Мөгаллим язмалары

 

Әгерҗе муниципаль районы муниципаль бюджет  белем бирү  учреждениесе Әгерҗе шәһәре 4 нче урта гомуми белем бирү мәктәбенең туган  тел һәм әдәбият укытучысы Ногманова Миләүшә Сәлим кызы.  ФДББС шартларында укучыларның эзләнү һәм проект эшчәнлеген оештыру.

Федераль Дәүләт белем  бирү стандартларының  төп юнәлеше – укучыларның, индивидуаль, яшь, психологик һәм физиологик үзенчәлекләрен исәпкә алып, шәхеснең яңа сыйфат үсешенә ирешү.Укыту-тәрбиянең бүгенге көндәге уңышы укытучының бу процессны сыйфатлы башкаруында, укучыларның танып-белү процессы белән кызыксындыра алуында, иҗади уйларга, мөстәкыйль фикер йөртә алырга өйрәнүендә, рухи-әхлакый сыйфатлар тәрбияләвенә бәйле. Шуларның барысын да исәпкә алып мин  татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә түбәндәге  тема өстендә эшләргә булдым: ФДББС шартларында укучыларның уку-эзләнү һәм проект  эшчәнлеген оештыру

Бүгенге көндә проект сүзе бик популяр. Телеведение, интернет челтәрләрендә, газета-журналларда да проект сүзен еш ишетәбез. Нинди генә проектлар юк? “Телевизион проект”, “Җыр проекты”, “Бию проектлары”, “Ана теле проекты”, “Интернет-проектлар”һ.б.

                              Проект сүзе нәрсәне аңлата ?

Проект–ул әле булмаган нәрсәне (мисал өчен, яңа бинаны, программаны) барлыкка китерүгә юнәлтелгән һәм аның тормышка ашу процессын күзаллаган бер идея, уй-теләк. Шуның өчен дә проект алдына куелган максат төзү, барлыкка китерү, булдыру, иҗат итү, ирешү һ.б. кебек фигыльләр ярдәмендә формалаштырыла. Шулай итеп, проект – ул: нинди дә булса механизмның яки корылманың планы; 2) нинди дә булса документның алдан әзерләнгән тексты;3) теләгеңне тормышка ашыру планы.

    «Проект» – фарсы теленнән алга атлаучы, алдан баручы дигәнне аңлата. Проект методын куллану – ул алган белем һәм күнекмәләрне системалаштыру, «белү һәм белмәү» зонасында мөстәкыйль эшчәнлек кору, фәннәр арасында бәйләнеш табу, дулкынлардырган проблеманы билгеләү, чишү юлларын табу, эш нәтиҗәсен тәкъдим итә алу.

 Проект методының асылы: укучылар укытучы җитәкчелегендә эзлекле рәвештә проектлар эшлиләр, проект өстендә эшләгәндә өстәмә информация туплыйлар һәм һәр этапка рефлекция ясыйлар.

                                  Укучы өчен проект нәрсә  ул?

•  иҗади мөмкинлекләрен ачу;
•  төркемдә эшләү күнекмәләре булдыру;
•  үзе сайлаган кызыклы проблеманы (теманы)ачу өстендә эшләү ;

•  үзенең эшен (хезмәтен) презентацияләү.

Проект эшчәнлегенең тарихына күз салсак, проект эшчәнлеге – яңа методлардан саналмый. 1905 нче елда Россиядә С.Т.Шацкий хезмәткәрләре белән проект эшчәнлегенең беренче элементларын укыту тәҗрибәседә куллана башлый.Соңрак бу метод Россиядә тыела. Ә 1920 нче елда ул Америка Кушма Штатларында килеп чыга һәм аны проблемалы укыту дип атыйлар. 90 елларда кире әйләнеп кайткан бу эшчәнлек “21 нче гасыр технологиясе” дигән исем ала.

Проект эшчәнлеге турында сөйләгәндә түбәндәге юлларны куллансак урынлы булыр: “Сөйлә миңа – мин онытырмын, күрсәт – истә калдырырмын, кызыксындыр – өйрәнермен”.Проект эшчәнлеге – ул ниндидер идея, фикер өстендә, җентекле планлаштырып, эзлекле эшләү һәм эш азагында күзгә күренерлек нәтиҗә чыгару, билгеле бер тема буеча информация җыю.

         Эшчәнлекнең бурычлары :телне өйрәнүгә теләк уяту;укучының танып белү активлыгын үстерү;иҗади мөмкинлекләрен камилләштерү;фән буенча белемнәрен тирәнәйтү. Проект эшчәнлеге нигә кирәк соң? Проект эшчәнлегенең уңай яклары :укучыларның дөньяны танып белү мөмкинлекләрен, акыл эшчәнлеген  үстерә.Проект эшчәнлеге вакытында укытучы һәм укучы арасында ирекле  аралашу бара. Бу эшне татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә, шулай ук дәрестән тыш вакытта да оештырырга уңайлы. Проект эшен ничек оештырырга? Проект эшенең этаплары: Әзерлек этабы яки кереш;теманы сайлау, максатын бурычларын билгеләү, төркемнәргә бүлү, катнашучыларны билгеләү.

              Проект эшчәнлеген оештыруда эшне планлаштыру этаплары:

1.Проектның темасын, структурасын, эчтәлеген сайлау.

2. Проблеманы ачу өчен сораулар уйлау.( Без моны ничек эшлибез? дигән сораудан түгел, ә Ни өчен эшлибез? Нинди проблеманы хәл итү максатыннан эшлибез? дигән сорауларга җавап эзләүдән башлана.)

3.Тиешле мәгълүматны табу юлларын ачыклау. Катнашучыларның вазифаларын билгеләү.( ата-ана эшчәнлеге ,бала эшчәнлеге,укытучы эшчәнлеге)

4.Проект туплау.( мәгълүмат җыю, проблеманы тикшерү, ачу, аны чишүдә дөрес варианты сайлау, эшне бизәү).

5. Проектны тәкъдим итү, яклау формаларын уйлау.Төрле формада эшләргә була. Мәсәлән-сәяхәт,реклама,рольле уен, мини-спектакль, телевизион тапшыру, күргәзмә, зал белән уен, интервью, әдәби персонажлар диалогы.
6. Проектны бәяләү.Урыннар билгеләп, ярышка әйләндерү киңәш ителми.
7. Проектның перспективасын билгеләү.  Балалар үз эшләренең кирәклегенә төшенсеннәр һәм аның башка кешеләргә шатлык, рәхәтлек китерүен  күрсеннәр.

             Эш барышында проект эшчәнлеген куллануның   уңай яклары :

1. Тел һәм әдәбият буенча теоретик материал белән таныша;

2.Укучы белем ала, эш төрләре, кагыйдәләр белән таныша;

3.Кызыксынучанлыкны арттыра;

4.Мәгълүмат һәр дәрестә укучының күз алдында була, кирәк вакытта ул аңа мөрәҗәгать итә ала. Бу исә материалның хәтта йомшак укучылар тарафыннан да үзләштерелүен тәэмин итә.

Проект төрләре. Урта сыйныф укучылары арасында кызыксынуларына нигезләнеп, төрле типтагы проектлар эшләнергә мөмкин:Тикшеренү.Иҗади.Уен.Мәгьлүмати .

Тикшеренү проекты: хәзерге заманда актуаль булган тема алына;проблемасы күрсәтелә;тикшерү объекты билгеләнә;тикшеренү ысуллары күрсәтелә;нәтиҗә чыгарыла.Узган уку елында 6 нчы сыйныф укучылары белән” Туган ягым чишмәләре” ,

“Шәде елгасының экологик торышы” исемле эзләнү эшләре үткәрдек.Бу проектларның максатлары: Җирлектәге чишмәләрне, елгаларны өйрәнү һәм барлау;Чишмәләрнең һәм Шәде елгасының санитар торышын тикшерү;Чишмәләргә, сулыкларга сакчыл караш тәрбияләү.

Тикшеренү нәтиҗәләре: Безнең тикшеренүләрдән, өйрәнүләрдән күренгәнчә, җирлегебездәге чишмәләрнең санитар торышы бик үк начар түгеллеге ачыкланды,халык чишмә суыннан файдалана. Шәде елгасының тирә – ягы санитар яктан яктан чиста түгеллеге  ачыкланды һәм тирә- ягыбызның, табигатьнең чисталыгы, экологик торышы  безнең кулыбызда булуына басым ясалды. Укучыларым  мәктәп күләмендәге ФГК  чыгыш ясадылар  һәм презентация белән эшләрен  якладылар.

2. Иҗади проектлар. Бу типтагы проектларның төгәл структурасы юк. Эшнең төренә билгеләнгән тәлапләр буенча эшләнә. Моңа газета, буклетлар чыгару, презентацияләр сценарияләр язу керә . Мәсәлән, 3 нче сыйныфта укучы рус телле укучылар белән  “ Маша  һәм Аю” әкиятен татарчалаштырып  сценарий төзедек ,  сыйныф алдында сәхнәләштерергә әзерләнәбез ,” Зирәкләр һәм тапкырлар” интеллектуаль уены өчен  укучылар белән күңелле презентация  ясадык.  Төрле темаларга рәсемнәр, “Минем гаиләм исемле” коллаж ясадык. Шул ук сыйныфта “ Сәламәт булыгыз”  бүлегендәге темаларны өйрәнү барышында йомгаклау дәресенә бер төркемгә мәкальләр туплап килергә, икенчесенә – шигырьләр  җыю эше , өченчесенә- рәсем ясарга ,  дүртенчесенә- билгеле темага чыгышлар әзерләргә билгеләнде.

Теманы йомгаклап,  “ Иң зур байлык- сәламәтлек” темасына минипроект дәресе уздырдык.Укучылар табышмаклар әйтештеләр, сәнгатьле итеп шигырьләр сөйләделәр, спортның сәламәтлеккә файдасы хакында  сөйләделәр, үзләренең яраткан спорт төренә карата ясалган рәсемнәрен якладылар; ошаган спортсменнары ( кумирлары) белән таныштырдылар. Тулырак…

 

“Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Яңа Кенәр мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе тәрбиячесе Самигуллина Альбина Харис кызы. Тема: “Начар  гадәтләр”. Дәрестән тыш чара. (Коррекцион сыйныфлар өчен)

Максат: Балаларга, кешедә нинди яхшы, нинди начар гадәтләр барлыгын анлату.

Бурычлар:

– Сәламәт яшәү рәвешен пропагандалау;

– Балаларның сәламәт яшәү рәвешен формалаштыру;

-Тискәре йогынты ясаган гадәтләрне тәрбияләү;

-Уйлану эшчәнлеген төзәтү;

Дәрес барышы.

– Балалар, бүген бездә бик мөһим ачык чара.. Әйдәгез,  матур, тәртипле итеп утырып игтибар белән мине тыңлыйбыз.

Хәзер без кунегү-разминка үткәреп узарбыз, ул “Кәефеңне  тапшыр”- дип атала. Бу разминкада  сез бер-берегезгә күңелсез, шак катып , моңсу, һәм  шатлыклы итеп карарга тиеш. Әфәрин балалар, булдырдыгыз.

– Балалар без бүгенге ачык чарабызда, кешеләрнең яхшы һәм начар гадәтләре барлыгы турында сөйләшербез.  Аның темасы: “Начар гадәтләр” – дип атала.

– Безнең бу ачык чарабыз шатлыклы иҗатларга бай булачак  һәм без бу ачык чарабыздан соң үзебездә  бары тик яхшы гадәтләрне һәм яхшы гамәлләрне тәрбияләрбез дип ышанып калам.

Әмма иң элек яхшы һәм начар гадәтләр турында сөйләшкәнче әйдәгез, уйлап карыйк әле, нәрсә соң ул гадәт?

( Гадәт– ул аңламыйча, уйламыйча бер үк эшне кабатлау )

– Минем эйтүем буенча, гадәтләрнең була файдалысы  һәм зарарлысы. Әйдәгез, шушы ачыклап үтик әле:

Тактада эшләү.

Игътибар белән тыңлагыз.

Балалар минем өстәлдә төрле гадәтләр белән карточкалар ята. Сезнен максат, шушы карточкаларда язылган гадәтләрнең кайсысы файдалы һәм кайсысы зарарлы икәнен ачыклау, аларны дөрес итеп тактада  ике рәткә бүлеп кую. 

Гадәтләр

                   Файдалы                                               Зарарлы

Иртә белән юыну                                     Тырнак кимерү

Чэч тарау                                              Бармак суыру

Зарядка ясау                                      Ручка башын чәйнәү

Кулларны юу                            Начар сүзләр кулланып сөйләшү

Ягымлы сузләр белән сөйләшу                                Төкеренү

Балалар әйдәгез  тагын бер кат карап үтик әле, ни өчен сул як рәттәге гадәтләр яхшы дип санала. Ә сез балалар тагын нинди яхшы гадәтләрне беләсез, әйдә  санап күрсәтегез әле ( спорт белән шөгыльләнү, олыларны хөрмәт итү, китап уку, вакытында йокларга яту, ягымлы булу, кечкенәләрне кыерсытмау, ачык тәрәзә белән йоклау, алдаламаска, тешләрне чистарту, киемнәрне урынына кую, дәрес хәзерләү һәм башкалар). Әфәрин  балалар сез бик күп яхшы гадәтләрне беләсез икән.

Балалар без бит сезнең белән татарча да, русчада яхшы беләбез. Шуңа күрә мин сезгә табышмакларны русча әзерләдем. Игътибар белән тыңлагыз, һәм кул күтәреп җавапларын әйтергә әзерләнегез.

1. Чтобы не был хилым, вялым,
   Не лежал под одеялом,
   Не хворал и был в порядке,
   Делай каждый день…(Зарядку)

2. Позабудь ты про компьютер.
   Беги на улицу гулять.
   Для детей полезно очень
   Свежим воздухом…(Дышать) 

3. Разгрызёшь стальные трубы,
   Если будешь чистить…(Зубы)

4. Объявили бой микробам:
   Моем руки чисто с…(Мылом)

5. Он в кармане караулит
   Рёву, плаксу и грязнулю,
   Им утрет потоки слез,
   Не забудет и про нос. (Носовой платок)

6. Горяча и холодна
   Я всегда тебе нужна.
   Позовёшь меня – бегу,
   От болезней берегу. (Вода)

Әфәрин балалар, сез табышмакларның да җавапларын бик тиз таптыгыз.

– Балалар ни өчен уң як рәттәге гадәтләрне без зарарлы дип атадык.

(Алар, безнең сәламәтлегебезгә зыян китерәләр)

– Алар кеше сәламәтлегенә нинди зарарлы йогынты ясыйлар

( Тырнак кимерү гадәте, карандаш башын чәйнәү, бармак суыру-организмга начар матдәләр китереп чыгаралар, шул матдәләр белән кешедә авыртулар килеп чыгарга мөмкин, төкеренү-ул адәпсезлек, тирә-юньдәге кешеләргә бу куренешне күзәтү күңелсез, шулай ук без төкеренеп йөрсәк тирә-юньне дә пычыратабыз)

-Тагын нинди зарарлы гадәтләрне сез беләсез?

( борында казыну, юынмау, узеңне тәртиптә тотмау)

Әйдәгез балалар шушы гадәтләр турында без сезнең белән мультфильм карап узыйк әле.  Аның исеме “Сестрички-привычки” дип атала.

–  Әйдәгез ял итеп Андрей исемле малайның нинди гадәтләр колына әверелүен карап үтик әле.

– Балалар Андрей үзенең начар гадәтләр колына әверелүенә гаеплеме? Андрейга нишләргә кирәк?

– Балалар без бүген начар гадәтләр турында сөйләшәбез, һәм нгачар, зарарлы гадәтләргә юк дип әйтәбез.

Сыйланган…

Хәяли шундый сыйланган,

Тын да ала алмаган –

“Рәхмәт!”  диеп әйтергә дә

Буш урыны калмаган…

Рекорд

Шундый малай Хәяли,

Хәйләләсә хәйләли.

Каникулда бар кеше

Бу хәленә шаккаткан:

Беркөнне ул тәүлеккә

Утыз сәгать  тик  яткан!

Көйсез кире.

Син аңарга:

• Аша! – дисең,

Ул, борынын җыерып, башын читкә бора.

Син аңарга:

• Укы! – дисең,

Ул урамга чыга да әллә кая китеп югала.

Син аңарга

Эш кушасың,

Ул ишетмәмешкә салышып ята.

Син аңарга

Чүкеч бирсәң,

Ул, кирле – мырлы сөйләп, бармагына суга.

Бәлкем, чүкеч

Дөрес эшли?

Көйсез турында көйле сөйләп тә булмый.

Әйдәгез, безнең татар телебезне пычыраткан сүзләр турында сөйләшик. Сез ничек уйлыйсыз, аларга нинди сүзләр керә.

( Кем әле ул, теге, э-э-э һ.б.) Бер егет бу сүзләрне бик яраткан. Әйдәгез аны тыңлап китик. (укучылар чыгышы) Тулырак…

“Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Яңа Кенәр мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе тәрбиячесе Григорьева Гөлгенә Нурислам кызы. Тема: Дуслык илендә. Дәрестән тыш чара.

“Дуслык илендә” дигән кичә уздырыласы зал бәйрәмчә бизәлгән. Залда “Әссәламәгаләйкүм” җыры яңгырый. Балалар милли киемнәрдән залга узалар һәм ярым түгәрәкләнеп басалар.

Тәрбияче:Тел ачкычы, иман биргән

Сөекле туган телем!

Үзебезчә сезгә саләм,

Әссәләмәгаләйкүм!

Исәнмесез, хөрмәтле кунаклар, кадерле балалар!

Тәрбияче: Исәнмесез диеп башлыйм әле,

Танышу бит шулай башлана

Сезнең белән очрашканга, дуслар,

Күңелебез шундый шатлана!

Татар малае:   Исәнмесез дусларым!

Рус малае:   Здравствуйте, мои друзья!

Мари малае:   Арумы, карендәшләр!

Тәрбияче:  Хөрмәтле кунаклар, рөхсәт итегез “Дуслык илендә!” дип исемләнгән әдәби музыкаль кичәбезне башлап җибәрергә. Безнең Татарстан җирлегендә бик күп төрле милләт халыклары дус һәм тату яшиләр. Бездә бүген дуслык бәйрәме! Әйдәгез, бергәләп күңел ачып, ял итеп алыйк әле.

Тәрбияче: Торсак та без төрле җирләрдә,

Без яшибез татар илендә

Сөйләшәбез төрле телләрдә

Аңлашабыз дуслык телендә

Ранис        Төрле – төрле телдә сөйләшсәк тә

Төрле – төрле милләт булсак та

Тик бер безнең туган илебез,

Тик бер генә туган җиребез.

Адилә        Төрле – төрле җирдә яшәсәк тә,

Төрле – төрле исем йөртсәк тә,

Тик бер генә туган илебез,

Тик бер генә туган җиребез.

Ришат       Дус яшибез, ярдәмләшеп,

Беркемне рәнҗетмибез,

Ачу килгән чакта да без

Авыр сүзләр әйтмибез.

Зөлфия      Мин яратам сине, Татарстан,

Горур халкың өчен яратам

Җан өреткән әнкәм телең өчен,

Тугрылыгың өчен яратам.

Рәсим        Мин яратам сине, Татарстан,

Ал таңнарың өчен яратам

Күк күкрәп, яшен яшьнәп яуган,

Яңгырларың өчен яратам.

Тәрбияче:  Балалар, безнең Татарстаныбыз кайдан башлана икән? Әйдәгез шуны карап үтик әле. (слайдлар белән эш)

Татарстан – безнең гаиләбез, туган йортыбыз, туганнарыбыз, күршеләребез, кардәшләребез, авылдашларыбыз, дусларыбыз, райондашларыбыз.

Татарстан – бай, мәйданы ягыннан зур республика.

Балалар, безнең Республикабызның Президенты кем әле?

Кем миңа җавап бирә? Әйдәле Ранис — Миңнеханов Рөстәм Нургалиевич. Әфәрин.

Ә Татарстан Республикасының башкаласы нинди шәһәр?

Яле  әйтеп бир әле Зөлфия —- Казан шәһәре. Әфәрин.

Казан – бик борынгы һәм бай тарихлы шәһәр. Казаныбызның үткәне, бүгенгесе бар, аның киләчәге дә зур.

Сәйдәш моңы, Тукай, Җәлил җыры

Шаулап тора әллә кайларга

Татарстан халкын шатландырып

Үсә Казан – җырга бай кала.

Тәрбияче:  Ә менә безнең Арча районы Татарстан Республикасында иң эре районнарның берсе, Казан артының төньяк өлешендә урнашкан һәм Марий Эл Республикасы, Биектау, Саба, Балтач һәм Әтнә районнары белән чикләнә.

Балалар , әйдәгез Арча районының хәкимияте башлыгы исемен дә әйтеп бирегез әле? Әйдәле Кирилл — Нуриев Илшат Габтельфәртович. Әфәрин. Тулырак…

Татарстан Республикасы Актаныш муниципаль районы Татар Ямалы төп гомуми белем бирү мәктәбе башлангыч сыйныфлар укытучысы Варина Тәзкирә Рифкать кызы. “Җәлил эзләре буйлап” темасына герой – шагыйрь Муса Җәлилгә багышланган класс сәгате эшкәртмәсе (4 нче сыйныф өчен).  Муса Җәлилгә багышланган класс сәгатендә мин укучыларны Муса Җәлил эзләрен саклаган истәлекле урыннарга читтән торып сәяхәткә чакырам. Сәяхәт маршрутын кластер алымы белән күрсәтеп барырбыз. Кластер алымы бу очракта бик отышлы.

  Максат: Муса Җәлил исемен саклаган урыннар белән читтән торып танышу.

Төп бурычлар:

Өйрәтү: Муса Җәлилнең тормыш юлы  аша аның  исеме белән   бәйле төрле истәлекле урыннар белән читтән торып таныштыру.

Үстерү: Истәлекле урыннар турында төгәл мәгълүмат бирү. Үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү. Иҗади эшләр аша укучыларның сөйләм телен үстерү.

Тәрбияви: Патриотизм хисе, Туган ил һәм аның геройлары белән горурлану, мәхәббәт хисләре тәрбияләү

Көтелгән нәтиҗәләр:

Муса Җәлилнең тормыш юлы  аша аның  исеме белән   бәйле төрле истәлекле урыннар белән читтән торып танышу.

 Танып белүнең УУГ: Истәлекле урыннар аша Муса Җәлилнең азатлык сөюче халыклар өчен үрнәк булып торуын күрсәтү. Альбом битендә кластер төзегәндә бирелгән мәгълүматны дөрес урнаштырырга өйрәтү. Туган илнең һәркем өчен газиз икәнлегенә төшенү.

Шәхси УУГ:  Мәгълүматны камилләштерүгә омтылу, ирекле һәм иҗади фикер йөртү, белемнәрне системалаштыру;

Регулятив УУГ: Укучыларның нәрсә аңлауларын белү, үз фикерләрен мөстәкыйль дәлилләүгә юнәлеш бирү.

Коммуникатив УУГ: Дөрес сөйләм нормаларын саклаган хәлдә, үзләренең фикерләрен ачык, төгәл бирүне, укытучы һәм яшьтәшләре арасында хезмәттәшлекне планлаштыру, килеп чыккан проблемаларны уртага салып хәл итү.

Тарату материалы: Кластер өчен альбом битләре.

Җиһазлау: Муса Җәлилнең портреты, шагыйрьнең китаплары, шагыйрьгә багышланган һәйкәлләрнең фото рәсемнәре, Җәлил эзләре буенча эшләгән Power Point презентация, компьютер, интерактив такта, шәһәр исемнәре язылган карта.

Предметара бәйләнеш: татар теле, тарих, география, әйләнә-тирә дөнья.

1. Оештыру. Эшчәнлеккә мотивлаштыру.

Исәнмесез укучылар!  Хәерле көн! Утырыгыз.

(Психологик уңай халәт тудыру. Балаларда яхшы кәеф, эшлисе килү теләге булдыру).

2. Кереш сүз.

Иртәнге таң нурыннан
Уянды ромашкалар.
Елмаеп, хәл сорашып,
Күзгә-күз караштылар…. (2 слайд)

– Укучылар, ничек уйлыйсыз, бу шигырь юллары кайсы шигырьдән алынган? (“Кызыл ромашка”).

– Кем язды икән ул шигырьне? (Муса Җәлил).

– Ни өчен мин бу шигырь юлларын укыдым икән? (укучылар җавабы).

– Әйе, укучылар, бик дөрес әйттегез. Бүгенге класс сәгатебездә М.Җәлил турында сөйләшербез. Аның тормыш юлы һәм иҗаты аша аның  исеме белән   бәйле төрле истәлекле урыннар белән читтән торып танышырбыз.. Сез үз чиратыгызда алларыгыздагы ак битләрдә  сәяхәтебезне кластер алымы ярдәмендә күрсәтеп, билгеләп  барырсыз.

3. Төп өлеш.

   Татар халкы – элек-электән  Ватанында бөек шәхесләрне тудыручы халыкларның берсе. Шундый күренекле шәхесләребезнең берсе – халкыбызның патриот-шагыйре, Советлар Союзы Герое, Ленин премиясе иясе Муса Җәлил. Быел Муса Җәлилнең тууына 115 ел.

   Туган ягыбызның тарихи һәм истәлекле урыннарын өйрәнү, аның бөек шәхесләрен барлау  һичшиксез, һәр кеше өчен дә мөһим. Туган ягыбызның тарихын, аның шәхесләрен  белмичә, аны чын күңелдән яратырга мөмкин түгел. Тарих ул  буыннар бәйләнешен ныгыта, истәлекле урыннарга сакчыл мөнәсәбәт тәрбияли.

   Муса Җәлил – халкыбызның горурлыгы.Үзе үлсә дә, аның исеме, шигырьләре мәңгелек, ул һәрвакыт халык күңелендә яши. Аның исеме белән урамнар, аның исемен йөртүче опера – балет театры, кинотеатр, хәтта аның исеме белән кече бер планета йөртелә башлый.

    Республикабыз шәһәрләрендә Муса Җәлилгә багышланган һәйкәл

ләр, музей – фатир бар.  Хәзер мин сезне Муса Җәлил эзләрен саклаган истәлекле урыннарга  читтән торып сәяхәткә чакырам. Герой – шагыйрь  Муса Җәлил эзләрен саклаган урыннар исемлеген  барлап, читтән торып сәяхәткә чыкканда без экскурсия маршрутын кластер алымы белән күрсәтеп барырбыз. Ә сез укучылар, үзегезнең алдыгыздагы битләрдә минем белән бергә  кластер төзеп барырсыз. Безнең төп сүзебез Муса Җәлил.

– Нәрсә соң ул кластер? (укучылар җавабы)

«Кластер» сүзе бәйләм, тәлгәш дигәнне аңлата. Бу алымның асылы –булган белемнәрне системага салу. Төп мәгънәне белдергән сүз уртага языла, аңардан төрле якка киткән уклар бу сүзне ачыклаучы башка сүз, сүзтезмәләр белән бәйли. Шулай итеп, бер сүзне, төшенчәне ачыклаучы бик күп мәгълүмат җыела. (3,4  слайдлар)

    Сәяхәтебезне  шагыйрьнең туган авылыннан башлыйк. (5,6 слайд)

Муса Җәлил 1906 елның 15 февралендә Оренбург өлкәсе Мостафа авылында дөньяга килә.  Муса Җәлил  истәлекләре белән бәйле  авылда бары агач йорт – музей гына була. Ул  1976 нчы елда ачылган музей. 2013 нче елда  Мостафа авылында  өр яңа музей – комплекс калкып чыга. Шагыйрьнең кече ватаны Оренбург өлкәсе Шарлык районы Мостафа авылындагы Муса Җәлил исемендәге мемориаль музей комплексына музей бинасы, Мәдәният йорты, авыл мәктәбе һәм шагыйрь мемориалы булган парк керә.

     Шагыйрь авыл мәктәбендә белем алганнан соң, Оренбург шәһәрендә урнашкан Хөсәения мәдрәсәсендә  укый. Соңрак  аның гаиләсе Оренбургка күченеп килә. Оренбург шәһәренең  Постников урамында Муса Җәлилгә һәйкәл урнашкан. (7,8  слайдлар)

     Казан шәһәре – әдәби истәлекләргә бай шәһәр. Ул татар әдәбиятының үзәге. Горький урамында 17 нче йортта урнашкан мемориаль такта аеруча аерылып тора. Чөнки монда татар мәдәниятенең атаклы кешеләре яшәгән. Шуларның берсе – Муса Җәлил.  1923 -1925 нче еллар аралыгында шагыйрь татар  эшчеләр бүлегендә укый. (9 слайд)

    1938 нче елның 10 нчы октябрендә Казанда беренче опера театры ачыла. Әдәби бүлек җитәкчесе итеп М.Җәлил билгеләнә. “Алтынчәч” либреттосын яза. М.Җәлилнең татар музыка сәнгатен үстерүдәге роле бик зур була. Ә 1957нче елда театрга М.Җәлил исеме бирелә. Һәм театр “Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт академия опера һәм балет театры” – дип йөртелә башлый..
    1966 нчы елда Казан Кремле каршындагы мәйданга шагыйрьгә  һәйкәл куела.

    1983 нче елның 15 нче февралендә бу йортта шагыйрьнең мемориаль музей-йорты ачыла.  Муса Җәлил музее ике янәшә квартирны биләп тора. Беренче квартирда мемориаль музей, икенче квартирда күргәзмәләр залы һәм әдәбият салоны урнаштырылган. (10,11 слайдлар)

     Муса Җәлилне талантлы герой-шагыйрь итеп бөтен донья таный. Аны туган илебездә зурлыйлар. Аның исеме белән шәhәрләребезнең иң матур урамнары атала. Казанда да М. Җәлил исемен йөрткән урам бар.
     1927 – 1931 нче елларда   шагыйрьнең язмышы  Мәскәү каласы белән бәйле. Шушы еллар аралыгында ул Ломоносов исемендәге Мәскәү  университетының әдәбият бүлегендә укый.  Мәскәү каласында Герой шагыйрьгә һәйкәл куелган. (12,13 слайдлар) Тулырак…

Казан шәһәре Вахитов районы 96 нчы гимназиянең I категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы Самойлова Ләйлә Ахмадулла кызы. 2   нче сыйныфның рус төркемендә уку дәресе.Тема: Әкиятләр. “Шалкан ” әкияте.

Дәреснең максатлары :

1. Белем бирү: текстның мәгънәсен аңлау, тема буенча татарча сөйләм оештыра алу, сөйләшә белү.
2. Күнекмәләр булдыру: укучыларның сөйләм телен һәм фикерләү сәләтен үстерү.
3. Тәрбия бирү: өлкәннәргә булышуның яхшы гадәт икәнен анлау.

Уку гамәлләрен камилләштерү:

Регулятив УУГ: эшчәнлекне планлаштыра, үз алдыңа максат куя белү, эшләгән эшеңнең сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

Коммуникатив УУГ: парларда эшләгәндә үз фикереңне җиткерә белү, үзара килешү, сыйныфташларың белән хезмәттәшлек итә алу.

Танып-белү УУГ:  дәреслек, такта һәм карточкалардагы мәгълүматлар белән эшли белү, логик чылбыр төзи белү.

Шәхескә кагылышлы УУГ: үз мөмкинлекләреңне бәяләү, башкаларның фикерләре белән килешү , ярдәмләшүнең яхшы сыйфат икәнен   аңлау.

Материал: рус урта гомуми белем бирү мәктәбенең 2 нче  сыйныфында укучы рус балалары өчен дәреслек, К.С.Фәтхуллова   2013 ел

Җиһазлау: карточкалар, тест сораулары, интерактив такта, ноутбук , рәсемнәр, төсле түгәрәкләр

Дәрес тибы: бәйләнешле сөйләм үстерү

Методлар: өлешчә эзләнү,  парларда эш , сәнгатьле уку

Эшчәнлек төрләре: сүзлек өстендә эш, әңгәмә үткәрү, дәреслек белән эш, тест үткәрү, техник чаралардан файдалану , сорауларга җавап бирү,

Дәрес барышы.

1. Оештыру.

Укучыларда уңай психологик халәт тудыру:

• Исәнмесез, хәерле көн, укучылар! Кәефләрегез ничек? Барыгызга да яхшы кәеф телим. Дәрес барышында сезгә уңышлар телим.  Кешеләр  көзен нинди эшләр башкаралар? Уңыш җыялар, гөмбә җыялар, укучылар мәктәпкә баралар.

2. Актуальләштерү. Өй эшен тикшерү

Сүзләрнең тәрҗемәләрен искә төшерү:

үсә –  растёт

җыялар – собирают

әкият – сказка

уңыш – урожай

тартып  чыгарырга – вытащить, вытянуть

чәчкән – посеял

чакыра – зовёт

3. Яңа белем һәм күнекмәләр булдыру.

• Прогноз ясау. Шалкан әкиятенән аерым геройлар , өлешләр күрсәтелә . Шулар ярдәмендә укучылар дәреснең темасын, текстның исемен ачыклыйлар.

Дәреснең төп максатын укучылар үзләре билгелиләр: тема буенча татарча аралашу, сөйләшү.

– Сез инде беләсез, “Шалкан” –  рус халык әкияте. Нинди максаттан без аны татар теле дәресендә дә укыйбыз? Тулырак…

Әлеге уенга башлангыч сыйныфтан алты укучы алына. Алар үзләренә шул ук сыйныфлардан алты ярдәмче сайлый. Уен үткәреләсе залга башта тамашачылар кереп урнаша. Алып баручы “Йолдыз сәгате”уенында катнашучыларны һәм ярдәмчеләрне чакыра. Кайсы йолдызлыкта туулары, аларга хас үзенчәлекләр турында сөйли. Катнашучы укучыларның өстәлләренә 1,2,3,4 саннары куела. Сорауларга икесе дә дөрес җавап бирсә, уенга катнашкан укучының өстәленә йолдыз беркетелә һәм ул өстәле белән бер адым алга күчә. Ярдәмчесенең генә җавабы дөрес булса, йолдыз да беркетелми, өстәл дә күчми. Төп уйнаучы укучы гына дөрес җавап бирсә, өстәл бер адым алга күчә, йолдыз бирелми.

Уен барышы.

I тур.

1. Алып баручы: Магнит тактасына еллар язылган, сез дөрес җавапны табып сайлап алырга тиеш.

1957            1942            1944             1922

Сорау.

1. М. Җәлил кайсы елны Казанга килә? (1922)
2. Моабит дәфтәрләре өчен кайсы елны Ленин премиясе бирелә? (1957)
3. Муса кайсы елны фашистлар кулына әсирлеккә эләгә? (1942)

Музыкаль тәнәфес. 

2. Алып баручы: Дөрес җавапны сайлап алыгыз.

Мостафа        Мәскәү         Оренбург           Казан

Сорау.

1. Муса Җәлил укыган Хөсәения мәдрәсәсе кайсы шәһәрдә урнашкан? (Оренбург)
2. Муса Җәлил кайда комсомол ячейкасын төзи? Бу вакытта аңа 14 яшь кенә була әле? (Мостафа)
3. Муса Җәлилнең атаклы “ Алтынчәч” операсының премьерасы кайсы шәһәрдә куела? (Казан)

Музыкаль тәнәфес.

3. Алып баручы: Дөрес җавапны сайлап алыгыз. 

Варшава         Моабит         Шпандау         Дрезден

Сорау.

1. Фашист Германиясенең II империячел суды кайсы шәһәр төрмәсендә үлемгә хөкем чыгара? (Моабит)
2. 1944 елның 25 августында иртән 6 сәгатьтә немец сакчылары төрмә ишеген ачтылар. Алар кайсы төрмәдә җәзаланып үтерелә? (Шпандау)

Музыкаль тәнәфес.

4. Алып баручы: Җавапны табыгыз.

Зиннәт            Абдулла             Гадел                 Гайнан

Хәсәнов          Алиш                 Кутуй                 Кормаш

Сорау.

Шушы кешеләрнең кайсысы Муса Җәлил белән җәзаланып үтерелмәгән? (Гадел Кутуй)

Музыкаль тәнәфес.

I тур буенча нәтиҗә. 

II тур.

1. Алып баручы: 3 минут эчендә М. Җәлилнең шигырьләр исемен язарга.

Ш, М, С, Д, Й, Е, Х, В, Җ, К, А, Ы, И, Л,Ь, Г, Ә, Ч, Р, Ү, У.

(“Чәчәкләр”, “Күршеләр”, “Дуска”, “Чишмә”, “Сәгать”,”Җырларым” һ.б.)

Музыкаль тәнәфес. 

2. Алып баручы: Дөрес җавапны сайла.

Джим            Күршеләр              Җырларым            Ант

1. Кайсы шигырьдә геройның кызыл кәбестәсен кәҗә ашаган? (“Күршеләр”)
2. Кайсы әсәрнең төп герое Эмма исемле кыз? (“Джим” поэмасы)
3. Барлык шигырьләрдә М. Җәлилнекеме? Кайсы аныкы түгел? (“Ант”)

Музыкаль тәнәфес.

3. Алып баручы: Шигырь юлларында нинди сурәтләү чарасы бар? 

Сынландыру         Чагыштыру            Пейзаж

Мамык карлар гөлгә кәфен булды,

Кабер булды бакча түтәле,

Шунда үскән ялгыз бер ак каен

Кабер ташы ролен үтәде.

Кар бураны яңа корбан эзләп

Бөтерелә койма буенда

Гөл уянмас татлы йокы белән

Изелеп йоклый җирнең куенында.  (Чагыштыру)

Музыкаль тәнәфес.

III тур. Финал.

Кроссворд чишү.

ЧӘЧӘКЛӘР

ИРЕК

КҮРШЕЛӘР

ИМӘН

ВӘХШӘТ

Алып баручы: Ничә сүзне дөрес язган, шулкадәрле йолдыз бирелә.

IV тур.

Остазбикә сүзендәге хәрефләрдән сүзләр төзергә. Бер минут вакыт эчендә кем күпме сүз төзи ала? Җиңүче билгеле була. Җиңүче һәм җиңелүчегә, аларның ярдәмчеләренә бүләкләр бирелә. Җиңүче укучы теләкләрен әйтә.

Музыкаль тәнәфес.

Файлны күчереп алырга: Йолдыз сәгате.