Татарстан республикасы Актаныш муниципаль районы муниципаль бюджет гомум белем бирү учреждениесе “Яңа Кормаш төп гомуми белем бирү мәктәбе” нең башлангыч сыйныф укытучысы Шәймөхәммәтова Эльмира Газизҗан кызы. Тема: “Анасыз шагыйрь дә, батыр да юк”.
Максат: Җәлил һәм көрәштәшләрен дөрес тәрбия үрнәге күрсәтеп, батыр, куркусыз итеп тәрбияләүче аналар турында мәгълүмат җыю.
Бурычлар:
1. Һәркемнең әнисе бар – җәлилчеләребезне дөньяга китергән аналарны барлау;
2. Тормышта Алиш һәм әнисе арасындагы мөнәсәбәтне ачыклау, иҗатында анага мәхәббәтнең чагылышын күзәтү;
3.Муса Җәлилнең шигырьләрендә ана образының тәрбияви ролен ачыклау;
4.Аналарга хөрмәт, ихтирам хисләре тәрбияләү.
План
I.Кереш өлеш.
Батыр улларны кемнәр тудырган да, кемнәр куркусыз, туган илен яратучылар итеп үстергән?
II.Төп өлеш.
а) Батыр улларны аналар тудыра
б). Шәфкатьле Алиш белән ихтирамлы ана-Газизә арасындагы мөнәсәбәт
в) Ана образы Җәлил иҗатында Ватан – анага , Туган ил образларына барып тоташа.
III.Йомгаклау өлеше.
Исемнәре мәңге үлмәс Мусаларны тудырган әниләр халкыбызның күңелендә мәңге яшәр!
I.Кереш өлеш.
“Әнкәмнең догалары” җыры уйный. Тавышы түбәнәйтелә (слайд2)
– “Бәхетле бул, балам!” Җиргә яңа кеше туа һәм якты дөнья белән исәнләшкәндәй, кычкырып аваз сала. Бәхетеннән чиксез шатланган ана, елмаеп, сабыена төбәлә дә әкрен генә әлеге сүзләрне кабатлый: “Син дөньяга килдең, балам, бәхетле бул! Илебез киләчәге синең кулда.” Музыка туктый.
Туган ил, Ватан, туган җир… Бу төшенчәләр һәркемгә әти-әнисе кебек үк кадерле. Тыныч тормышта без туган җиребез кочагында иркәләнеп үсәбез һәм аның кадере турында уйланмыйбыз да. Ләкин язмыш кешене әллә нинди сынаулар алдында калдырырга мөмкин.
Мәсәлән: Туган илеңме, әллә гомереңме? Бу очракта безнең күз алдына Бөек Ватан сугышында илебез азатлыгы өчен башларын салган меңәрләгән милләттәшләребез, күренекле шәхесләребез килеп баса. Бигрәк тә җәлилчеләрне искә алабыз.(слайд3) Яшьләр һәм куркусызлар. Быел аларның җәзалап үтерелүенә августта 75 ел була. Бу батыр улларны кемнәр тудырган да, кемнәр куркусыз, туган илен яратучылар итеп үстергән соң? Аналар!
Сугыш китергән авырлыклар сурәтләнгән әсәрләрдә ана Ватан-ана образында гомумиләштерелгән. Ана кайгысы — Ватан кайгысы, ана шатлыгы — ил шатлыгы.
Ватан-ана! Менә бу сүз Кеше һәм Ватан мөнәсәбәтен төгәл билгели шикелле: Ана һәм Бала мөнәсәбәте булырга тиеш.
Төп өлеш.
а) Сугыш… Бу афәт үзе үк табигатькә каршы килә. Ана – ул тудыручы, җан өрүче, нур сибүче, рухландыручы зат. Ана белән сугыш сүзе янәшә дә була алмый кебек. Әмма илен саклаучы батыр улларны да, палачларны да.. ана тудыра.
Җәлилчеләрдән Гайнан Кормаш ( слайд 4) турында якын дусты Нәҗип Фәезрахманов истәлегеннән:“Гайнан нәрсә эшләргә уйласа да, булдыра алучы егет иде. Икебезгә бер гармун алып өйрәнгәндә, минем ул авырлык белән генә барды, ә аның яхшы гына килеп чыкты. Ашны да ул күп вакыт үзе пешерә иде. Ял көннәрне бишбармак , пылау яки башка безнең якта булмаган казан ашлары пешереп, иптәшләрен сыйлый иде”.
Бу һөнәргә ул, искиткеч уңган, оста куллы әнисе Газизәдән өйрәнгән булгандыр. Нәкъ менә шушы һөнәре әсирләр лагерында повар булып эшли башлагач ярап куя. Кухня тирәсенә, яшерен оешма кушуы буенча, аны Зиннәт Хәсәнов урнаштыра. Шунда эшләвеннән файдаланып, ул, оешма членнарына ярдәм итеп, күп кешене ач үлемнән саклап кала.
Җәлил һәм Кормашның көрәштәше Фәрит Солтанбеков үз истәлекләрендә:
«Барлык күрсәтмәләрне миңа Кормаш бирә иде. Муса- лачынның уң канаты Алиш булса, сул канаты Кормаш иде», дигән. Фашистлар Гайнан Кормашны иң беренче җәзалап үтерәләр. “Иң гаепле”кешеләр иң беренче булып үлемгә барырга тиеш булган. Сездә нигә Муса Җәлил түгел мени? дигән сорау туар. Муса Җәлил рухи яктан җитәкче булса, Гайнан Кормаш, күрәсең, оештыру эшләрен башкарган.
Ә Фоат Сәйфелмөлеков ( слайд 5) : “Эх, өстебезгә менә шушы немец формасын кию белән үк, без халкыбыз алдында сатлык җаннар булып калдык. Ә фашист пропагандисты булу…Бу бит үз кулың белән муеныңа элмәк салу дигән сүз. Әнием күзенә, туганнарым, иптәшләрем күзенә ничек карармын? Шунысы борчый күңелне,” дип үзен тудырган анасы алдында беренче чиратта гаепле икәнен әйтә.
“Фашист пропагандисты булып, яшерен оешма эшенә күбрәк файда китерәсең бит” дигәнгә дә дә риза булмый әле ул. “Бу-Җәлил фикере, аның белән килешенеп эшләнгән нәрсә” дигәнгә генә ризалык бирә.Чөнки ул аны, аның иҗатын хөрмәт итүчеләрдән була.
Әнисе, җитмеш сигез яшьлек Нәгыймә карчык, егерме җиде ел буе улыннан хат-хәбәр көтеп яши.Улының батырларча һәлак булуын ишеткәч, ул уфтанмый, сыкранмый, тып-тын гына йөри дә, бер ай эчендә кибеп, сулып, дөньядән китеп бара.
Фоат Булатовның (слайд 6) анасы Зифа Шәрәф – атаклы Шәрәф бертуганнарының сеңлесе. Бертуган Шәрәфләр — җәмәгать һәм дин эшлеклеләре, сәяси репрессия корбаннары. “Г.Тукайның әйләнә-тирәсендә зыялылар күп булган. Шулар арасында бертуган Шәрәфләр дә бар. Мин исә Тукайны Тукай итүчеләр — Шәрәфләр дип әйтер идем.
Чөнки шагыйрь күп вакытларда шушы гаиләдә булып, алар белән аралашып яшәгән, шәхси китапханәләреннән кулланган”, – дигән тарихчы Рәмзил Вәлиев. Шушындый гаиләдә үскән анадан туган баланың үз халкы өчен башын салуы гаҗәп тә түгелдер.
Абдулла Баттал (слайд 7) үлем карточкасында туган урыны итеп Казанны, торган җире итеп апасының адресын күрсәткән. Әти-әниләре кем дип сорагач та, әнисе итеп апасы Ләйләне, әтисе итеп җизнәсе Гариф абыйсын атаган. Әгәр үлеме турында хәбәр алай-болай туган иленә килеп җитсә, иң элек әти-әнисенә түгел, туганнарына ирешсен, дип уйлаган, күрәсең. Аның әнисен шулай итеп , күпмедергә булса да ачы дөреслектән аралап торасы килгәндер.
Абыйсы шагыйрь Салих Баттал истәлекләрендә, Абдулла тугач, әнисенең күкрәге шешеп, баланы имезә алмавы әйтелә. Өй борынча йөреп, кемнең имчәк баласы бар, шул имезгән. Кайвакыт, Абдулланың чаялыгы чиктән ашып китсә , әнисе шаярып: “Син бөтен авыл сөтен имеп, ил малае булып үстең !”- дип әйтә торган булган. Әйе, иле өчен яшәп, зур батырлыклар эшләп ул чыннан да ил малае, ил улы булып калды.Ул гына түгел, Гариф Шабаев (слайд 8), Әхмәт Симаевны (слайд 9) да без шундый егетләр итеп кабул итәбез. Тулырак…