fbpx
01.12.2021

“Шалкан” әкияте буенча татар телен өйрәнү


"Шалкан" әкияте буенча татар телен өйрәнү
Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципаль районы башкарма комитетының “Мәктәпкәчә мәгариф идарәсе” муниципаль учреждениесе “60 нчы тубинфекцияле балаларны карау һәм сәламәтләндерү балалар бакчасы” ның татар теле  тәрбиячесе Закирова Индира Газинур кызы. Тема : ”Шалкан әкияте”

Максат: Балаларда татар теле өйрәнүгә кызыксыну уяту.

Бурычлар: 1)Сөйләмне аралашу чарасы буларак камилләштерү, файдалана белү күнекмәләренә өйрәтү.

2) Мөстәкыйль фикер йөртергә, җавап бирергә күнектерү, балада үзенең сөйләме белән кызыксыну һәм сизгерлек уяту.

3) Сөйләм әдәбе( сорау, исәнләшү,саубуллашу) кагыйдәләрен камилләштерү.

Эш төрләре: 1. Дидактик уен “Бармак уены – Гаилә”

  1. “Шалкан” әкятен сәхнәләштерү.
  2. Уен ситуациясе “Түбәтәй”

Актив сүзләр: бу кем? Әти, әни, бабай, әби, кыз, малай, эт, песи, тычкан, шалкан, кил монда, зур шалкан.

Җиһазлау: күрсәтмә рәсемнәр- әти, әни, бабай, әби, кыз, малай, эт, песи, тычкан,шалкан; “Шалкан” әкияте персонажлары рәсемнәре.

Эшчәнлек барышы:

Тәрбияче:- Исәнмесез, балалар!

Балалар:- Исәнмесез!

Тәрбияче: -Ребята,вспоминаем как вас зовут.Я задаю вопрос”Синең исемең ничек?- Как тебя зовут?”.Вы отвечаете: ”Мин- Оля…”и т.д.

-Синең исемен ничек?

-Мин-Марат…

Тәрбияче: Молодцы! Все справились.Следующий вопрос: “Ты кем являешься?Девочка-кыз,мальчик-малай.(балалар бер-берсенә туп бирәләр һәм син кем? дип сорыйлар)

-Син кем?

-Мин-кыз.һ.б.

Тәрбияче: Булдырдыгыз!

  1. Дидактик уен “Бармак уены – Гаилә” (Балалар әби,бабай… сүзләрен искә төшерә)

2.”Шалкан”әкиятен сәхнәләштерү. (Тәрбияче балаларга битлекләр тарата)

Тәрбияче:  Ребята, давайте вспомним сказку “Репку”.Кто посадил репку?-Бабай. А кто помог бабаю? Итак, дети перечисляют персонажей.

Тәрбияче:  Урра, репка вышла! Вы молодцы! Вот вы друг другу помогли, поэтому репка у нас и вышла.Везде и во всем нужно друг к другу  помогать.

  1. Уен ситуациясе “Түбәтәй”

А теперь будем с вами отдыхать, играть в музыкальную игру в “Тюбетей”.(Балалар кругка басалар, музыка уйнап тора бер-берсенә түбәтәй бирәләр, музыка туктый түбәтәй кемдә кала, шул балага бирем була).

Нәтиҗә.

Тәрбияче: Балалар, нинди сүзләр истә калдырдыгыз?

Балалар: Әти, әни, әби, бабай….

Тәрбияче: Сезгә занятие ошадымы?(Подноста смайллар була, балалар үзләренә ошаганын сайлап ала) Занятие тәмам.

Сау булыгыз!

Балалар: Сау булыгыз! Рәхмәт!

 

 

 

 

Бел син ерак бабайларның  ничек итеп көн иткәнен


бабайларның
Татарстан Республикасы Мөслим муниципаль районы “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем бирү учреждениесенең югары категорияле укытучы-дефектологы Садертдинова Гөлия Муса кызы. Тема: Бел син ерак бабайларның  ничек итеп көн иткәнен (дәрестән тыш чара)

 Максат: Укучыларны халкыбызның элек-электән килгән һөнәрчелек төрләре белән таныштыру; һөнәр осталарының матур эшләренә соклану, аларның хезмәтенә хөрмәт, горурлану хисләре тәрбияләү.

Бүлмә чигүле сөлгеләр белән бизәлә, һөнәрчелек эшләнмәләреннән күргәзмә оештырыла.

Курайда татар халык көе “Тәфтиләү” башкарыла. Сәхнәгә ике алып баручы чыга.

1 алып баручы.   Хәтерләүдән курыкма син!

                                         Үткәнеңне онытма син!

                                          Бел син ерак бабайларның

                                          Ничек итеп көн иткәнен,

                                          Нинди уйлар, нинди моңнар

                                          Безгә калдырып киткәнен.

2 алып баручы.  Кешелек дөньясы һәрвакыт матурлыкка омтылып яши. Кирәкле дә, бер үк вакытта матур да булган әйберләр аның күңеленә шатлык өсти, кайгы-хәсрәтләрен оныттыра.

1 алып баручы. Халык элек-электән һөнәрчелек иткән. Халык һөнәрчелегең барлыкка килүе, үсеше шул төбәкнең хуҗалык итү тарихына, мәдәни үсешенә, көнкүрешенә һәм табигый байлыкларына бәйле. Осталар, гадәттә, һөнәрчелек белән төп эшләреннән аерылмыйча гына шөгелләнгән.

1 укучы. Катнаш урманнар белән чолгап алынган Идел, Кама буйларында урнашкан татар халкы, башка милләт кешеләре кебек үк, элек-электән агачтан нәфис бизәкләр кисеп йорт-җирен бизәп килә. Челтәрләп, зәвык белән эшләнгән орнамент зәңгәр, яшел һәм башка төскә буялган тәрәзә йөзлекләренә, кәрнизләргә, капкаларга беркетелеп йортларны аеруча ямьләп тора.

2 укучы. Күктәй зәңгәр йөзлекләргә

                         Ап-ак күгәрчен кунган.

                         Оста абзый кәрнизләрне

                         Челтәрдәй бизәп куйган.

3 укучы. Чүлмәк ясау да борынгы һөнәрләрдән саналган. Оста куллары белән һәм бөтен күңелләрен биреп, безнең бабаларыбыз борын-борыннан балчыктан могҗизалар тудырган. Хәттә төрле түгәрәк формалы хайваннар сүрәте кувшин-комганнарның тоткаларын һәм борыннарын бизәп торган. Ул хайваннар савыттагы ризыкны явыз рухлардан саклыйлар дип ышанганнар. Болгар риваяте буенча, җир шары океан төбеннән барлыкка килгән. Шуңа күрәдер, мөгаен, болгар чүлмәкләрендә суны аңлаткан дулкын бизәге еш очрый. Савытларның тышкы ягында горизанталь сызыклар белән бергә геометрик нәкыш яисә үсемлек бизәге барлыкка килгән.

4 укучы. Чүлмәкче измә балчыктан

                          Савытлар ясап карый.

                          Матурлап, мичтә кыздыргач,

                          Сөт салырга да ярый.

2 алып баручы. Исемнәре билгесез меңләгән оста һөнәрчеләр мәдәниятебезне, көнкүрешебезне ямләндерү өчен үзләреннән зур өлеш кертеп калдырган. Бизәкләп палас-келәм туку, тамбурлап чигү, алтын белән чигү, ташка, агачка, сөяккә чокып, бизәк төшерү, сынландыру, керамика, каллиграфия, ювелир сәнгате, төрле төстәге тиреләрне тегеп мозаик бизәкләр тудыру татар халык осталарының сәләтен, талантын күрсәтүче шөгел булып торган, аның яшәү рәвешен, тарихын, мәдәниятен чагылдырган. Бигрәк тә тире-күн чималыннан җитештерелгән товарлар белән татар халкы  бөтен дөньяга танылган.

5 укучы. Борынгы бабаларыбыз күн эшкәртүнең чын осталары булган. Алар сафьяннан, юфть дип йөртелә торган йомшак күннән сафьян читек һәм күннән сугыш киемнәре тегү белән дан тотканнар. Сафьян читекләрне чигүле, каюлы бизәкләр белән матурлап эшләгәннәр һәм Иран, Византия һ. б. илләргә чыгарганнар.

19 нчы гарырда да татарларның сафьян читекләре, башмаклары дөнья базарында дан тоткан. Мәсәлән, 1883 елда Парижда татар читекләре – зур алтын медаль, ә 1886 елда бронза медаль белән бүләкләнгән.

1 алып баручы. Оста куллы хатын-кызларыбыз мавыктыргыч кул эше белән шөгельләнгәннәр. Үзләренә һәм туганнарына милли киемнәр теккәннәр. Бөтен тырышлыкларын куеп зәвык белән затлы калфак-түбәтәйләр, матур эскәтер-сөлгеләр, алъяпкычлар чиккәннәр. Һәрбер авыл гаиләсендә диярлек туку станогы булган. Бу эш бик күп көч һәм вакыт таләп иткән.

6 укучы. Татар кызлары борын-борыннан, сәгатьләр буе туку станогы артында утырып, үзләренә бирнә, туган-тумачаларына һәм кияүләренә, Сабантуйга бүләкләр, йорт өчен чаршаулар, кашагалар, сөлгеләр әзерләгәннәр. Оста куллы хатын-кызларыбыз бизәкләп туку техникасының барлык төрләрен белгәннәр.

     Тукыма тукыганда барлык төсләрнең дә диярлек (кара төстән тыш) төрле төсмерләре кулланылган. Тукыманың җирлеге гадәттә кызыл төстә булган. Кызыл төс тукымага аеруча тантаналы, бәйрәм төсмере биреп торган.

7 укучы. Татар кызлары, балачактан ук чигү һөнәренә өйрәнеп, үзләренә кияүгә чыгарга бирнә һәм туй бүләкләре әзерләгәннәр.

Чигү өчен төрле материаллар – үзләре суккан һәм сатып алынган тукымалар, йон һәм ефәк җепләре, мулине, ука, кәнитил файдаланылган. Татар хатын-кызларыбыз шома, тамбурлап, каеп һәм башка чигүләрне киң кулланганнар. Кул эше осталары тамбур белән яратып чиккәннәр. Аның асылы бертөрле чылбарсыман атламнардан тора.

2 алып баручы. Татар бизәкләренең нигезе – табигатебездәге бизәк композицияләреннән тудырылган чәчәк-үсемлек темасы. “Тормыш агачы”  символы булып торган чәчәк бәйләме яки дала куагы иминлекне, тормыш чыганагын аңлата. Бу бизәк күп халыклар өчен дә хас. “Тормыш агачы” чәчәкләр, яфраклар, вак чәчәк бөреләре белән капланган сабаклардан тора.

8 укучы. Нәкышләрдә чагылган роза чәчәге матурлык һәм мәхәббәт билгесе булган. Гөлҗимеш, миләш – бәхет китерүче үсемлекләр. Күп таҗлы булгангадыр инде, кашкарый озын гомер символы итеп санала. Язның беренче чәчәкләреннән саналган һәм бизәкләрдә еш кулланыла торган лалә чәчәге үзгәреш, яңарышны аңлата. Урталай бүленгән гранат җимешен сүрәтләү уңдырышлылыкны, байлыкны белдерә. Идел буе болгарларыннан ук килә торган, башка халыкларда да популяр булган чәчәк бәйләме темасы яшәү чыганагы, символы булып тора. Кошлар яисә кош каурые мотивлары, кызыл төс белән беррәттән, бар төрки халыклырда да кояш, яктылык символы булып кабул ителгән. Ак төс сафлык, пакьлек билгесе дип санала. Күргәнебезчә, чигү җирлегенең төсе дә ниндидер мәгънә белдерә, бизәкне бербөтен итеп, җыеп, тулыландырып тора.

1 алып баручы.  Милли кием күп төрле чигү һәм туку элементларын, зәркәнчелек һәм күн мозаикасы сәнгатьләрен үз эченә алган. Татар хатын-кызлары милли киеменә аска таба киңәеп киткән күлмәк һәм озынча камзул керә. Еш кына күлмәк өстеннән чигелгән алъяпкычлар ябып йөргәннәр.

Милли кием ансамбленә ука яки энҗе белән чигелгән калфак, каюлы читек кергән, алар костюмны бербөтен итеп тулыландырып торган.

9 укучы. Калфак татар хатын-кызларының рухи матурлыгын, күңел байлыгын, тегү-чигү эшенә осталыгын, зәвыгын чагылдыручы төрки халыкларда киң таралган баш киеме. Аның тарихы болгар чорына барып тоташа.

Заманына карап, калфакның рәвеше дә үзгәрә барган. 18 нче гасырда ак җептән бәйләнгән 80 см озынлыктагы чуклы калфаклар булган. 19 нчы гасырда аларны 16-20 см озынлыктагы бәрхет калфаклар алыштырган. Алтын-көмеш җепләр белән чигелгән чәчәкләр аеруча затлы бер төс биргән.

Болгар илендә хатын-кызлар кигән ак калфак диңгез энҗесе (жемчуг) белән бастырып чигелгән. Ак төстәге баш киеме ул кешенең явыз нияте юклыгын белдергән.

Калфакны маңгай өлешенә төшереп кигәннәр.

“Энҗе-Мәрҗән калфагым” җыры (Р. Валиева сүзләре, Л. Батыр-Болгари көе) башкарыла. Тулырак…

Без кайда да, профессорлар кайда


без  “Татарстан яшьләре”нең  7нче октябрь (№39) санында минем “Чиратта кайсы мәктәп?” дигән мәкаләм чыккан иде. Анда мин мәктәпкә мылтык күтәреп килүнең сәбәпләрен ачыкларга тырыштым. Мәкаләдәге төп фикер: укыту-тәрбия эшенең зәгыйфь, дөресрәге бөтенләй гарип булуы шушындый фаҗигаләргә китерергә мөмкин икәнлеген күрсәтү иде. Һәм менә 28нче октябрь санында педагогика фәннәре докторы, профессор Җәүдәт Хөсәеновның “Мылтыксыз мәктәп нинди була? дигән язмасы басылды.

Профессор нинди булырга тиешлекнең җиде шартын китерә. Минем мәкаләдәге тема булгач, һәр пунктын бик игътибар белән укып чыктым. 50 елга якын мәктәптә кайнаган, тәмам пешкән укытучы буларак, профессорның кайбер фикерләре белән килешәсем килмәде һәм шушы язманы кайтаваз буларак сезгә дә юллыйм. Һәр пунктка аерым тукталып, үз карашымны белдереп барам. Килешү-килешмәү сезнең эш. Җавап язсагыз бик рәхмәтле булыр идек.

Мылтыксыз мәктәп булуның 1нче шарты. Профессор яза: “Русия Федерациясенең ил күләмендәге тәрбия-укыту системасы төзек түгел. Шуны җайламыйча, тамырдан үзгәртмичә, мондый фаҗигаләр тукталмаячак.” Моның шулай икәнлеген мин  мәгариф фәненең , мәгарифнең нигезе булмавы аркасында дип язган идем. Шуңа күрә тулысынча бу сүзләр белән килешәм.  “Русиянең Көнбатыштан һәм Көнчыгыштан аермалы буларак, үзенә генә хас тәрбия-укыту системасы булырга тиеш”.  Ә менә Җ. Хөсәеновның бу сүзләре белән килешеп бетеп булмый. Мин монда дөньядагы бөтен прогрессив педагогиканы бетереп ташлауны күрәм. Без хәзер педагогиканың нигез ташларын салган  Ян Амос Коменский , И.Г. Пестолоции, М.Монтессори, Р. Штайнер, И.Ф. Гербарт һ.б. күренекле педагогларны педагогика фәненнән сызып ташласак, нәрсә була? АКШ, Англия, Германия, Канада, Швейцария Финляндия, Швеция, Япония, Кытайның алдынгы укыту-тәрбия алымнарын кире кагу мөмкин түгел һәм алай эшләү дөрес тә булмас иде. Ә “үзенә генә хас тәрбия-укыту алымнары” нинди булырга тиеш соң ул? Ни өчен педагогика фәннәре докторы шул алымнарның һич югы берничәсен тәкъдим итми? Мәктәпләр үз эшләрендә аларны кулланма итеп алырлар иде. Укытучыларга файдасы тияр иде. Мин дә, мәсәлән, Татарстанның үз милли мәгарф системасы булырга тиеш, дип саныйм. Һәм аның нәрсәләргә нигезләнгән булуын санап чыга алам. Санап торуның файдасы юк, чөнки аны тормышка ашырмаячакларын белеп торам. Профессор да Россиянең үз мәгарифе булуына ышанмый, ахыры.

2нче шарт итеп, язмада укытучының абруе калмау күрсәтелә. “Бала укытучыдан өстен булган вакытта, мәктәпкә укытучының кирәге калмый”. Бүген бала мәктәптә өстен. Әмма укытучылар үз урыннарында һәм алар бик тырышып хезмәт итәләр. Укытучы социаль якланмаган. Бала берәр тәртипсезлек эшләсә, тулысынча укытучы җавап бирә. Мин бу урында укытучының дәрәҗәсе төшү сәбәпләрен ачыклар идем. Җәмгыять гаеплеме, әллә укытучы үземе? Дәрәҗәне берәүгә дә ябыштырып куеп булмый. Ул йә бар, йә юк. Аннан дәрәҗә дигәннән без нәрсәне күз алдында тотабыз. Укытучының айлар буе укытмыйча, конкурска әзерләнеп, “ел укытучысы” дигән яки башка титуллар алуынмы? Бу дәрәҗә түгел. Бу укыту вакытын бушка сарыф итү. Аны балалар да, ата-аналар да, хезмәттәшләре дә күреп-белеп торалар.  Дәрәҗәле укытучы булу өчен аның тирән белемле, тәрбияле укучылары булырга тиеш. Мәктәптә физиканы укып кайтканнан соң, ул бала кич белән акча түләп репетиторга китә икән, әлеге физика укытучысының нинди дәрәҗәсе булсын? Хәзер бит ярты укучы шулай укый.

3нче шарт.” …укытучының абруе төшүгә әти-әниләр үзләре гаепле”. Юк! Әти-әниләрнең бер гаепләре дә юк монда. Моңа тулысынча дәүләтнең административ идарә итү системасы гаепле. Укытучының дәрәҗәсен хөкүмәт шулай түбән төшерде. Ул 18 сәгать дәрес укытканга акча ала, әмма аны 36 сәгатьлек эш эшләргә мәҗбүр итәләр. Әгәр укытучы яхшы машина алырлык акча эшләсә, шәп фатирда торса, өс киеме укучыларыныкыннан бер башка югарырак булса, елга бер тапкыр чит илләргә барып, ял итәргә хәленнән килсә, бушлай сәламәтлеген ныгыта алса, коммуналь хезмәтләрне түләүдә ташламалар булса,бәлки, азрак кына булса да дәрәҗәсе артыр иде. Совет заманында укытучыларның абруе югарырак иде. Совет мәктәбен җимереп ташладылар, алмашка заманга ярашлы мәктәп төзи алмадылар. Материаль байлыклар беренче планда торган дәүләттә  укытучыны  да ул байлыклардан мәхрүм итәргә ярамый.

4нче шарт. “Тәрбия эшен беренче планга куеп, укыту эшен икенче планга кую кирәк”. Профессор гафу итсен, әмма бу юлларны елмаймыйча укып булмый. Гомер-гомергә педагогикада укыту-тәрбия эше бербөтен, бердәм бүленмәс процесс дигән кагыйдә яшәп килде. Беренче, икенче планга бүлүнең  ничек булырга тиешлеген мин күз алдыма китерә алиыйм. Укытучы һәр дәресенә план язганда белем бирү максаты белән бергә тәрбияви максатны да язып керә. Тәрбия дәреснең һәр этабында, һәркөнне тормышка ашырыла. Минем әлегә кадәр башта тәрбия бирим, аннан укытырмын дип эшләгән укытучыны күргәнем булмады. Укытучы үзе, аның сөйләме, киеме, үзен тотышы, балаларга мөнәсәбәте, белем бирүе – шушылар үзе тәрбия түгелме соң инде? Аннан соң гына патриотик тәрбия, мәдәни-әхлак тәрбиясе, эстетик тәрбия, хезмәт тәрбиясе, сәламәтлек һ.б. китә. 1нче сыйныф баласына “А” хәрефен дөрес язарга өйрәтү аны тырышлыкка, матурлыкны күрергә өйрәтә. Үзенә ышаныч тудыра. Хезмәткә өйрәтә. Хәзер уйлап карагыз. Башта бу сабыйны тырыш, хезмәт сөючән итеп тәрбиялик, аннан хәреф язарга өйрәтербез, дип эшләп буламы? Абсурд! Тулырак…

Ау бабайда кунакта. Уен программасы сценариясе


ау бабай
Татарстан Республикасы Мөслим  муниципаль районы  “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе   тәрбиячесе Гараева Ильмира Ильнур кызы. Тема: Ау бабайда кунакта. ( Уен программасы сценариясе).

Максат. Балаларга табигатькә мәхәббәт тәрбияләү.

Бурыч. Уен формасында балаларга конкрет мисалларда  табигатьне ничек сакларга, усемлекләр һәм хайваннар турында халык сынамышлары турында белемнәрен тулыландырырга кирәклеген курсәтергә.

Реквизитлар. Ау бабайга-яшел сакал:Кыңгыравыклы ботак;   Маскалар: аю, төлке, керпе, куян(3), куркыныч битлекләр(6-7). Рогатка,  кыңгырау шләпәсе(6-7), ромашка шләпәсе(6-7).

Уен программасының сценариясе.

Алып баручы;  Исәнмесез Балалар. Без бүген Ау бабайның патшалыгына кунакка килдек.Ә сез аның кем икәнен беләсезме? Ул урман  хуҗалыгын яратучы, җәнлек һәм кош-кортларны хөрмәт итүче карт-урманчы.  Ул кайдадыр монда гына ерак тугел, әйдәгез аны чакырабызмы?

(Балалар бабайны чакыралар. Кечкенэ  яшел сакаллы карт барлыкка килә. Кулында кыңгыраулы ботак.)

Ау бабай: Исәнмесез балалар. (Балалар исәнләшә).

Алып баручы:  Ау бабай без сиңа кунакка килдек. Урман хуҗалыгыңны карарга, зирәклегеңне тыңларга телибез.

Ау бабай.  Игелекле кунакларга мин һәрвакыт шат, ә-боларда кунакмы? (Сукмак буйлап аю малае зур чәчәк бәйләме  һәм төлке кызы кечкенә чәчәк бәйләме тотып киләләр).

Аю малае төлке кызы:  Исәнмесез Ау бабай. Без сезгә бүләккә чәчәк бәйләмнәре тотып  кунакка килдек.

Аю бабай: бик зур рәхмәт, ләкин миңа сезнең бүләк бик үк ошап бетмәде.

(Ау бабай балалар белән  чәчәкләргә болыннарда үсеп утыру яхшырак икәнен, сындырып алгач  вазада бик озак яшәмәүләре турында фикер алыша).

(Малай йөгереп чыга, кулында зур рогатка. Күккә карап кошларга ата).

Ау бабай: Әй малай! Кошларга атырга ярамый! Ишетәсеңме, ярамый.

Балалар: Атма Ярамый.

(Малай кул болгый да комачауламагыз дигән ишарә ясап чыгып китә.

Ау бабай: Ә шулай мени? Әйдәле син керпегә әйлән.

(Ау бабай кыңгыраулы ботагы белән малай киткән якка болгый. Малай кире керпе маскасы киеп бер йөгереп кереп урап чыгып китә).

Балалар; Ә ул хәзер шулай керпе була әйме?

Ау бабай: Игелекле эш кылса, киредән малайга әйләнер. Ләкин әле иртә.

(Елаган тавыш ишетелә. Куаклар арасыннан куркыныч маскалар кигән балалар чыга).

Ау  бабай; Менә карагыз бу тыңлаусыз балаларга. Күпме әйттем мин алрга, су коенмагы, елгасы пычырак, агулы дип. Тыңламадылар. Ә менә балалар беләсезме ник агулы? Чөнки урман артында завод бар. Шул заводтта эшләүчеләр зарарлы, пычырак калдыкларны суга ташлыйлар. Менә шулай ярыймы балалар? Сезгә ярдәм итәм мин. Ләкин бүтән вакыт олыларның сүзләрен тыңлыйбыз дип сүз бирегез.

( Бабай таягы белән болгый , балаларнын маскалары төшә).

Ау бабай: Ә хәзер, балалар әйдәгез әле мине уеннарыгыз белән сөендерегез.

(Уеннар)

Күңелле үзгәрешләр.

Барсы да уйный. “Чикерткәләр” диюгә сикерәләр. “Күбәләкләр” диюгә барсыда әйләнә, кулларын болгап. “Бал кортлары” барсыда йөгерешә жжжжылдап. Уен тизәйгәннән тизәя. Алып баручы сүзләрне еш алыштыра.

Тату гайлә.

Балалар ике командага бүленә. Тулырак…

Галәмгә сәяхәт. Белем бирү эшчәнлеге.


галәмгә
Татарстан  Республикасы Нурлат муниципаль районының мәктәпкәчә белем   муниципаль бюджет  учреждениясе  Нурлат  шәһәре 15  нче номерлы “Алсу ” балалар бакчасы  тәрбиячесе Туктарова Роза Сәлим кызы. Тема: “Галәмгә сәяхәт” (мәктәпкә әзерлек төркемендә  белем бирү эшчәнлеге)

 Максат: Балаларның Кояш системасы турында күзаллауларын киңәйтү һәм гомумиләштерү. Сөйләм активлыгын үстерүгә ярдәм итү. Балаларның сүзлек запасын планеталар, космик объектлар исемнәре белән баетырга. Балалар инициативасын һәм иҗатын тәрбияләүгә ярдәм итү.

 Тере табигать белән тере булмаган табигать арасындагы бәйләнешләрне аңларга өйрәтүне дәвам итү.

Җиһазлау: Хайваннар, кошлар рәсемнәре.

Аудиоязма: ”Звуки природы”

Мультимедия техникасы. Проектор, экран, ноутбук,төсле карандашлар , магнит тактасы.

Индивидуаль эш. Җөмләне дөрес итеп төзү өстендә эш.

Алдан эшләнгән эш: табигатьне күзәтү,  бакчага экскурсия, планеталар турында  рәсемнәр карау.

Сүзлек: буталчык, куак,

Эшчәнлек барышы.

Тәрбияче:Хәерле көн балалар. Кәефләрегез ничек? Балалар, бер – берегезгә  кулларыгыз белән тотынып басыгыз әле.  Менә сезнең кулларыгыз нинди җылы, нинди рәхәт.Елмая- көлә кояш ,сез дә елмаегыз бераз.Менә хәзер бигрәк тә күңелле булды. Сезнең елмаю башкаларга да күчте. Аларның да кәефләре күтәрелде. Балалар минем өстәлемдә хат. Бу хатны  безгә кем язган икән?Тәрбияче хат укый:  “Исәнмесез, балалар, кызлар һәм малайлар! Сезгә бу хатны дустыгыз моңсу Лунтик яза. Мин айда яшим һәм сезнең  планетагыз турында бик күп  беләсем килә, миңа җир турында сөйләгез әле?”Тәрбияче: – балалар, әйдәгез Лунтикка планеталар турында сөйлибез?

Балалар: әйдәгез.

1.Тел чарлау.

Җир макеты- глобусны карау.

-Балалар әйтегез әле без сезнең белән нинди  планетада яшибез?

– Зәңгәр төс нәрсә аңлата?

– Яшел төс нәрсәне билгели?

– Җир башка планеталардан нәрсә белән аерыла?

Безгә нәрсә якынрак болытлармы әллә кояшмы?

– Безгә иң якын күк җисеме?ай

Сез тагын нинди планеталар беләсез?

– Галәмгә нәрсә белән очалар?

– Космонавт костюмы?

– Чын космонавт нинди була?

    Галәмдә барлыгы 9 планета бар: Плутон, Нептун, Меркурий, Венера, Марс,Уран, Җир,Юпитер һәм Сатурн. Алар кояш тирәли әйләнә. Бер- берсенә бәрелмиләр, чөнки һәрберсенең үз юлы  ( орбита) бар. Бу планеталар һәм кояш-кояш системасы дип атала.Җир планетасы-тереклек булган бердән- бер планета. Кояш безгә җылылык һәм яктылык бирүче йолдыз.

Бармак уены уйнау: “Кояш системасы”. Бер…Меркурий, ике…Венера,Өч… Җир, Дүрт …Марс, Биш…Юпитер, Алты..Сатурн, Җиде…Уран, сигез… Нептун, тугыз..Плутон  .

2.Хәрәкәтле уен.

 Планета рәсемнәрен алып җир  планетасы тирәсендә йөгереп йөрү һәм тәртип буенча урнашу.

3.Әңгәмә кору. Кояш турында нәрсә әйтә аласыз?Иң беренче булып галәм киңлекләрен яулаган кеше кем?(Ю. А. Гагарин. )Шуннан бирле 12 апрель һәр елны космонавтика көне дип билгеләп үтелә.

  1. Тәрбияче:Башка планетага кемнәр генә оча ала соң?Балалар:космонавтлар.

Тәрбияче: Космонавтлар нинди булырга тиеш?

Балалар: Галәмгә очучылар житез,төгәл, кыю, белемле, дус, игътибарлы  булырга тиеш.Тәрбияче: Сезнең космонавт буласыгыз киләме? Тулырак…

Мөслимем – туган ягым. Тәрбия сәгате


мөслимем
 Татарстан Республикасы Мөслим  муниципаль районы  “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Түбән Табын мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет  гомуми белем учреждениесе I категорияле тәрбияче Ильясова Зилә Рудис кызы. Тема: “Мөслимем – туган ягым” (4 нче сыйныфлар өчен тәрбия сәгате).

Максат: Туган якка мәхәббәт хисе тәрбияләү; Татарстанның , районның, авылның  тоткан урынын күрсәтү;  балаларның сөйләм телләрен үстерү.

Җиһазлау: Татарстан  картасы, ноутбук, слайдлар.

Кулланган әдәбият:Мөслим турында китап. Youtube.com; yandex.ru – социаль челтәре медиаматериаллары. 

Дәрес барышы:

  1. Оештыру моменты

– Балалар, бүгенге тәрбия сәгатебезне башлыйбыз.

Иң элек, әйтегез әле нәрсә ул Ватан? (Укучыларның фикерләре тыңлана).

-Ватан нәрсәдән башлана?(слайд1) (Укучыларның фикерләре тыңлана).

  1. Төп өлеш.

Һәр кешенең туган авылы, шәһәре була. Ул шунда туа, белем ала, шәхес булып җитешә.Һәр кешенең туган җире бик кадерле була. Үсеп җитеп еракларга киткәч тә кеше туган җирен сагына:(слайд 2) (Мөслим авылы аэросьемкасы) урамын, туган йортын, мәктәбен, авылдашларын һ.б.Сезнең туган авылыгыз бар. Ул ничек атала? (Җаваплар тыңлана).

(3 слайд). “Туган авыл Мөслимем” җыры тыңлана.

-Хәзер мин сезне Мөслим авылының тарихы белән таныштырып китәм.

Балалар,безяши торган район турында нәрсәләрбеләсез?(Җаваплары тыңлана).(слайд 4) аудиотасма “Мөслимем юкәләре”

Россия Федерациясенең Татарстан Республикасы составында административ-территориаль һәм муниципаль берәмлек (муниципаль район). Административ үзәге — Мөслим авылы. 2020ел башында районда 19 326 кеше яши. Район бары тик авыл халкы белән генә тәэмин ителгән, 1930 елның 10 августында барлыкка килә.

Мөслим  төбәге талантлы шәхесләргә бик бай. Зөлфәтнең бу шигъри юлларын белмәгән кеше бармы икән? Мөслимлеләр өчен ул, гомумән, үзенә күрә әфсенле бер дога кебек – һәрхәлдә, мин күрешкән-сөйләшкән, аралашканнар өчен шулай. Алар Тукайның шигырьләрен белмәскә дә мөмкиннәр, әмма Зөлфәтнең әлеге юлларын түгел! Димәк, бу юлы без Мөслимгә кузгалабыз – тузанына, үләннәренә, бөҗәкләренә кадәр әфсенле якка.(слайд 5)

ЗӨЛФӘТ АБЫЙ, ЯКИ «БЫЛБЫЛЛЫ ШИГЪРИЯТ»

Туфрак тарта, диләр…

Шулайдыр шул…

Үземнән дә моны мин беләм

Күкрәгемә йөрәк булып кергән

Кайнар чабышкы син, илгенәм!

Ык агымы шулай искән чакта

Каян табыйм икән тынгылык?

Күкрәгемдә йөрәк түгел лә бит!

Сайрап тора Мөслим былбылы.

Гербтагы төп сурәт — “курайда уйнаучы егет” — яшьлекне, чәчәк атуны, алга баруны, матурлыкка омтылуны гәүдәләндерә, шулай ук районда үсеш өчен югары мөмкинлек булуның күрсәткече. Яшь кеше стильле татар киемендә курайда уйный. Моның белән күпчелек татарлар яшәгән районның тарихи-мәдәни үзенчәлекләре билгеләнә. Ук һәм сөңге очлыклары районның  үзенчәлекләрен күрсәтә: бу территорияләрдә бакырдан күп әйберләр, шул исәптән корал табыла. Гербның зәңгәр дулкын өлеше районны уртага бүлеп аккан Ык елгасын аңлата, ә аның төсе намус, намуслылык һәм рухиятне символлаштыра. Яшел буй белән табигать, уңдырышлылык, авыл хуҗалыгының тормышы һәм үсеше күрсәтелгән. Костюм һәм сөңге очлыкларының сары төсе уңыш, байлык, кояш энергиясе һәм җылылык, хөрмәт һәм акыл символы булып тора. Байрак яшел төстәге туры почмаклы иңе буенча 2/3 күләмендә булган тукымадан гыйбарәт, аскы өлеше тукыманың 3/10 өлеше булган зәңгәр төстәге буй;төп яшел төстәге өлешне, зәңгәр төстәге аскы өлештән, ак төстәге дулкынлы сызык аера.Тукыма уртасында (үзәктә) курайда уйнаучы егет (малай) (слайд 6)

Безнең районыбызның башлыгы- Муллин Рамил Хәмзә улы. Аның тырышлыгы белән районыбыз зур уңышларга иреште. Безнең район халкы үзе дә бик тырыш һәм максатчан халык. Шулай булмаса, районыбызның даны еракларга таралмас иде.(слайд 7)

Татарстан белән горурланып була. Ни өчен? Кем әйтә?” (Укучыларның җаваплары тыңлана)

Татарстан- көчле, бай Республика.Ул безнең туган җиребез.

Татарстан- безнең Ватаныбыз. Аның гербы, флагы, гимны бар.

Татарстанда руслар, татарлар, марилар, чувашлар, удмуртлар һ. б. милләт кешеләре дус яши. 6 ноябрь- Татарстан конституциясе көне.(слайд 8)

Конституциядә татар һәм рус телләре- дәүләт телләре дип язылган. Мин Республикам белән горурланам.

Ә хәзер мин Татарстан турында язган кайбер шигырьләренукып китәм.

(слайд 9)

Туган ягы кирәк кешегә.

Яшәр өчен бетмәс көч алырга

Олысына һәм дә кечегә,-

Мәхәббәтле, ямьле, мәрхәмәтле

Туган ягы кирәк кешегә.

(Фәнис Яруллин.) Тулырак…