Мөгаллим язмалары

“Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Яңа Кенәр мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе тәрбиячесе  Галиева Минзилэ Гаптелхай  кызы. Тема: “Икмәк – табын кояшы”. Дәрестән тыш чара. (Коррекцион сыйныфлар өчен)

Максат. “Икмәк”, “Әти-әни” , “Туган җир” төшенчәләренең газизлегенә төшендерү. Икмәккә, игенче хезмәтенә хөрмәт; туган як табигатен сөяргә, кадерләргә, кешеләрен олыларга, ихтирам итәргә өйрәтү.

Җиһазлау.

“Туган ягым икмәге-тиңсез хәзинә” дигән ашлык һәм башаклар күргәзмәсе.

Класс сәгатенең барышы.

Тәрбияче. Кадерле балалар! Без бүген олы бәйрәмгә җыйналдык. Ул – Галиҗәнап икмәккә багышлана. Дәресебезне халкыбызның бер матур табышмагы белән башлыйбыз;

Үзе түгәрәк, урыны түрдәрәк,

Эче тулы күзәнәк.

Әчкелтем дә төчкелтем

Бар нәрсәдән дә өстен.

– Әйе, бу – икмәк. Кулымда хуш исле, күпереп пешкән, кадерле дә, мәртәбәле дә, олуг та булган Галиҗәнап түгәрәк Икмәк! Ул – тормыш падишаһы. Изге туган туфракта күкрәп үскән, батыр, горур ир-егетләребез урып-җыйган, мәрхәмәтле, булдыклы хатын-кызларыбыз-аналарыбыз куллары аша үтеп өстәлгә килгән Ипекәй! Нинди тәмле! Нинди туклыклы, бәрәкәтле син! Нинди генз ризыклар куелса да, синнән башка табынның яме дә, тәме дә юк. Ул тормышыбыз муллыгын, туклыкны раслый. Халкыбыз элен-электән икмәкне изге күргән. Аның турында күпме мәкальләр әйткән. Әйдәгез, шуларны искә төшерик әле.

Мәкальләр.

Арыш икмәге һәрнәрсәгә баш.

Арыш ипиенең көче күп.

Ашлык – ил байлыгы.

Ил куәте – икмәктә.

Ашлык – хуҗалыкның нигезе.

Тормышның нигезе – икмәктә.

Алтынны алдыңа алсаң, икмәкне йөрәккә кыс.

Икмәкнең кадере валчыгыннан башлана.

Акчасыз торып була, икмәксез торып булмый.

Тырыш кеше икмәк тапкан, ялкау ач калган.

Икмәк – табын кояшы.

Ипекәйгә тел тидермә – телең корыр.

Икмәк алтыннын кыйммәт.

-Кыргый икмәкне моннан 15 мең еллар элен табигатьтән иң элек хатыннар табып алалар,чөнки ирләр ауга йөргәннәр, кыргый хайваннарны тотканнар, үстергәннәр, ә хатыннар ашарга ярарлык төрле үләннәр, тамырлар җыйганнар. Шулай итеп, бодай, арпа, кукуруз кебек икмәк азыкларын алар табалар, алар шуларны игәргә ярарлык культура хәленә китереп, тормышка кертеп җибәрәләр.

Бу да бик гыйбрәтле факт: безне тудырган ана безгә икмәк табып бирүче дә икән әле. Элек-электән үк икмәкле йорт нурлы йорт саналган. Һәм шуңа күрә дә борынгы бабаларыбыз ризыкны алтын-көмештән, якут таштан, зөбәрҗәтләрдән һәм асылташлардан да өстен санап : “Алтын тавы башында утырып та ачка үлүең бар”-дигәннәр.

Тәрбияче. Балны-майны, әфлисун, мандаринны, җиләк-җимешне көн саен ашап кара әле. Бер көн, күп булса ике көн ашыйсың. Ә ипекәйне, бәрәңгене, сөтле чәйне көн саен ашап эчсәк тә, беркайчан да туйдырмый. Алар көн саен тәмле, кирәк. Ана кебек, Ватан кебек. Шулардан да татлы ризык, ләззәтле эчемлек бармыни дөньяда?

Икмәк турында шигырьләр.

Тәрбияче. Таң атып көн туды исә, безнең һәркайсыбыз ипи кирәгенә башлый. Аннан башка хәрәкәт тә, хезмәт тә юк. Ул – яшәү чыгынагы. Аңа багышлап күпме шигырьләр иҗат иткәннәр, күпме әкиятләр язганнар. Сезнең игътибарга “Алтын бөртекләр” әкиятен сәхнәләштерәбез.

Укучы. Әй ипекәй, ипекәй,

Шундый да тәмле булып,

Хуш исләр белән тулып,

Каян килдең син безгә?

Ипи. (1 укучы икмәк тотып баса.) Ярый, мин сөйлим сезгә Тулырак…

Татарстан   Республикасы  Азнакай   муниципаль  районы  Актүбә  ш.т.п.  3 нче гомуми  урта  белем  бирү мәктәбе башлангыч  сыйныфлар  укытучысы  Таҗетдинова   Лилия  Миннулла   кызы.  Герой – шагыйрь Муса Җәлилнең   “ Күке  шигыренә  дәрес эшкәртмәсе     (2 нче сыйныф өчен).Ә дәби  уку дәресе

 Максат :

 1) М. Җәлилнең “ Күке” шигыре белән таныштыру;

2) укучыларның бәйләнешле сөйләм телен үстерү, сәнгатьле уку күнекмәләрен һәм шигырьне анализлый белүләрен камилләштерү;

3) кошларга карата җылы караш тәрбияләү.

ТБУУГ: анализлау, чагыштыру, классификацияләү, гомумиләштерү.

РУУГ:  үз эшеңә бәя бирә белү.

КУУГ: тормыш тәҗрибәсен куллану.

Бурычлар:

• М. Җәлилнең  шигыре белән таныштыру, табигать гүзәллеген аңларга өйрәтү;
• Табигатьне якларга, сакларга омтылыш тәрбияләү.
• Эстетик зәвыкны үстерү.

Җиһазлау. Презентация ,  аудиоязма, китап  күргәзмәсе.

Предметара бәйләнеш: татар  теле, әйләнә-тирә  дөнья

Дәрес барышы:

1. Дәресне оештыру. Мотивация.

   Хәерле көн, укучылар сезгә!

Хәерле көн һәммәгезгә.

Белем үрен яулаганда

Уңыш юлдаш булсын сезгә.(1 слайд)

1. Дәреснең максатын билгеләү. Актуальләштерү.

• Өйгә эшне тикшерү.

     2)   Уен «Кошны таны».

– Колга башында йорты, эчендә аның җырчы. (Сыерчык)

– Савытыннан сабы озынрак. (Саескан)

-Бер кошым бар: бер дә тынмый, агачка да оя кормый. Өе – җирдә, җыры – күктә. (Тургай)

– Җәй шакылдый бу чүкеч, кыш шакылдый бу чүкеч. Ничек чыдый бу чүкеч? (Тукран)  (2 слайд)

• Яңа материалны аңлату.

      М. Җәлилнең  “Күке”  шигыре белән танышу.

Күке тавышын  тыңлау.(3 слайд)

• Бу кайсы кош  тавышы?
• Буген  дәрестә М. Җәлилнең  “ Күке “ дигән  шигыре  белән  танышырбыз.
• М. Җәлил  турында белешмә бирү. ( 4- 13слайдлар)

  Муса Җәлилнең туган җире – Оренбург шәһәреннән 120 чакрым ераклыктагы Нит елгасы буенда урнашкан Мостафа авылы. Аның әтисе Мостафа абый балаларын укытырга, белемле итәргә тырыша. Шуңадыр, Муса инде 6 яшендә үк авыл мәдрәсәсендә укый башлый. Табигатьне бик ярата.

    1913 нче елда Муса гаиләсе белән Оренбургка күченә. “Хөсәения” мәдрәсәсендә белем ала. “Кызыл йолдыз” газетасы редакциясендә эшли. Аның баш мөхәррире була.  

   Мусаның алдагы тормыш сукмагы Мәскәү шәһәре белән бәйле. Ул анда булачак тормыш иптәше Әминә белән таныша һәм алар өйләнешәләр. Кызлары Чулпан да шунда туа.  

    Мәскәүдә ул татар халкының күренекле шагыйре, җәмәгать эшлеклесе булып таныла. Шулай ук спортны да бик ярата.

      Менә шулай матур гына яшәп ятканда илебезгә зур афәт килә – Бөек Ватан сугышы башлана. Әлбәттә, Муса Җәлил дә бу афәттән читтә кала алмый. Сугышның беренче көннәрендә үк ул, үзе теләп, яу кырына китә. Батырлыкка, үлемсезлеккә илткән юл әнә шулай башлана…

    1942 нче елның июненнән Муса Җәлилдән хатлар да, хәбәр дә килми башлый. Шул ук елның 26 нчы июнендә ул, авыр яраланып, гитлерчыларга әсирлеккә төшә.

    1944 нче елның 7 нче февралендә Дрезденда хәрби суд җәлилчеләрне үлем җәзасына хәкем итә. Шушы елның 25 нче августында Муса Җәлил һәм аның  11 көрәштәше җәзалап үтерелә.

• Укытучы укуын (яки аудиоязма) тыңлау.
• Сорауларга җавап бирү:
• Автор урманда нинди кош тавышы ишетә?
• Күке дигән кошны күргәнегез, аның турында ишеткәнегез бармы?

     Күке – Татарстанда яшәүче, һәр урманда очрый торган кош. Ул безнең якларда кышламый. Алар яз көне генә кайталар.  Күкеләрнең тормышы да, игътибар белән күзәтсәң, шактый катлаулы икән. Ана күке бер җәйдә 20 – 25 йомырка сала. 25 йомырканың һәрберсенә оя эзләргә кирәк. Күке беркайчан да бер ояга икедән дә артык йомырка салмый.

Кошның фотосурәтен карау , тавышын аудиоязмада тыңлау. (14 слайд)

• Сүзлек өстендә эш.

Хәтерсез –  исендә калдыра алмаучы, онытучы.

Моңлы-   күңелсез , кайгылы

Салмак-  әкрен,ашыкмыйча

Кабатлый –  кат-кат әйтү

Ялгыз- берүзе. (15 слайд)

    6) Шигырьне уку. Тулырак…

 

“Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Яңа Кенәр мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе тәрбиячесе Самигуллина Альбина Харис кызы. Тема: “Начар  гадәтләр”. Дәрестән тыш чара. (Коррекцион сыйныфлар өчен)

Максат: Балаларга, кешедә нинди яхшы, нинди начар гадәтләр барлыгын анлату.

Бурычлар:

– Сәламәт яшәү рәвешен пропагандалау;

– Балаларның сәламәт яшәү рәвешен формалаштыру;

-Тискәре йогынты ясаган гадәтләрне тәрбияләү;

-Уйлану эшчәнлеген төзәтү;

Дәрес барышы.

– Балалар, бүген бездә бик мөһим ачык чара.. Әйдәгез,  матур, тәртипле итеп утырып игтибар белән мине тыңлыйбыз.

Хәзер без кунегү-разминка үткәреп узарбыз, ул “Кәефеңне  тапшыр”- дип атала. Бу разминкада  сез бер-берегезгә күңелсез, шак катып , моңсу, һәм  шатлыклы итеп карарга тиеш. Әфәрин балалар, булдырдыгыз.

– Балалар без бүгенге ачык чарабызда, кешеләрнең яхшы һәм начар гадәтләре барлыгы турында сөйләшербез.  Аның темасы: “Начар гадәтләр” – дип атала.

– Безнең бу ачык чарабыз шатлыклы иҗатларга бай булачак  һәм без бу ачык чарабыздан соң үзебездә  бары тик яхшы гадәтләрне һәм яхшы гамәлләрне тәрбияләрбез дип ышанып калам.

Әмма иң элек яхшы һәм начар гадәтләр турында сөйләшкәнче әйдәгез, уйлап карыйк әле, нәрсә соң ул гадәт?

( Гадәт– ул аңламыйча, уйламыйча бер үк эшне кабатлау )

– Минем эйтүем буенча, гадәтләрнең була файдалысы  һәм зарарлысы. Әйдәгез, шушы ачыклап үтик әле:

Тактада эшләү.

Игътибар белән тыңлагыз.

Балалар минем өстәлдә төрле гадәтләр белән карточкалар ята. Сезнен максат, шушы карточкаларда язылган гадәтләрнең кайсысы файдалы һәм кайсысы зарарлы икәнен ачыклау, аларны дөрес итеп тактада  ике рәткә бүлеп кую. 

Гадәтләр

                   Файдалы                                               Зарарлы

Иртә белән юыну                                     Тырнак кимерү

Чэч тарау                                              Бармак суыру

Зарядка ясау                                      Ручка башын чәйнәү

Кулларны юу                            Начар сүзләр кулланып сөйләшү

Ягымлы сузләр белән сөйләшу                                Төкеренү

Балалар әйдәгез  тагын бер кат карап үтик әле, ни өчен сул як рәттәге гадәтләр яхшы дип санала. Ә сез балалар тагын нинди яхшы гадәтләрне беләсез, әйдә  санап күрсәтегез әле ( спорт белән шөгыльләнү, олыларны хөрмәт итү, китап уку, вакытында йокларга яту, ягымлы булу, кечкенәләрне кыерсытмау, ачык тәрәзә белән йоклау, алдаламаска, тешләрне чистарту, киемнәрне урынына кую, дәрес хәзерләү һәм башкалар). Әфәрин  балалар сез бик күп яхшы гадәтләрне беләсез икән.

Балалар без бит сезнең белән татарча да, русчада яхшы беләбез. Шуңа күрә мин сезгә табышмакларны русча әзерләдем. Игътибар белән тыңлагыз, һәм кул күтәреп җавапларын әйтергә әзерләнегез.

1. Чтобы не был хилым, вялым,
   Не лежал под одеялом,
   Не хворал и был в порядке,
   Делай каждый день…(Зарядку)

2. Позабудь ты про компьютер.
   Беги на улицу гулять.
   Для детей полезно очень
   Свежим воздухом…(Дышать) 

3. Разгрызёшь стальные трубы,
   Если будешь чистить…(Зубы)

4. Объявили бой микробам:
   Моем руки чисто с…(Мылом)

5. Он в кармане караулит
   Рёву, плаксу и грязнулю,
   Им утрет потоки слез,
   Не забудет и про нос. (Носовой платок)

6. Горяча и холодна
   Я всегда тебе нужна.
   Позовёшь меня – бегу,
   От болезней берегу. (Вода)

Әфәрин балалар, сез табышмакларның да җавапларын бик тиз таптыгыз.

– Балалар ни өчен уң як рәттәге гадәтләрне без зарарлы дип атадык.

(Алар, безнең сәламәтлегебезгә зыян китерәләр)

– Алар кеше сәламәтлегенә нинди зарарлы йогынты ясыйлар

( Тырнак кимерү гадәте, карандаш башын чәйнәү, бармак суыру-организмга начар матдәләр китереп чыгаралар, шул матдәләр белән кешедә авыртулар килеп чыгарга мөмкин, төкеренү-ул адәпсезлек, тирә-юньдәге кешеләргә бу куренешне күзәтү күңелсез, шулай ук без төкеренеп йөрсәк тирә-юньне дә пычыратабыз)

-Тагын нинди зарарлы гадәтләрне сез беләсез?

( борында казыну, юынмау, узеңне тәртиптә тотмау)

Әйдәгез балалар шушы гадәтләр турында без сезнең белән мультфильм карап узыйк әле.  Аның исеме “Сестрички-привычки” дип атала.

–  Әйдәгез ял итеп Андрей исемле малайның нинди гадәтләр колына әверелүен карап үтик әле.

– Балалар Андрей үзенең начар гадәтләр колына әверелүенә гаеплеме? Андрейга нишләргә кирәк?

– Балалар без бүген начар гадәтләр турында сөйләшәбез, һәм нгачар, зарарлы гадәтләргә юк дип әйтәбез.

Сыйланган…

Хәяли шундый сыйланган,

Тын да ала алмаган –

“Рәхмәт!”  диеп әйтергә дә

Буш урыны калмаган…

Рекорд

Шундый малай Хәяли,

Хәйләләсә хәйләли.

Каникулда бар кеше

Бу хәленә шаккаткан:

Беркөнне ул тәүлеккә

Утыз сәгать  тик  яткан!

Көйсез кире.

Син аңарга:

• Аша! – дисең,

Ул, борынын җыерып, башын читкә бора.

Син аңарга:

• Укы! – дисең,

Ул урамга чыга да әллә кая китеп югала.

Син аңарга

Эш кушасың,

Ул ишетмәмешкә салышып ята.

Син аңарга

Чүкеч бирсәң,

Ул, кирле – мырлы сөйләп, бармагына суга.

Бәлкем, чүкеч

Дөрес эшли?

Көйсез турында көйле сөйләп тә булмый.

Әйдәгез, безнең татар телебезне пычыраткан сүзләр турында сөйләшик. Сез ничек уйлыйсыз, аларга нинди сүзләр керә.

( Кем әле ул, теге, э-э-э һ.б.) Бер егет бу сүзләрне бик яраткан. Әйдәгез аны тыңлап китик. (укучылар чыгышы) Тулырак…

“Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Яңа Кенәр мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесе тәрбиячесе Григорьева Гөлгенә Нурислам кызы. Тема: Дуслык илендә. Дәрестән тыш чара.

“Дуслык илендә” дигән кичә уздырыласы зал бәйрәмчә бизәлгән. Залда “Әссәламәгаләйкүм” җыры яңгырый. Балалар милли киемнәрдән залга узалар һәм ярым түгәрәкләнеп басалар.

Тәрбияче:Тел ачкычы, иман биргән

Сөекле туган телем!

Үзебезчә сезгә саләм,

Әссәләмәгаләйкүм!

Исәнмесез, хөрмәтле кунаклар, кадерле балалар!

Тәрбияче: Исәнмесез диеп башлыйм әле,

Танышу бит шулай башлана

Сезнең белән очрашканга, дуслар,

Күңелебез шундый шатлана!

Татар малае:   Исәнмесез дусларым!

Рус малае:   Здравствуйте, мои друзья!

Мари малае:   Арумы, карендәшләр!

Тәрбияче:  Хөрмәтле кунаклар, рөхсәт итегез “Дуслык илендә!” дип исемләнгән әдәби музыкаль кичәбезне башлап җибәрергә. Безнең Татарстан җирлегендә бик күп төрле милләт халыклары дус һәм тату яшиләр. Бездә бүген дуслык бәйрәме! Әйдәгез, бергәләп күңел ачып, ял итеп алыйк әле.

Тәрбияче: Торсак та без төрле җирләрдә,

Без яшибез татар илендә

Сөйләшәбез төрле телләрдә

Аңлашабыз дуслык телендә

Ранис        Төрле – төрле телдә сөйләшсәк тә

Төрле – төрле милләт булсак та

Тик бер безнең туган илебез,

Тик бер генә туган җиребез.

Адилә        Төрле – төрле җирдә яшәсәк тә,

Төрле – төрле исем йөртсәк тә,

Тик бер генә туган илебез,

Тик бер генә туган җиребез.

Ришат       Дус яшибез, ярдәмләшеп,

Беркемне рәнҗетмибез,

Ачу килгән чакта да без

Авыр сүзләр әйтмибез.

Зөлфия      Мин яратам сине, Татарстан,

Горур халкың өчен яратам

Җан өреткән әнкәм телең өчен,

Тугрылыгың өчен яратам.

Рәсим        Мин яратам сине, Татарстан,

Ал таңнарың өчен яратам

Күк күкрәп, яшен яшьнәп яуган,

Яңгырларың өчен яратам.

Тәрбияче:  Балалар, безнең Татарстаныбыз кайдан башлана икән? Әйдәгез шуны карап үтик әле. (слайдлар белән эш)

Татарстан – безнең гаиләбез, туган йортыбыз, туганнарыбыз, күршеләребез, кардәшләребез, авылдашларыбыз, дусларыбыз, райондашларыбыз.

Татарстан – бай, мәйданы ягыннан зур республика.

Балалар, безнең Республикабызның Президенты кем әле?

Кем миңа җавап бирә? Әйдәле Ранис — Миңнеханов Рөстәм Нургалиевич. Әфәрин.

Ә Татарстан Республикасының башкаласы нинди шәһәр?

Яле  әйтеп бир әле Зөлфия —- Казан шәһәре. Әфәрин.

Казан – бик борынгы һәм бай тарихлы шәһәр. Казаныбызның үткәне, бүгенгесе бар, аның киләчәге дә зур.

Сәйдәш моңы, Тукай, Җәлил җыры

Шаулап тора әллә кайларга

Татарстан халкын шатландырып

Үсә Казан – җырга бай кала.

Тәрбияче:  Ә менә безнең Арча районы Татарстан Республикасында иң эре районнарның берсе, Казан артының төньяк өлешендә урнашкан һәм Марий Эл Республикасы, Биектау, Саба, Балтач һәм Әтнә районнары белән чикләнә.

Балалар , әйдәгез Арча районының хәкимияте башлыгы исемен дә әйтеп бирегез әле? Әйдәле Кирилл — Нуриев Илшат Габтельфәртович. Әфәрин. Тулырак…

Татарстан Республикасы Актаныш муниципаль районы Татар Ямалы төп гомуми белем бирү мәктәбе башлангыч сыйныфлар укытучысы Варина Тәзкирә Рифкать кызы. “Җәлил эзләре буйлап” темасына герой – шагыйрь Муса Җәлилгә багышланган класс сәгате эшкәртмәсе (4 нче сыйныф өчен).  Муса Җәлилгә багышланган класс сәгатендә мин укучыларны Муса Җәлил эзләрен саклаган истәлекле урыннарга читтән торып сәяхәткә чакырам. Сәяхәт маршрутын кластер алымы белән күрсәтеп барырбыз. Кластер алымы бу очракта бик отышлы.

  Максат: Муса Җәлил исемен саклаган урыннар белән читтән торып танышу.

Төп бурычлар:

Өйрәтү: Муса Җәлилнең тормыш юлы  аша аның  исеме белән   бәйле төрле истәлекле урыннар белән читтән торып таныштыру.

Үстерү: Истәлекле урыннар турында төгәл мәгълүмат бирү. Үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү. Иҗади эшләр аша укучыларның сөйләм телен үстерү.

Тәрбияви: Патриотизм хисе, Туган ил һәм аның геройлары белән горурлану, мәхәббәт хисләре тәрбияләү

Көтелгән нәтиҗәләр:

Муса Җәлилнең тормыш юлы  аша аның  исеме белән   бәйле төрле истәлекле урыннар белән читтән торып танышу.

 Танып белүнең УУГ: Истәлекле урыннар аша Муса Җәлилнең азатлык сөюче халыклар өчен үрнәк булып торуын күрсәтү. Альбом битендә кластер төзегәндә бирелгән мәгълүматны дөрес урнаштырырга өйрәтү. Туган илнең һәркем өчен газиз икәнлегенә төшенү.

Шәхси УУГ:  Мәгълүматны камилләштерүгә омтылу, ирекле һәм иҗади фикер йөртү, белемнәрне системалаштыру;

Регулятив УУГ: Укучыларның нәрсә аңлауларын белү, үз фикерләрен мөстәкыйль дәлилләүгә юнәлеш бирү.

Коммуникатив УУГ: Дөрес сөйләм нормаларын саклаган хәлдә, үзләренең фикерләрен ачык, төгәл бирүне, укытучы һәм яшьтәшләре арасында хезмәттәшлекне планлаштыру, килеп чыккан проблемаларны уртага салып хәл итү.

Тарату материалы: Кластер өчен альбом битләре.

Җиһазлау: Муса Җәлилнең портреты, шагыйрьнең китаплары, шагыйрьгә багышланган һәйкәлләрнең фото рәсемнәре, Җәлил эзләре буенча эшләгән Power Point презентация, компьютер, интерактив такта, шәһәр исемнәре язылган карта.

Предметара бәйләнеш: татар теле, тарих, география, әйләнә-тирә дөнья.

1. Оештыру. Эшчәнлеккә мотивлаштыру.

Исәнмесез укучылар!  Хәерле көн! Утырыгыз.

(Психологик уңай халәт тудыру. Балаларда яхшы кәеф, эшлисе килү теләге булдыру).

2. Кереш сүз.

Иртәнге таң нурыннан
Уянды ромашкалар.
Елмаеп, хәл сорашып,
Күзгә-күз караштылар…. (2 слайд)

– Укучылар, ничек уйлыйсыз, бу шигырь юллары кайсы шигырьдән алынган? (“Кызыл ромашка”).

– Кем язды икән ул шигырьне? (Муса Җәлил).

– Ни өчен мин бу шигырь юлларын укыдым икән? (укучылар җавабы).

– Әйе, укучылар, бик дөрес әйттегез. Бүгенге класс сәгатебездә М.Җәлил турында сөйләшербез. Аның тормыш юлы һәм иҗаты аша аның  исеме белән   бәйле төрле истәлекле урыннар белән читтән торып танышырбыз.. Сез үз чиратыгызда алларыгыздагы ак битләрдә  сәяхәтебезне кластер алымы ярдәмендә күрсәтеп, билгеләп  барырсыз.

3. Төп өлеш.

   Татар халкы – элек-электән  Ватанында бөек шәхесләрне тудыручы халыкларның берсе. Шундый күренекле шәхесләребезнең берсе – халкыбызның патриот-шагыйре, Советлар Союзы Герое, Ленин премиясе иясе Муса Җәлил. Быел Муса Җәлилнең тууына 115 ел.

   Туган ягыбызның тарихи һәм истәлекле урыннарын өйрәнү, аның бөек шәхесләрен барлау  һичшиксез, һәр кеше өчен дә мөһим. Туган ягыбызның тарихын, аның шәхесләрен  белмичә, аны чын күңелдән яратырга мөмкин түгел. Тарих ул  буыннар бәйләнешен ныгыта, истәлекле урыннарга сакчыл мөнәсәбәт тәрбияли.

   Муса Җәлил – халкыбызның горурлыгы.Үзе үлсә дә, аның исеме, шигырьләре мәңгелек, ул һәрвакыт халык күңелендә яши. Аның исеме белән урамнар, аның исемен йөртүче опера – балет театры, кинотеатр, хәтта аның исеме белән кече бер планета йөртелә башлый.

    Республикабыз шәһәрләрендә Муса Җәлилгә багышланган һәйкәл

ләр, музей – фатир бар.  Хәзер мин сезне Муса Җәлил эзләрен саклаган истәлекле урыннарга  читтән торып сәяхәткә чакырам. Герой – шагыйрь  Муса Җәлил эзләрен саклаган урыннар исемлеген  барлап, читтән торып сәяхәткә чыкканда без экскурсия маршрутын кластер алымы белән күрсәтеп барырбыз. Ә сез укучылар, үзегезнең алдыгыздагы битләрдә минем белән бергә  кластер төзеп барырсыз. Безнең төп сүзебез Муса Җәлил.

– Нәрсә соң ул кластер? (укучылар җавабы)

«Кластер» сүзе бәйләм, тәлгәш дигәнне аңлата. Бу алымның асылы –булган белемнәрне системага салу. Төп мәгънәне белдергән сүз уртага языла, аңардан төрле якка киткән уклар бу сүзне ачыклаучы башка сүз, сүзтезмәләр белән бәйли. Шулай итеп, бер сүзне, төшенчәне ачыклаучы бик күп мәгълүмат җыела. (3,4  слайдлар)

    Сәяхәтебезне  шагыйрьнең туган авылыннан башлыйк. (5,6 слайд)

Муса Җәлил 1906 елның 15 февралендә Оренбург өлкәсе Мостафа авылында дөньяга килә.  Муса Җәлил  истәлекләре белән бәйле  авылда бары агач йорт – музей гына була. Ул  1976 нчы елда ачылган музей. 2013 нче елда  Мостафа авылында  өр яңа музей – комплекс калкып чыга. Шагыйрьнең кече ватаны Оренбург өлкәсе Шарлык районы Мостафа авылындагы Муса Җәлил исемендәге мемориаль музей комплексына музей бинасы, Мәдәният йорты, авыл мәктәбе һәм шагыйрь мемориалы булган парк керә.

     Шагыйрь авыл мәктәбендә белем алганнан соң, Оренбург шәһәрендә урнашкан Хөсәения мәдрәсәсендә  укый. Соңрак  аның гаиләсе Оренбургка күченеп килә. Оренбург шәһәренең  Постников урамында Муса Җәлилгә һәйкәл урнашкан. (7,8  слайдлар)

     Казан шәһәре – әдәби истәлекләргә бай шәһәр. Ул татар әдәбиятының үзәге. Горький урамында 17 нче йортта урнашкан мемориаль такта аеруча аерылып тора. Чөнки монда татар мәдәниятенең атаклы кешеләре яшәгән. Шуларның берсе – Муса Җәлил.  1923 -1925 нче еллар аралыгында шагыйрь татар  эшчеләр бүлегендә укый. (9 слайд)

    1938 нче елның 10 нчы октябрендә Казанда беренче опера театры ачыла. Әдәби бүлек җитәкчесе итеп М.Җәлил билгеләнә. “Алтынчәч” либреттосын яза. М.Җәлилнең татар музыка сәнгатен үстерүдәге роле бик зур була. Ә 1957нче елда театрга М.Җәлил исеме бирелә. Һәм театр “Муса Җәлил исемендәге Татар дәүләт академия опера һәм балет театры” – дип йөртелә башлый..
    1966 нчы елда Казан Кремле каршындагы мәйданга шагыйрьгә  һәйкәл куела.

    1983 нче елның 15 нче февралендә бу йортта шагыйрьнең мемориаль музей-йорты ачыла.  Муса Җәлил музее ике янәшә квартирны биләп тора. Беренче квартирда мемориаль музей, икенче квартирда күргәзмәләр залы һәм әдәбият салоны урнаштырылган. (10,11 слайдлар)

     Муса Җәлилне талантлы герой-шагыйрь итеп бөтен донья таный. Аны туган илебездә зурлыйлар. Аның исеме белән шәhәрләребезнең иң матур урамнары атала. Казанда да М. Җәлил исемен йөрткән урам бар.
     1927 – 1931 нче елларда   шагыйрьнең язмышы  Мәскәү каласы белән бәйле. Шушы еллар аралыгында ул Ломоносов исемендәге Мәскәү  университетының әдәбият бүлегендә укый.  Мәскәү каласында Герой шагыйрьгә һәйкәл куелган. (12,13 слайдлар) Тулырак…

Казан шәһәре Вахитов районы 96 нчы гимназиянең I категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы Самойлова Ләйлә Ахмадулла кызы. 2   нче сыйныфның рус төркемендә уку дәресе.Тема: Әкиятләр. “Шалкан ” әкияте.

Дәреснең максатлары :

1. Белем бирү: текстның мәгънәсен аңлау, тема буенча татарча сөйләм оештыра алу, сөйләшә белү.
2. Күнекмәләр булдыру: укучыларның сөйләм телен һәм фикерләү сәләтен үстерү.
3. Тәрбия бирү: өлкәннәргә булышуның яхшы гадәт икәнен анлау.

Уку гамәлләрен камилләштерү:

Регулятив УУГ: эшчәнлекне планлаштыра, үз алдыңа максат куя белү, эшләгән эшеңнең сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

Коммуникатив УУГ: парларда эшләгәндә үз фикереңне җиткерә белү, үзара килешү, сыйныфташларың белән хезмәттәшлек итә алу.

Танып-белү УУГ:  дәреслек, такта һәм карточкалардагы мәгълүматлар белән эшли белү, логик чылбыр төзи белү.

Шәхескә кагылышлы УУГ: үз мөмкинлекләреңне бәяләү, башкаларның фикерләре белән килешү , ярдәмләшүнең яхшы сыйфат икәнен   аңлау.

Материал: рус урта гомуми белем бирү мәктәбенең 2 нче  сыйныфында укучы рус балалары өчен дәреслек, К.С.Фәтхуллова   2013 ел

Җиһазлау: карточкалар, тест сораулары, интерактив такта, ноутбук , рәсемнәр, төсле түгәрәкләр

Дәрес тибы: бәйләнешле сөйләм үстерү

Методлар: өлешчә эзләнү,  парларда эш , сәнгатьле уку

Эшчәнлек төрләре: сүзлек өстендә эш, әңгәмә үткәрү, дәреслек белән эш, тест үткәрү, техник чаралардан файдалану , сорауларга җавап бирү,

Дәрес барышы.

1. Оештыру.

Укучыларда уңай психологик халәт тудыру:

• Исәнмесез, хәерле көн, укучылар! Кәефләрегез ничек? Барыгызга да яхшы кәеф телим. Дәрес барышында сезгә уңышлар телим.  Кешеләр  көзен нинди эшләр башкаралар? Уңыш җыялар, гөмбә җыялар, укучылар мәктәпкә баралар.

2. Актуальләштерү. Өй эшен тикшерү

Сүзләрнең тәрҗемәләрен искә төшерү:

үсә –  растёт

җыялар – собирают

әкият – сказка

уңыш – урожай

тартып  чыгарырга – вытащить, вытянуть

чәчкән – посеял

чакыра – зовёт

3. Яңа белем һәм күнекмәләр булдыру.

• Прогноз ясау. Шалкан әкиятенән аерым геройлар , өлешләр күрсәтелә . Шулар ярдәмендә укучылар дәреснең темасын, текстның исемен ачыклыйлар.

Дәреснең төп максатын укучылар үзләре билгелиләр: тема буенча татарча аралашу, сөйләшү.

– Сез инде беләсез, “Шалкан” –  рус халык әкияте. Нинди максаттан без аны татар теле дәресендә дә укыйбыз? Тулырак…