”сайтыма кереп ал”дип кенә сөйләшәләр.Чөнки күп укытучының бөтен методик-дидактик эшләре,планнары,презентацияләре,чыгыш-лары сайтка туплап куелган.Мин бу сайтларны белем хәзинәсе шыплап тутырылган алтын сандыкка охшатам.Укытучы гомере буе һәр дәрес эшкәртмәсен, ачык дәрес планнарын,күрсәтмә әсбапларын,гомумән,язган бөтен кәгазен бөртекләп җыеп , папкага тутырып барды.Әле 4-5 ел элек кенә укытучының эшенә бәяне шул папкаларның санына һәм калынлыгына карап бирделәр.Аның эчендәге әйберләре ул кадәр әһәмиятле түгел,тышының ялтырап торуы һәм матур итеп бизәлгән булуы кирәк иде.Иң аянычы шунда: ул папкалар укытучының үзеннән башка берәүгә дә кирәк булмады.Интернеттагы сайтлар да шундый ук белем папкалары.Ләкин монда инде язмаларны кеше үзе өчен дип кенә түгел,ә кеше күрсен,бүтәннәр дә файдалансын өчен куя.Һәм алар кәгазь папкалар шикелле китап шүрлегендә еллар буе тузан җыеп ятмыйлар,ялт итеп билгеле бер системага салынып Интернетта эленеп торалар.Искиткеч матур зәвык белән эшләнгән сайтлар бар.Иң гаҗәбе шунда,татар теле укытучылары монда да осталыкларын башкаларга караганда күбрәк күрсәтәләр.Татар тел белгечләре арасында Гүзәлия Тарханованың сайтын белмәгән һәм аннан файдаланмаган кеше юктыр дип уйлыйм.

Үзебезнең Арчадан Эльмира Газизова сайты карап туймаслык:күзләрне иркәләп,күңелләргә рәхәтлек биреп тора.Һәр сайт үзенчә,һәрберсе кешене җәлеп итәрлек итеп төзелгән.Җәлилова Гөлназ,мәсәлән,сайтында белем бирү эшен дәвам итеп,төрле бәйгеләр үткәрә,укучыларга киңәшләр бирә.Университетта үзем белән бергә укыган Кәүсәрия Гаянова сайтлар төзү буенча мастер-класс үткәрә ала,аның берүзенә әллә ничә сайты бар.Билгеле,мин монда үземә охшаган затлы сайтларның барысын да санап чыга алмыйм.Теләгән кеше үзе карый ала.Сез анда Энҗе Хиразованы,Резидә Әхмәтҗанованы,Гөлнара Хакимова һ.б.һ.б.укытучыларның төрле-төрле күпләгән сайтларын күрә аласыз.Аларның күбесе “Белем җәүһәрләре” интернет-проектлар бәйгесендә катнашучылар һәм җиңүчеләр.Ә беләсезме бер тиен түләнми торган шушы эшкә күпме көч,күпме вакыт киткәнен.Үзем дә сайт эшли башлагач кына белдем компьтер артында күпме утырырга һәм сайт төзергә өйрәткән күпме әдәбият укып чыгарга кирәк булуын.

Укытучы халкының 20-30 мең түләп сайт ясатып алырга мәмкинлеге юк.Әле ярый безнең шикеллеләргә бара торган түләүсез “ucoz” программасы һәм хостингы бар.Билгеле,сайтыңны кешенекеннән уздырып, тагын да кызыграк,җәлеп итәрлек итеп эшләргә теләүчеләргә шунда ук өстәмә түләп башка өстенлекләр дә алырга була.Кыскасы,күңелен шуңа биреп, иренмичә эшләгән кеше бүген Интернет кырында әллә нинди могҗизалар тудыра.Бөтендөнья пәрәвезенә бер килеп эләксәң тиз генә ычкына алмыйсың. Шул сайтларны карап кызыгып киттем дә кешегә ияреп, үземә дә сайт эшли башладым.Әле беренче кирпечләрен генә салып киләм.Ул кадәр  мактанырлык эшем юк.

Укытучы риясыз кеше.Ничә еллар туплаган,язган әйберләрен бушка өләшә.Илледән артык сайтта “йөреп” бары шуның икесендә түләүле бит очраттым.Хезмәтнең әҗере булырга тиеш.Башкалар интернетны акча эшләү өчен файдалана,юк кына нәрсәләр өчен дә акча сорый.Ә укытучы монда да үз белемен бушка таратып,аң-белем,мәгърифәт бирүче һөнәр иясе булуын  раслый.Ярый, анысы һәркемнең үз эше.Кемгә ничек охшый,шулай рөхсәт ителә.Иң мөһиме сайтың кеше карарлык,бер кергәч чыгып китмәслек булырга тиеш.Мәсәлән,Саба районы егете Булат Шакировныкы кебек.Афәрин,коллегалар!

Галиҗанәп укытучы икәнегезне инде сайтларыгыз белән дә раслый башладыгыз.Шушыларны укыгач инде үзегезгә дә сайт эшләү теләге тумадымы? Безнең мәктәптә бар андыйлар.Ләкин ничек,нәрсәдән башларга икәнен белмиләр.Бик әйбәт киңәш бирәм.Үзем дә соңга калып кына белдем.Сайтыгызны UCOZда түгел,ә HTML шаблоннар белән” WEB PAGE MAKER” программасында эшли башлагыз.Бик җайлы,материалларны искиткеч тиз урнаштырып була.Компьютерда ул кадәр оста булмасагыз да башкарып чыга алачаксыз. Мөрәҗәгать итү өчен адрес: RafilSalahutdin.ru Шушы сайтка керегез дә,калганын үзегез табарсыз.Ул егет сезгә татарча сайт ясау серләренә өйрәткән  видеодәресләр җибәрә.Бәясе дә бик арзан, шалкан бәясе.Әле аның укытучылар өчен махсус шаблоннар табып,эшләргә булышып җибәрү мөмкинлеге дә булыр кебек иде.Мәкаләне язып бетергәч кенә белдем.Эшләгән ул аны.Махсус сайт булдырган. .Анда укытучыларга сайт ясау мөмкинлекләре күрсәтелгән. Үрнәк шаблоннар куелган.Күңелегезгә хуш килгәнен сайлап ала яки икенчерәген сорый аласыз.Аларын үзегез килешеп бетерерсез.Хәерле сәгатьтә. Сайтыгызда очрашып,сезләр белән сөйләшергә насыйп булсын.

Әллә дөнья үзгәрде,әллә мин заманнан артта калам,нишләптер күп нәрсәләр аңлашылмый башлады әле,җәмәгать.Чаларган башта сораулар көннән-көн күбәя бара.Бигрәк тә хөкүмәт кешеләренең сабыйларча сөйләүләре аңлашылмый.Ул Путинның безгә биргән сорауларына бераз ияләнә төшкән идем инде.Исегездәме,бер тапкыр шулай каядыр,Себергәме шунда,башка җиргәме җибәргән миллиардлар юкка чыккач,бик нәүмизләнеп кая киттеләр икән ул акчалар дип бездән сорап утырган иде.Бездән сорыйсы юк:син дә,мин дә бик әйбәт беләбез аларның кая киткәннәрен.Я әйтегез,Путин белмиме без белгән шул гап-гади нәрсәне? Димәк,белми,белсә олы башын кече итеп сорап утырмас иде.Һич югы хатыныннан сорасын инде ул аны.Әйтә дә бирә.Безнең хатыннар кесәдәге акчаларның кая киткәнен тиененә кадәр белеп торалар.Читкә җибәреп кара бер йөз тәңкәңне,җир астыннан таптыралар.Ә монда миллиардлар юкка чыга һәм үз кулында полициясе,ФСБ ,тагын әллә нинди тикшерүчеләре булган хөкүмәт башлыгы кая киткәнен белми.Аңламыйм мин моны.валлаһи аңлый алмыйм.

Ярый,болары үткәндәге хәлләр,кем әйтмешли, үткән эшкә салават.Ә менә монысы өр-яңасы.Ел азагында Медведевның синең белән миңа җибәргән еллык юлламасын тыңладыгызмы? “Миңа демократия кирәк!”дип башлаган чыгышын.Сез ничек тыңлагансыздыр,мин үзем Президентның сүзләрен ишеткәч,яткан урынымнан сикереп тордым.Без мәхлүкләр моңарчы бернәрсәләр дә белми яшәгәнбез икән бит .Күр әле,без нинди бәхетле һәм ирекле ил халыклары икән.Бездә гомер озынлыгы да 75 яшькә җиткән! (Хатын-кызларныкы).

Ирләрнекен әйтеп бетермиләр,аларныкы күпкә кимрәк,күрәсең.Пенсия аз дип зарланалар,үзебез генә белми калганбыз,без йоклап торган арада 1,5 тапкыр арткан икән бит! Тагын аз гына ялгыша Президент.Бер ай элек кенә Б.Грызлов пенсияләр 4 ел эчендә 3 тапкыр(!) артты дигән иде.Минем хатын пенсионер.Аның Саклык банкына килгән пенсиясен мин алып кайтып бирәм.Ләкин минем алар әйткән пенсияне күргәнем дә,ишеткәнем дә юк.(Һәм күрмәячәкмен дә).Президент сөйләгәннәрне тыңлый-тыңлый мин үземне Дубайда яшәгән кебек хис итә башладым.Нәрсәләр генә вәгъдә итмәде ул.

Заманында Горбачев алдаган шикелле һәр гаиләне тораклы итәргә дә ышандырды,салымнарны дә киметәчәген әйтте,гомумән тормышыбызны коточкыч яхшыртырга ышандырды.Тик мин барыбер аңлап җиткермәдем,шушы “изгелекләрне,яхшылыкларны” эшләргә аңа моңарчы нәрсә комачаулады икән?