Мөгаллим язмалары

ТР Мөслим муниципаль районы “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Түбән Табын интернат мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми  белем бирү учреждениесе тәрбиячесе Мирзаянова  Гүзәлия Галалетдин кызы. Тема: “Яхшы һәм начар”. Әхлак тәрбиясе

Тема: “Яхшы һәм начар” (7-8 нче сыйныфлар өчен)

Максат: 1. Начар гадәтләр, аларның организмга зыяны, шәхеснең үсеше һәм үз – үзен тотышы турында мәгълүмат бирү.

2. Укучыларда үз сәламәтлекләренә карата аңлы караш формалаштыру. Начар гадәтләрдән арына белергә өйрәнү.
3. Көчле рухлы булырга өндәү.

Җиһазлау:  слайдлар, төрле рәсемнәр, зур форматлы  экран, компьютер.

Кулланган әдәбият: Youtube.com  –  видеохостингы, yandex.ru  –  социаль челтәре медиаматериаллары.

I.Оештыру өлеше

-Хәерле көн балалар.

 Соңгы вакытта мәктәп яшендәге балалар арасында начар гадәтләргә өйрәнеп китүчеләр булуы беркем өчен дә сер түгел (слайд 3). Нәрсә соң ул начар гадәтләр? Аларга нәрсәләр керә? Әйе, бу сорауга барыгызда җавап бирә алыр: наркомания, тәмәке тарту, эчкечелек. Әлеге начар гадәтләр белән мавыгып китүчеләрнең артуы табибларны гына түгел, ата – аналарны, укытучыларны да хафага салды. Республикабызның төрле төбәкләреннән, аеруча Казан шәһәреннән алынган хәвефле хәбәрләрнең ешаюы зур борчу тудыра. Күпме талантлар, өметле яшьләр һәлак була.

 Тиздән мәктәп еллары артта калыр. Күбегез укуларын дәвам итәр яки эшкә урнашыр. Тормыш юлында яхшы кешеләр, төрле язмышлар белән очрашырсыз. Сынаулар алдында югалып калмас өчен, безнең киңәшләребез, теләкләребез сезгә дөрес юл күрсәтүче яхшы маяк булыр. Бүген үткәрелә торган тәрбия сәгатендә, сүз яшүсмерләр арасында таралган начар гадәтләр турында барачак. Әңгәмәбез берничә баскычтан торыр (слайд 4), һәр баскычта без сезнең белән начар гадәтләрнең үзенчәлекләре белән танышып, анализлап барырбыз.

II.Төп  өлеш.

1. Начар гадәтләрнең иң таралганы – тәмәке тарту турында сөйләшеп китәрбез (слайд 5). Тәмәке тартучыларның барысы да – наркоманнар. Алар наркотик бәйлелеккә ничек эләгүләрен үзләре дә сизми кала. Тәмәкене даими тарткан кеше канында никотин югары дәрәҗәдә булганда гына үзен яхшы хис итә. Организмда никотин азаюга нерв күзәнәкләре актив рәвештә тагын бер сигарет тартуны таләп итәләр. Бу хәл торган саен кабатлана. “Нормаль” доза туктаусыз арта бара.

        Никотин үз капканына иң беренче чиратта яшьләрне алдап кертә. Башта барысы да яхшы тоела. Яшүсмер мәктәп бинасы артына чыгып яки автобус тукталышында тәмәке көйрәтә. Ләкин тора – бара ул үзенең кармакка эләгүен аңлый. Яшүсмер ашап алгач, дәрес вакытында, автобуста, кунакта, өйдә һәрчак тәмәке тартырга тели. Ул наркомания корбаныннан нәрсә белән аерыла соң? Аерма шунда гына: тәмәке тартучыга үз организмын җимерү өчен күбрәк вакыт таләп ителә.

Тәмәке тартудан беренче чиратта сулыш органнарына зыян килә. Бугаз, үпкә яман шешләре, хроник бронхит һ.б. авыруларның сәбәпчесе – тәмәке. Тәмәке составында берничә йөз төрле агу исәпләнә, шулай ук радиоактив матдәләр дә бар. Көнгә бер кап сигарет тартсаң, бер елга 500 рентгенга якын нурланыш аласың. Күп еллар тәмәке тарткан кешенең үпкәсе каралып, череп бара. Сигарет шулай ук йөрәк һәм кан тамырларына зур зыян сала. Хәтта бер сигарет тартканнан соң да кан басымы күтәрелә. Шуны белеп торыгыз: йөрәк авыруларыннан үлүчеләрнең 25% – тәмәке тартучылар. Никотин атеросклероз, гипертония, гастрит кебек төрле авыруларның дәвалануын катлауландыра.

Тәмәке тартучы үзеннән тыш, якын кешеләрнең сәламәтлегенә дә зыян китерә. Тартмаучы кешеләр, бигрәк тә балалар янында авызга тәмәке алырга ярамый. Тәмәке төтенен иснәү – икенче төрле аны пассив тарту дип атыйлар. Ул үпкәдә яман шеш, тын бетү, йөрәк, бронхит авыруларының сәбәпчесе булырга мөмкин. Күп тәмәке тартучылар 10-15 елга азрак яшиләр. (Слайд 6)

Тәмәке тарта башлауның малайларга ни дәрәҗәдә тискәре булуын белү өчен Марк Гвенның “Том Сойер тәмәке тартырга өйрәнә” дигән хикәясен тыңлап узыйк (слайд 7).

  Тәмле төшке аштан соң, Том үзенең тәмәке тартырга теләге барлыгын әйтте. Гек, трубкалар ясап, аларга тәмәке тутырды.

Алар, терсәкләренә таянып, җиргә сузылып ятты да, әкрен генә төтен суыра башлады. Төтен тәмсез иде, башта ул аларны бераз укшытты, аннары алар бераз ияләште.

– Моның берние дә юк икән, – диде Том. – Әгәр тәмәкене элегрәк белгән булсам, мин аны иртә тарта башлар идем.

– Мин дә, – дип җөпләде аның сузен Джо. – Пучтәк нәрсә икән бу!…

Сүз дәвам иттерелде, ләкин ул тора – бара сүлпәнләнде, ниндидер сәер тынлык хөкем сөрде, сөйләшер сүзләр бетте кебек. “Пиратлар” ешрак төкеренә башлады. Тамак авыртуын никадәр басарга тырышсалар да, авырту басылмады, алар һаман укшыды. Аларның йөзләре агарды, малайлар бик кызганыч кыяфәттә иде. Джоның көчсезләнгән кулларыннан трубка төшеп китте…

Кичке аш янында Том да, Джо да бер сүздә эндәшмәде. Ә инде өстәл яныннан кузгалгач, Гек башта үзенең трубкасына тәмәке төйде, аннары иптәшләре трубкасына да төя башлаган иде: “Кирәк түгел, без үзебезне бик үк әйбәт хис итмибез”, – диде.

  Тәмәке тартуның начар гадәт икәнлеге әлеге өзектә дә ачык чагыла.

• Тәмәке тарткач, бала организмында нинди үзгәрешләр була?
• Аларны бу адымга кем этәргән?
• Ни өчен малайлар икенче мәртәбә тәмәке тартудан тыелган? (укучылар җавап бирә)

Әңгәмә:

• Яхшы,тыңлап үткәннәрдән чыгып нинди нәтиҗә ясарга мөмкин?
• Тәмәке яшүсмерләр организмына ничек тәэсир итә?
• Югарыда әйтелгәннәрне ишеткәч, син тәмәке тартырга теләр идеңме?

1. Җәмгыятьнең тагын бер явыз дошманы – алкоголь (слайд 8). Исерткеч эчемлекләр кешелекне һәлакәткә илтә. Ни кызганыч, республикабызның аерым төбәкләрендә эчкечелек нык үсеш алган. Шул сәбәпле бик күп гаиләләр таркала, үлем очраклары күбәя, ятим һәм гарип балалар саны арта. Рәсми мәгълүматларга караганда, балаларның 30% физик һәм психоголик яктан сәламәт түгел, һәм моңа, нигездә спиртлы эчемлекләр гаепле. Әтисе эчкече булган балалар физик һәм акыл ягыннан калыша. Ә сез кешелекнең киләчәге, сез булачак әти – әниләр. Шуңа күрә тормышны җимерерлек адым ясаганчы, киләчәк турында уйларга кирәк.Алкоголь яшь организмга ничек тәэсир итә соң? Олылар белән чагыштырганда, яшь кеше организмында кан тизрәк йөри, шул сәбәпле балалар һәм яшүсмерләрнең төрле органнарына алкоголь бик тиз барып җитә һәм аларны агулый. Исерткеч кулланган яшүсмерләрнең бик тиз хәле бетә, аяк – кулларын көзән җыера, тән температурасы һәм кан басымы күтәрелә, үсү процессы акрыная. Кайвакыт кан составында шикәр кими. Бу исә, үз чиратында, баланың тагын да хәлсезләнүенә китерә. Атнага бер яки берничә мәртәбә исерткеч эчкән яшүсмер алга таба эчкечегә әверелергә мөмкин. Ун ел буе даими исерткеч эчкән өлкән кеше алкоголикка әверелә, ә яшүсмер 2-3 елда ук бу авыруга бирешә. Алкоголь яшьләрнең баш миенә, йөрәгенә көчле тәэсир итә.. Мондый халәт берничә тәүлеккә сузылырга мөмкин. Махсус дәвалау чаралары күрелмәсә, ул үлемгә китерә.

Эчүчелек – афәт, эчүчелек – үлем, эчүчелек – фаҗига. Эчүчелек – үзен теләп акылдан язу. (Слайд 9)

• Хәзер сез миңа дөресме, ялганмы икәнен әйтеп карагыз әле .
• Алкоголь – аш – су ризыгы – (ялган)
• Алкоголь ашказанында ризык кебек эшкәртелми. Ул туры канга эләгә, аннан баш миенә китә – (дөрес)
• Алкоголь – яшьләр арасында үлемнең иң төп сәбәпчесе түгел – (ялган)
• Яшүсмерләр еш кына алкоголь һәм наркотиклар куллану аркасында фаҗигале хәлләргә эләгү аркасында һәлак булалар – (дөрес)
• Аракы эчкән кешеләр тиз аралашучан һәм дустанә мөнәсәбәттә булалар – (ялган)
• Эчкән кешеләр гадәттә бик тиз үз – үзеннән чыгучан, агрессив һәм усал булалар. Үтерешләрнең яртысы алкоголь куллану аркасында була – (дөрес)
• Алкоголь көч бирә – (ялган)
• Алкоголь организмның гадәти реакцияләрен акрынайта, үзәк нерв системасына тискәре йогынты ясый – (дөрес)
• Алдагы тормыш корасы гаиләң матур булсын өчен нишләргә кирәк?

Тулырак…

Чиратта кайсы мәктәп?!…

Бу мәкалә “Татарстан яшьләре” газетасының №39 санында басылып чыкты. 7 октябрь,2021.

Гарип мәгариф

Бөтен гомерен мәктәптә үткәргән укытучыны бүген бер сорау борчый: мәктәпләрдә атышлар оештыруның сәбәбе нәрсә һәм аны туктатып буламы? Бу сорауны гади укытучы түгел, ә хөкүмәт башлыгы, хокук саклау органнары җитәкчеләре, йә булмаса мәгариф чиновниклары бирсә, күпкә отышлырак һәм нәтиҗәлерәк булыр иде. Бәлки булыр да, көтик. Әлегә мин үзем уйлаганнарны җиткерә торыйм.

Соңгы вакытта мин шундый фикергә килдем: безнең мәктәптә укыту системасы бөтенләй дөрес корылмаган. Аның нигезе юк. Ул нигез, фундамент – мәгариф фәне булырга тиеш. Менә шул фәнни нигез булмаганга  күрә мәгариф әле бер якка, әле икенче якка ташлана. Бәргәләнә, бертуктаусыз реформалар үткәреп азаплана. Әмма файдасыз. Чөнки илнең мәгарифе булсын өчен хакимият, мәгариф, фән һәм бизнесның бергәләп эшләве кирәк. Белем бирүнең бердәм дәүләт программасы юк, тезислар, лозунглар гына бар. Мәгариф министрлыгындагы мәктәп күрмәгән абзыйлар укыту-тәрбия эшенә җитәкчелек итә алмыйлар. Безнең илдәге кебек мәгариф чиновниклары бүтән бер илдә дә юк. Мәктәпне тикшерү органнары артканнан–арта, ә мәктәпләр беткәннән-бетә. Менә шундый парадокс.

Карагыз  күрше дәүләт Финляндиягә. Алар укытучыны күзәтеп торучы оешмаларны – мәгариф бүлекләрен юк иткәннәр! Мәктәпләрдә бернинди тикшерү һәм инспекция юк. Мәктәпләрнең урынын билгеләүче бернинди рейтинглар юк. Димәк, мәктәпләрендә ялган, күз буяу, ришвәткә урын калмаган. Укытучы иҗади эшли, бары белем бирү белән генә шөгыльләнә, бездәге шикелле тикшерүчеләр өчен һәм депутатлар сайлату өчен эшләми. Русия укытучысының ялган күрсәткечләр өчен эшләве мәгарифне һәм үзенең абруен тәмам тар-мар итте.

Безнең мәгариф системасы укыту-тәрбия эшен яхшырту юлларын бөтенләй эзләми. Ул һаман да мәктәпләрне тикшерү чараларын камилләштерә. Мәгариф министры Сергей Сергеевич Кравцов Федерация Советының соңгы җыенында зур канәгатьләнү белән мәктәпләрне тикшерүнең яңа  мониторингын эшләп бетерүләре турында хәбәр итте. Хәзер мәктәпләрне 50(!) төр буенча тикшереп, укытуларына нәтиҗә ясаячаклар. Димәк, яңа төр отчетлар, анкеталар, тикшерүләр китәчәк… Мәктәпләргә материаль ярдәм итү, булышу турында бер сүз юк. Бу мониторингның мәктәпләрдәге белем бирүгә зыяннан башка файдасы булмаячак. Мин, авыл укытучысы аңлаганны, Мәскәүдәгеләр нишләп аңламыйлар икән?!

Менә шундый кереш сүзләрдән соң язма башындагы төп темага килик. Алда сөйләнәчәк хәлләрнең сәбәбе нәкъ менә мәгарифнең гариплеге аркасында икәнлеге күренәчәк.

Атышларның башы

2021елның май аенда Казандагы 175нче гимназиядә булган атыш тавышлары тынарга өлгермәде, Пермьдә яңа фаҗига килеп чыкты. 20нче сентябрь иртәсендә шушы Пермь университетында укый башлаган студент Тимур Бикмансуров алты кешене атып үтерә, 29ына төрле авырлыктагы җәрәхәтләр ясый.

Россия мәктәпләрендә мондый кораллы һөҗүмнәр оештырылу соңгы вакытларда гына барлыкка килмәде. Бездә фаҗига башта гына бик зурлап күтәрелә дә, берникадәр вакыттан соң онытыла. Дәүләт дәрәҗәсендә тиешле чаралар күрелми, куркынычсызлык чаралары үткәрелми. Югыйсә, корал көче куллану очраклары 2014нче еллардан ук  башланды. (Урыннарын һәм төгәл вакытларын күрсәтеп тормыйм. Әмма пычак, пневматик мылтык, балта, утлы корал белән һөҗүм итү фактлары ел саен булып торды). Мәскәүнең 263нче мәктәбендә югары сыйныфларда  укучы үсмер егет  2014нче елның 3нче февралендә укытучыны атып үтерде. Аны акылдан язган дип таптылар һәм мәҗбүри дәвалауга җибәрделәр. Казан фаҗигасен китереп чыгарган Галявиев тә беренче сорау алу вакытында үзен Аллаһ дип хис итүен әйткән. Эшләгән җинаяте өчен бернинди үкенү хисләре белдермәгән: “россия законнары буенча эшләгән гаебемне тулысынча таныйм, үз законнарым буенча – юк. Кешеләрне үтереп, мин дөрес эшләдем дип саныйм”, дигән.

Россия мәгълүмат чаралары бу канлы вакыйганы американың Колумбайн мәктәбендә бөтен дөньяга яңгыраган атышлар белән чагыштырып, “Казан Колумбайны” дип тамгаладылар. Казан трагедиясеннән соң Президент Владимир Путин корал сатуга контрольне көчәйтергә кирәк, дип белдерде. Россия тынычлык фондының вице-президенты Елена Сутормина бу һәм башка кораллы һөҗүм оештыручыларның исемнәрен матбугат чараларында  күрсәтмәскә чакырды. Россия ату федерациясе президенты Михаил Гущин уку йортларында сак хезмәтен яхшыртырга кирәк диде. Югыйсә, аның сүзләренчә, бүген мәктәпне хәлсез пенсионер картлар һәм тәҗрибәсез кешеләр саклый. Иң кискен сүзне “Гадел Россия” фракциясе лидеры Михаил Миронов әйтте: кеше үтерүчеләргә үлем җәзасын кире кайтарырга кирәк!

                          “Скулшутинг” нәрсә ул? Һәм “колумбайннар” кемнәр?

Телебезгә чит, ятышсыз булган бу сүзләрне мин мәкаләгә махсус кертәм. Беләм, кайберәүләргә ул охшамас, кайберәүләр андый читен әйтелешле сүзләрне укып та тормыйлар. Ләкин баласы булган һәркемгә бу терминнарны белеп торырга кирәк. Улыгызның социаль челтәрдәге битләрендә шушы сүзләрне очратсагыз, уяу булыгыз – бу сүзләр кеше үтерүчеләр турындагы сүзләр.

1999нчы елның 20нче апрель иртәсендә Колорадо штатының “Колумбайн” мәктәбе укучылары Дилан Клиболд белән Эрик Харрис мәктәп эчендә 12 баланы һәм бер укытучыны атып үтерәләр, 23 кешене яралыйлар. Шуннан соң үзләрен үзләре үтерәләр. Әмма бу америкадагы беренче атышлар гына түгел. 1966нчы елда ук Чарльз Уитман Техасс университетында укучыларга ата. Ләкин әле бу башы гына була. 2007нче елда Вирджиниядәге Политехника университетындагы атышларда 32 кеше һәлак була. Әмма нәкъ менә Колорадо штатындагы фаҗига җәмгыять аңында һәм мәдәниятендә скулшутинг – уку йортларына кораллы һөҗүм итү символына әверелә. Чөнки мәгълүмат чаралары аның турында кирәгеннән артыгын язалар һәм сөйлиләр. Шуның белән күпләгән газеталар үзләренең рейтингларын күтәрәләр. Хәтта үтерүчеләрнең сурәтләре кыйммәтле журнал тышларын бизи.

Интернет үсү белән социаль челтәрләрдә үсмер-колумбайнчыларның интернет-субкультуралары барлыкка килә: алар форумнарда үтерүчеләр турында фикер алышалар, фан-арт рәсемнәр ясыйлар, фанфиклар язалар, видеолар монтажлыйлар. Колумбайннар белән кызыксынучы укучылар үтерүчеләрне идеаллаштыралар. Көнбатышта колумбайнерлар Tumblr да утыралар, ә Россиядә ВКонтакте челтәрендә. 2018нче елның февралендә Владимир Путин балалар сәламәтлегенә куркыныч тудыра торган сайтларны һәм төркемнәрне кичекмәстән ябарга дигән канунга кул куйды. ВКонтакте администрациясе шушы чорда колумбайн-төркемнәр һәм пабликларда 30 000 кеше теркәлгән булуын белдерде.

Россия скулшутингы  2014нче елның февраленнән башланып китә. Алда телгә алынган Мәскәү шәһәрендәге 263нче санлы мәктәбендә унынчы сыйныф укучысы Сергей Гордеев география укытучысын атып үтерә. Әмма 2017нче елда инде аның иректә йөрүе билгеле була.

Владимир Путин бу вакыйгага карата үзенең фикерен болай белдерде: “Яхшы сәнгати зәвыклы яңа буын тамашачысын тәрбияләргә кирәк; алар театраль, драматик, һәм музыкаль сәнгатьне аңлый һәм бәяли белсеннәр. Әгәр бу  эшләр бездә тиешле дәрәҗәдә эшләнгән булсалар, бүгенге Мәскәү трагедиясе булмаган да булыр иде”. Искиткеч! Менә ничек җайлы гына булдырмыйча калырга булган бит аннан соңгы атыш-үтерүләрне. 2014нче елдан соң 7 ел вакыт узды. Хәлнең ничек үзгәргәнен 31нче августта хөкүмәт бүләге алганнан соңгы чыгышында Мария Шукшина бөтен дөньяга яңгыратты. Гафу итегез, стиль хаталары китмәсен өчен мин аның сүзләрен артистканың үз телендә китерәм: “Я благодарю за награду, но чтобы с гордостью носить эту медаль на груди за заслуги перед Отечеством, нужно об отечестве и говорить, говорить правду. А правда в том, что у нас, простите, беда. И в сфере, близкой мне, прежде всего, в культуре. Вирус бескультурья гораздо опаснее, чем модный нынче коронавирус. Опаснее тем, что от него никто не умирает, но выкашивает он целое поколение. Без духовно-нравственной основы не может устоять ни одно государство, ни одна цивилизация, ни одна империя, и примеров исторических тому масса”. Ул шулай ук әхлаксызлык, намуссызлык, милли геройлар булмау, кешеләрнең бер-берсен күрәалмаулары, сөйләм һәм аралашу культурасының бетеп баруы көтелмәгән нәтиҗәләргә, милләтнең бетүенә китерергә мөмкин, диде. Гадәттә, медаль алганнан соң, бүләкләнүчеләр ялагайланып, хөкүмәткә мәдхия җырлый торганнар иде. Ә курыкмас кыю Шукшина хөкүмәтнең астын өскә китерде. Димәк, бу турыда сөйләргә кирәк, пәрдә артындагы чынбарлык ачылырга тиеш. Кухняда гына әйтелә торган сүзләрне хөкүмәт җитәкчеләренә дә әйтергә вакыт җиткән. Тулырак…

ТР Мөслим районы “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем бирү учреждениесе укытучы-дефектологы Рәхмәтуллина Алсу Расыйх кызы. Тема: Тукай әсәрләренә нигезләнеп туган як табигатен  өйрәнү (2 нче сыйныфта әдәби уку дәресе).

Максат: 

1.Чагыштыру элементлары аша  Тукай әсәрләренә нигезләнеп ,туган якның табигатен  өйрәнүне дәвам итү.

2.Сөйләм телләрен баету, фикерләү сәләтләрен үстерү, сәнгатьле уку күнекмәләрен формалаштыру.

3.Тукай иҗатына, туган якның табигатенә мәхәббәт тәрбияләү.

Җиһаз: слайдлар, Тукай китаплары, проектор, интерактив такта.

1.Оештыру моменты

Бар күңеллелек бөтен дөньяда, бар бер ямь бүген!

Нәрсәдән бу?- Мин беләм: бәйрәм бүген, бәйрәм бүген!

• Укучылар, сез ничек уйлыйсыз, ә нинди бәйрәм турында сүз бара?
• Мин килешәм сезнең белән, чыннан да 26 нчы апрель бөек шагыйребез Г.Тукайның туган көне иде.

2.Мотивлаштыру

• Укучылар, мин сезгә алдан өстәмә Тукай әсәрләрен өйрәнеп, укып килергә кушкан идем. Кайсы әсәрләрен укып өйрәнеп килдегез, нинди яңалыклар алып килдегез?
• Сез бүгенге дәресне кызыклы итеп үткәрәсегез киләме? (…)
• Бүгенге дәресебез бераз үзгәрәк булыр. Чөнки сез Габдулла Тукай әсәрләрен үзегез өйдә укыдыгыз һәм хәзер дәрестә шулар буенча бергәләп эшләрбез.
• Ә дәрескә нинди максат куяр идегез? (…)

3. Төп өлеш.

• Мин сезгә бүген дәрестә бераз эзләнү эшен тәкъдим итәр идем. Сез  Тукайның туган авыл,туган як
  аның табигате турында язылган  нинди  әсәрләрен беләсез? (…)
• “Шүрәле” әкиятендә кайсы авыл табигате тасвирлана?(…)

Ә хәзер парларда эшләп алырбыз. Сезнең алда бирем: таблицага  Кырлай һәм Мөслим авылы табигатен чагыштырып язарга.

• Әйдәгез әле, эшләгән эшләрегез буенча фикерләрне тыңлап үтик.(…)

Тукайча Кырлай авылының һәр ягы урман, ә бездә? (Тип-тигез болыннар, әрәмә)

Яшел болыннар хәтфәдәй юрган- шулай ук

Кечкенә авыл- Мөслим зур авыл

Инеш- бормаланып Ык елгасы ага

Һава торышы Тукайча, әмма Татарстан буенча иң кызу җәйләр, иң салкын кыш айлары бездә

Төз наратлар- катнаш урман(төрле агачлар)

Кып- кызыл җиләкләр- кура җиләк, бөрлегән, гөмбә

• Бик дөрес, афәрин! Сез Г.Тукайның табигать, туган як турында тагын  нинди шигырьләрен беләсез? (Җир йокысы, Бу кайсы вакыт)
• Сез ничек уйлыйсыз, җир йоклыймы? Кар астында тормыш барамы?(…)
• Әйдәгез хәзер “Җир йокысы” шигырен тыңлап үтик.

Тулырак…

“Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомумибелем учреждениесе  тәрбияче Сәйфуллина  Вәсимә Әгъзәм кызы. Тема: Чисталык серләре (тәрбия сәгате).

Презентациясе

Максат:

1.Шәхси-гигиена предметларын дөрес куллану күнекмәләрен ныгыту.

2. Укучыларда чисталыкка, пөхтәлеккә омтылыш тәрбияләү.

3.Игътибарлылык, күзәтүчәнлек, хәтер сәләтен, фикерләү сәләтен үстерү.

4.Бармакларнын хәрәкәтчәнлеген үстерү.

Методлар:

Аңлату,тәрбияче һәм балаларнын эшчәнлеге, тәрбияченен сораулары һәм балаларнын җаваплары.

Техник җиһаз:

Компьютер, проектор.

Күрсәтмәлелек:

Серле тартма,су салынган савыт, шәхси- гигиена предметлары: сабын, солге,теш пастасы,теш щеткасы,мунчала,тарак; су салынган савытлар, энә, җеп, сәдәф,салфетка, элгеч, мендәрчек, рәсемнәр.

Шөгыль барышы.

1. Оештыруөлеше.

1). Классны туплау һәм уңай психологик халәт тудыру.

– Исәнмесез, балалар.

Әйдәгез әле, балалар,хәерле көн теләп,

Елмаеп алыйк әле бер-беребезгә,

Тәрбияче апага,

Малайларга һәм кызларга,

Олыга һәм кечегә,

Барыбызга да сәләм.

-Менә шулай елмаеп бер-беребезгә исәнлек-саулык телик. Чөнки исән-сау, сәламәт булганда гына безнен йөзләребездә елмаю булыр. Аз гына авырып китсәк тә,кәефебез төшә, йөзебездә шатлык-елмаю булмый. 

2. Төп өлеш.

1). –Барыбызның да сау-сәламәт, шат күңелле буласыбыз килә. Шулаймы? Аның өчен без чиста-пөхтә булырга, чисталык кагыйдәләрен үтәргә тиеш.

Бугенге тәрбия сәгатендә без чисталык серләренә төшенербез, чисталык кагыйдәләрен искә төшерербез.

Слайд № 1 ЧИСТАЛЫК КАГЫЙДӘЛӘРЕ.

2).-Хәзер мин сезгә сорау бирермен, ә сез җавабын әйтерсез.

-Иртән иртук йокыдан торгач нишлиләр?

-Укучыларнын җаваплары: урын җыялар,…

-Бик дөрес, балалар.

Слайд № 2

3).-Мин сезгә серле тартмачык алып килдем. Анын эчендә нәрсәләр икәнен беләсегез киләме?

-Мин сезгә табышмаклар әйтәм, ә сез җавапларын әйтегез.

1. Кирәк булам мунчада,

Минем исемем  (…).

Слайд № 3

2.Аккош кебек ак кына,

Йомшак кына, пакъ кына,

Көн дә сыйлый битемнән,

Элеп куям читеннән (…).

Слайд № 4

3.Үзе шома, күбеккә күмә,

Хуш исле ул,йә, кем белә? (…).

Слайд № 5

4.Он тугел – үзе ак, авызыңа куеп бак,

Тешне агарта,ап-ак итә,

Бу ни була, йә, әйтеп кара? (…).

Слайд № 6

5.Һәр көн иртән авызына капса,

Яратса аны кеше,

Беркайчан да сызламас та,

Ялтырап торыр теше. (…).

Слайд № 7

6. Тешләре күп – ашамый,

Чәчне җыя, матур итә,

Эре-эре тешләре,

Чәчне тарый үзләре (…). Тулырак…

 

Мөслим районы “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп- интернаты”ның  китапханәчесе Хәлимова  Гүзәл Мирзәмөхәммәт кызы. Тема: “Китап – белем чишмәсе” дигән класстан тыш чара.

Максат: 

1. Китап турындагы белемнәрен тулыландыру, ныгыту, үз куллары белән китапларны янарту;

2. Укучыларның логик фикерләү сәләтен, иҗади эшчәнлеген үстерү.

3. Шигъри юллар, әкиятләр,мәкальләр аша туган телебезгә карата ихтирам, мәхәббәт тәрбияләү, аның белән горурлану хисләре тудыру.

Җиһазлау: 

мультимедиа слайдлары, китаплар күргәзмәсе, шигырьләр, мәкаль – әйтемнәр китаплары.

Китапхәнәче:  Исәнмесез, укучылар.Экранга карагыз эле. (Слайд)

Биредә табышмак язылган. Тыңлагыз һәм җавабын табыгыз. 

                   Кулдан кулга йөри ул,

Бөтен телдә сөйли ул.

Белмәгәне юк аның,

Көзгесе ул дөньяның.

Бик күп тел белсә дә,

Сөйләшми бер телдә дә.

Өйрәним, дисәң, өйрәтә,

Карышмый беркемгә дә.

Ул нәрсә? (Китап)

Китапхәнәче:  Әйе, укучылар. Безнең бүгенге бәйрәмебез дә китап турында.

Ул “Китап – белем чишмәсе” дип атала.

Кем күп белергә теләсә –

Китап була кулында.

Менә хәзер сүз башлыйбыз

Шул якын дус турында.

1 АЛЫП БАРУЧЫ: “Китап − белем чишмәсе” дигән мәкаль бар. Без китаплар аша тормышны өйрәнәбез, белем алабыз. Ә кешегә белем ни өчен кирәк, аның кеше тормышындагы әһәмияте нинди соң? Бер караганда, бик гади сораулар кебек. Әмма күп вакытта шундый гади сорауга җавап бирү кайбер нәрсәләрне яхшырак аңларга ярдәм итә.

2 АЛЫП БАРУЧЫ : Белем безнең тормышта искиткеч зур әһәмияткә ия. Белемнән башка йортлар да төзеп булмый, кешене дә дәвалап булмый, автомобиль дә йөртеп булмый, пианинода да уйнап булмый. Билгеле бер белем булмыйча, гомумән, берни дә эшләп булмый.

Техниканы белми торып, машинада бер метр да барып булмый. Анатомияне белми торып, кешегә дөрес итеп операция ясап булмый. Белемнең кеше тормышыңдагы әһәмияте турында күп мисаллар китереп булыр иде. Халык бу турыда бик белеп: “Белемсез бер эш тә чыкмый”, “Белемнән зур хәзинә юк”, “Белем − бәхет ачкычы, дәрәҗәнең баскычы”, − дигән.

Китапханәче– Әйдэгез әле белемнәрегезне тикшереп карыйк әле.Мин мәкалләр әйтәм,сез дәвам итегез. (Слайд)

• Китап – белем ………..(чишмәсе)

Белем алыйм дисәң ничаклы,

Сөй, хөрмәт ит, ярат……… (китапны).

• Китапсыз өй –………….. (тәрәзәсез бүлмә).
• Китапсыз көн – югалткан көн.
• Китап – бакча, андагы язулар- шул бакчаның ……..(гөлләре).
• Күп укысаң, ………….(күп белерсең).

Китапханәче: Укучылар, безнең кечкенэ апайларыбыз нинди китаплар укырга яраталар?

Балалар: экиятләр.

Китапханәче: Бик дорес, хәзер без сезнең белән әкиятләр иленә сәяхәт итеп алырбыз.

• алып баручы: Әкиятләр күп төрле булалар.Экиятләрдә яхшылык һәм яманлык, батырлы һәм яманлык, хәйләкәрлек,саранлык, юмартлык турында сойләнә.

Китапханәче: Укучылар, әйдәгез экранга карыйк әле.

2 алып баручы:

1.Кем басмага утырып алты чәчләре тараган? (Слайд )

Балалар:Су анасы.

2. Минемдә бит синең белән кытый-кытый уйныйсым килә! (Слайд )

Балалар: Шурәле.

3. Китте болар.Бара,һаман бара,бара,күренмидер күзләренә ак һәм кара. (Слайд 3)

Балалар: Кәҗә белән Сарык.

4.Бердән-бер көнне бу әтәчләр шулай бик каты кычкырышаннар һәм канга батышканчы сугышканнар.

Балалар: Тукмар белән чукмар. (Слайд )

5.Аягың төзәлгәч,киез итекләрне инде салкын көннәрдә бер дә салма,сүзне тыңла,тагын начар хәлгә калма. (Слайд )

 Балалар: Куян кызы. Тулырак…

Мөслим районы “Сәламәтлек  мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты”ның татар теле һәм әдәбияты укытучысы Шайгарданова Илсөя Ринат кызы. Тема: “Икмәк өстәлгә ничек килә” 5 класста сыйныф сәгате.

Максат: 1. Балаларның игенчеләр хезмәте турындагы белемнәрен киңәйтү; Икмәк кадерен белергә өйрәтү.

2. Хезмәт күнекмәләре булдыру; үстерү.
3. Икмәккә, игенчеләр хезмәтенә карата яхшы караш тәрбияләү.

Җиһазлау:  “Мәктәптә бәйрәмнәр, кичәләр”китабы, плакатлар. “Икмәк – ил көче”; “Ашлык – кыйммәтенә тиңе юк хәзинә”; “Икмәк – тормыш тоткасы” һ.б.

Дәрес барышы:

Укытучы: Исәнмесез! Кулымда яңа гына мичтән чыккан күпереп пешкән түгәрәк икмәк. Никадәр кадерле ул, мәртәбәле ул, олы ул! Әллә нинди ризыклар торса да, синнән башка табында ямь юк! Табын падишаһы ул, тормыш падишаһы ул! Ул тамагыбызның тук булуын, тормышыбызның мул булуын раслый. Шушы икмәккә караган саен хозурлыгым арта, горурлыгым арта. Борыныма бәреп кергән хуш исендә иркен кырлар исен, җылысында туган туфрак җылысын тоям.

Ап – ак булып күпереп пешкән

Икмәк килгән өстәлгә.

Тирә – якка хуш ис сибә,

Табынга ямь өстәлә.

Укучы:   Кеше белгән гел янәшә Икмәк,

Кырда, юлда, табын янында.

Иң беренче өйгә икмәк керә,

Яңа йортка күчкән чагында.

Һәммәбездән өлкәнрәктә ул,

Яшәсәктә җирдә нихәтле,

Шуңа хөрмәтледер исеме аның,

Шуңа газиз, шуңа хикмәтле.

Укытучы: Икмәк! Никадәр бөек ул! Җир йөзендәге тау чаклы алтыннар да, мәрмәр сарайлар да – берсе дә аңа тиңләшә алмый. Юк, тиңләшә алмый. Әллә күп хезмәт куеп үстергәнгә шулаймы соң? Әллә авыр, кыен көннәр шулай кадерле иттеме сөң сине?.

Ф. Хуҗинның “Икмәк” нәсерен уку.

Бардыр анда картлар олылыгы

Һәм ирләрнең сынмас ныклыгы.

Садәлеге бардыр сабыйларның,

Әниләрнең күңел аклыгы.

• Әйе, өлкәннәр олылыгы бар ул икмәктә.

Иген игү борын – борыннан иң изге, иң мөкатдәс, иң дәрәҗәле эш саналган. Алтын бөртекләрне җир куенына чәчәргә чыгар алдыннан бабаларыбыз әйбәтләп мунча кергән, иң чиста күлмәкләрен кигән. Уракка төшәр алдыннанда шулай булган. Бабаларыбыз ризыкны Алтын – көмештән, якут – зөбәрҗәттән һәм асыл ташлардан өстен санап “Алтын тавы өстендә утырып та, ачуа үлүең бар” дигәннәр.

Бу чыннанда шулай.

З.Файзуллин “Икмәк булса табында” шигырен уку.

Тау актарып гәүһәр эзләгәндәй,

Ул авырлык белән табыла.

Күкрәгеңә терәп кискән чакта

Хуш исләре аңкый табынга.

• Балалар, шушындый тәмле икмәк кемнәрнең хезмәт җимеше микән? (игенчеләрнең)
• әйе, игенчеләрнең тырышлыгы белән ул безнең өстәлгә килә.
• Ә игенчеләр кыш буе нинди эшләр башкаралар соң? (кар тоту, тракторларны ремонтлау һ.б)
• Кар тоту ни өчен кирәк соң ул? Ни өчен тоталар аны? (җавапны тыңлау)
• Әйе, бу турыда халкыбызның сынамышларын искә төшерү дә урынлы булыр:

“Кырда кар калын булса, ашлык мул булыр”

“Агач бәсләнсә, уңыш яхшы булыр” Тулырак…