Мөгаллим язмалары

Аңлатма язуы
Балаларның сәләте һәм таланты – бармак очларында. Куллар белән төрле хәрәкәтләр, бармак уеннары баланың сөйләм һәм акыл үсеше процессын стимуллаштыра, чөнки кулның үсеше баланың сөйләме һәм фикерләве үсеше белән тыгыз бәйләнештә. Кечкенә генә кул моторикасы да шулай ук аңның, игътибарның, фикерләүнең шундый югары үзлекләре белән тәэсир итешә. Вак моторика күнекмәләрен үстерү шуңа да мөһим. Баланың алга таба тормышы чук һәм бармакларның төгәл, координацияле хәрәкәтләрен куллануны таләп итә, алар киенергә, рәсем ясарга һәм язарга, шулай ук күптөрле көнкүреш һәм уку-укыту гамәлләрен башкарырга кирәк.
Бармак уеннары уңай эмоциональ фон тудыра, өлкәннәргә иярү сәләтен үстерә, сөйләмнең мәгънәсен аңларга һәм тыңларга өйрәтә, баланың сөйләм активлыгын арттыра. Әгәр дә бала кыска шигырь юллары белән күнегүләр башкарса, аның сөйләме төгәлрәк, ритмик, якты булачак һәм башкарылган хәрәкәтләрне күзәтүне көчәйтәчәк. Баланың хәтере үсә, чөнки ул кулларның билгеле бер торышларын һәм хәрәкәт эзлеклелеген истә калдырырга өйрәнә. Баланың хыялы һәм фантазиясе үсә. Овладев бөтен күнегүләр белән. Ул “бармаклары белән” тулы бер тарихларны сөйли ала. Гадәттә вак моториканың үсеш дәрәҗәсе югары булган бала логик яктан фикер йөртә белә, аның хәтере, игътибары, бәйләнешле сөйләме җитәрлек.
Актуальлек шунда ки, кече яшьтәге балаларда кече моториканы үстерү буенча максатчан һәм системалы эш интеллектуаль сәләтләр, сөйләм эшчәнлеге, баланың психик һәм физик үсеше формалашуга ярдәм итә.
Түгәрәкнең максаты:
Тамаша, ишетү һәм тактик кабул итү аша баланың сенсор тәҗрибәсен туплауга, кулның вак моторикасын үстерүгә, сөйләмне аңлауга; балаларның гармонияле үсешенә ярдәм итәргә.
Төп бурычлар:
Өйрәтүче: (Обучающие)
1. кулларның бармакларының ирекле координацияләнгән хәрәкәтләрен, күзләрне, кулларның сыгылмалылыгын, аңлап кабул итүнең (кул бармакларының тактиль, тире сизгерлеге) үсешен формалаштыру
2. практик белем һәм күнекмәләр формалаштыру;
3. Кәгазь, пластилин белән эшләүнең төрле күнекмәләренә өйрәтергә.
Үсеш (Развивающие)
1. Бармакларның, кул чукларының вак моторикасы үсеше;
кул хәрәкәтләрен камилләштерү;
3. танып белү психик процессларын үстерү: ирекле игътибар, логик фикерләү, күрү һәм ишетү кабул итү, хәтер;
Балаларның сөйләмен үстерү.
Тәрбияви (Воспитательные)
1. тирә-юньдәгеләргә карата әхлакый сыйфатлар тәрбияләргә (яхшылык, иптәшлек хисе һ.б.);
2. сәнгать зәвыгын тәрбияләргә һәм үстерергә;
3. Тырышлык, максатчанлык тәрбияләргә.
Эш формалары:
-бармак уеннары;
– предметлар һәм материаллар белән уеннар-экспериментлау;
– кулларның самомассажы.
Түгәрәк эшен оештыру:
Әлеге программаны гамәлгә ашыруда катнашучы балаларның яше 1,5-2 яшь.
Программа 1 елга исәпләнгән.
Атнага бер тапкыр түгәрәк үткәрелә (8-10 минут дәвамлылыгы белән).
Дәресләр төркемнәр буенча һәм индивидуаль рәвештә үткәрелә.
Кирәкле материаллар һәм җиһазлар:
резин уенчыклар, туплар (керпеләр)
– муенсалар, шнуровкалар, мозаика, йомычкалар, санау таяклары, шырпы;
– төрле материаллар: пластик (камыр, пластилин, ярмалар, кузаклылар, ком, көнбагыш;
– кәгазь, карандаш, җилем, пумала;
– бармак театры фигуралары һ.б.
– бармак уеннар картотекасы;
– шигырьләр, табышмаклар;
Фаразлана торган нәтиҗә: Тулырак…

 Лайк кирәк! Лайк!..Интернет дөньясы.

Көн саен Инстаграмга кермәгән, Контакт, Фейсбукта аккаунтлары булмаган, Ватсапта аралашмаган кешеләр бу мәкаләне укып тормасыннар. Вакытыгызны әрәм итмәгез. Монда сезнең өчен кызык әйбер булмаячак. Сүз виртуаль дөнья турында барачак. Бу дөньяда затлы машина да, ике катлы коддеджлар да, капчык-капчык акчалар да кирәк түгел. Бу дөньяда дуслар һәм лайклар җыйнау яшәүнең төп мәгънәсе булып тора.

Язмамны ерактанрак, балачакта укыган бер китаптан башлыйм әле. Ул һинд язучысы, 20роман, 30 китап авторы  Чандар Кришанның (1914-1977)  “Перевернотое дерево” дигән әкиятләр китабы. Тормыш һәм яшәү мәгънәсе турындагы бу повесть-әкият 1954нче елда, нәкъ минем туган елымда язылган. Үткән гасырның уртасында язылган  әлеге әкият бүген дә бик актуаль. Җир астына таба үскән тылсымлы агач буйлап сәяхәт иткәндә әсәрнең төп герое Юсуф “Машиналар шәһәре”нә килеп чыга һәм анда бер бармаклы малай белән очраша. Малайның исеме- “Ноль-ноль-бер” була. Малай яшәгән шәһәрдә кешеләр бөтенләй булмый. Шәһәр хуҗасы булган малайның әтисе Мохан кешеләрне үтертеп бетерә. Чөнки монда бөтен эшне машиналар һәм кнопкалар башкара.  Әти кеше “ кнопкаларга басарга сиңа бер бармак җитә” дип малаеның тугыз бармагын чабып өзә. Малайның бары бер бармагы кала. Шул бер бармак белән ул бертуктаусыз әле бер, әле икенче төймәгә басып, автомат машиналарны төрле эшләр башкарырга мәҗбүр итә.

Бүген компьютер, айфон төймәләренә басып , көннәр-төннәр буе интереттан чыга алмыйча утырган балаларны хәтерләтмиме бу? Алар кешеләрдән аерылган, үле виртуаль дөньяда яшәүче Махонга әйләнмәсләрме? Һәм, гомумән, балаларны гына түгел, ә социаль челтәрләргә кереп оялаган олыларны да бу ятьмәдән коткаручы Юсуф  кебек геройлар булыр микән? Һинд язучысының алдан күрүчәнлегенә шаккатырлык.

Мин үскәндә авылда коммутаторлы бер телефон бар иде. Кем уйлаган картлыгыбызда һәркайсыбызның кулында кәрәзле телефоннар булыр дип. Авыл клубында атнага 2-3 тапкыр кино күрсәтәләр иде. Хәзер өйдә тәүлек буе йөзгә якын канал күрсәтеп тора. Мәгълүматны газета-журналлар һәм китаплар укып алдык. Бүген 10-15 минут эчендә интернетка кереп, кирәкле бөтен яңалыкны, хәбәрләрне белеп була. Чирек гасыр эчендә шуның кадәр алгарыш! Минем дүрт яшьлек оныгымның кулында Айфон кәрәзле телефоны. Кечкенә генә бармаклары белән кирәкле бөтен кнопкаларга баса белә, кирәкле мульфильнарны, уеннарны секунд эчендә эзләп таба.

Без балачакта күрше-күршегә кереп, чәй эчә, кичләр буе сөйләшеп-көлешеп утыралар иде. Хәзер күрше һәм авыл хәлләрен Контакттан, Ватсаптан укып беләбез. Чын тормыш төззезләнеп, җансызланып бара. Туганнар белән Контактта очрашабыз, сыйныфташлар белән Одноклассникларда сөйләшәбез, коймак пешерәсе булса да интернеттан рецепт эзлибез. Акыллы сүзләр, фикерләрне Фейсбуктан укыйбыз. Артистлар тормышы белән бөтен Инстаграм тулган. Һәркайсында лайк куегыз дип ялыналар. Яшәүнең бөтен максаты матур фото куеп, шуңа күбрәк лайк җыюга кайтып калды. Кайбер кешеләр берәр көн шәхси битләренә керә алмый калсалар, кара кайгыга төшәләр, психланалар. Әйтерсең, аларның аккаунтын кемдер ватып-җимереп ташлый да,  ач-ялангач урамда утырып калалар. Яки берәр дусты забанить итсә, аның өчен яшәү кара кайгыга әйләнә. Китә әшәке сүзләр, китә аның гаепләрен эзләү.

Кешеләрнең булмаган дөньядагы активлыгына шаклар катырлык.  Mediascope мәгълүматлары буенча, 2020нче елда интернеттан файдаланучыларның саны 4,54 миллиард булган, бу җир шарындагы халыкның 59 проценты дигән сүз. Иң күп кулланучылар Кытай, Һиндстан һәм АКШ. Дөньядагы иң популяр челтәр – Фейсбук. Әмма Россиядә халыкның 7%ы гына анда керә. Россиядә иң популарлары – Ютуб һәм Контакт. Рәсәй халкының 73 миллионы  Контактта утыра. Шуларның 55%ы – хатын-кызлар икән. Инстаграм мессенджеры Одноклассикларны өченче урынга калдырып, икенче урынга чыкты. Аның популярлыгы үскәннән-үсә. Якындагы берничә елда ул, мөгаен, беренчелекне алмагае. Аның айлык аудиториясе үткән елда ук инде 30,7 миллионга җиткән иде. Көн саен 28,3 млн.россияле Инсаграмга керә һәм уртача 26 минут вакытын шунда уздыра.  Одноклассникларга  аена   23,4 млн кеше керә, шуның 9 миллионы көн саен шунда утыра. Челтәргә бәйләнеп куелган кешеләрнең 62%ы хатын-кызлар. Фейсбук мәйданчыгында  10,3 млн. халык күренеп тора.  Моннан тыш  Ватсап, Телеграм, Твиттер, Тик-ток кебекләре дә бар. Алары да бик популяр. Тулырак…

Планга кереш сүз.

“Табигать – иң яхшы даруханә” дигән дәрес 6 класста резерв сәгать исәбенә үткәрелә. Дәрес “Чәчәкле үсемлекләрнең күптөрлелеге” бүлеген тәмамлагач үткәрелә. Бу дәресне мин укучыларның тикшеренү эшчәнлеге күнекмәләрен үстерү максатыннан чыгып  үткәрдем. Дәресне үткәрү өчен, табигать турындагы теманы алдан әйтеп, укучыларны аерым төркемнәргә бүлдем (“Юннат”, “Врач”, “Фармацевт”). Һәр төркемгә эш бирелде: “Юннат”ларга дару ромашкасы, зур бака яфрагы, дару тузганагы, меңьяфрак үсемлекләренең биологик үзенчәлекләрен өйрәнергә. “Врач” төркеменә шул ук дару үсемлекләренең кулланышын өйрәнергә, “Фармацевт” төркеменә шул дару үсемлекләрен ничек кулланырга икәнлеген белергә. Һәр төркем үз биремнәре буенча интернет ресурсларын кулланып  презентация төзи. Дәрес информацион технологияләр кулланып үткәрелә. Презентация Microsoft Power Point программасында эшләнә һәм аны төрле рәсемнәр, текстлар кулланып эшлиләр. Видеоязма цифрлы фотоаппарат белән төшерелә һәм Microsoft Power Point программасына куела. Дәрестә информацион технологияләр куллану укучыларның танып белү активлыгын, дәрес белән кызыксынуын арттыра. Шулай ук укучылар тикшеренү эшчәнлегенә тартылалар.

Тема: Табигать – иң яхшы даруханә.

МАКСАТ: укучыларның тикшеренү эшчәнлеген үстерү; дару үсемлекләренең әһәмияте турында белемнәрне тирәнәйтү; экологик культура тәрбияләү.

ҖИҺАЗЛАР: компьютер, видеоязма, гербарийлар, рәсемнәр, открыткалар.

ДӘРЕС БАРЫШЫ

Дәрес укытучының кереш сүзе белән башлана

Укытучы:  Кыргый дару үсемлекләренең табигый запасы – безнең фармацевтика промышленностьтеның төп байлыгы булып тора. Төрле дару препаратлары ясау өчен 200 төр үсемлек төп чимал булып санала. Безнең илдә 70% ка якын дару чималы дикоратив үсемлекләрдән җыела.

Урманнарда, кырларда, болыннарда, тау итәгендә үсүче гади үсемлекләр арасында дару үсемлекләре күп. Бу табигый даруханәдә салкын тиюдән һәм ютәлдән, йөрәк һәм бөер авыруыннан, кан китүен туктата торган дарулар табарга була. Дару үсемлекләре кайчан һәм ничек куллана башлаганнар соң? Бу сорауга җавапны  бер өзек карап үткәннән соң табарбыз.

(Видеоязмасы күрсәтелә, авыл фельдшеры чыгышы).

Дару үсемлекләрен куллану тарихы элекке заманга барып тоташа. Безнең гасырга кадәр дару үсемлекләрен Көньяк-Көнбатыш Азиядә киң кулланганнар. Безнең эрага кадәр 2600 нчы елны чыккан дару үсемлекләре турындагы китапта 900 якын төр дару үсемлекләре, аларны куллану турында белешмә бирелә.

Россиядә дару үсемлекләре, патша Алексей Михайлович XVII гасырда  патша йортларын гына түгел, ә армияне дә тәэмин итәргә дигән приказ биргәч, киң кулланыла башлый.

Мәскәүдә 1654нче елда, беренче булып, дәвалаучыларны әзерләүче  медицина мәктәбе оештырыла.

Дару үсемлекләрен даруханә бакчаларында үрчетәләр. Петр I приказы буенча мондый “даруханә бакчалары” барлык эре шәһәрләрдә, хәрби госпитальләрдә барлыкка киләләр. Иң зур  “даруханә бакчасы” 1714 елда Санкт – Петербургта оештырыла. 1823 елда бу бакча “ Император ботаника бакчасы” диеп үзгәртелә. 1930 елда ул Фәнни академиягә, (хәзер Рассия фәннәр акдемияменә) әйләнә.

Табигатьтә ару үсемлекләрен өйрәнү өчен безнең илдә махсус институт оештырыла. Аның бакчасында 1500 ләп үсемлек исәпләнә, бу сан даими тулыландырыла.

Һәр халыкта  буыннан буынга күчә торган үсемлекләрнең дәвалау үзенчәлекләре турында мәгьлүматлар саклана. Сезгә дә, укучылар, үзебезнең тирә – ягыбызда үсә торган дару үсемлекләрен, аларның дәвалау үзлекләрен белергә киңәш итәм.

Укытучы: Бүген без сезнең белән кайбер дару үсемлекләре белән танышырбыз, алар нинди дәвалау үзлекләренә ия икәнлекләрен белербез. (Сүз укучыларга бирелә)

1нче юннат: (Презентация күрсәтелә). Дару ромашкасы – оешма чәчәклеләр семьялыгына кергән дару үсемлеге. Ул болыннарда, кырларда, бакчаларда, чүпле урыннарда үсә. Дару ромашкасының уртадагы чәчәге көпшәсыман сары төстә, ә кырыйдагы ялган телсыман чәчәкләре аерчалы, ак төстә.

Врач:  Дару ромашкасының чәчәге – дару һәм косметик чимал. Ул эфир майларына бай, ялкынсынуларга каршы тору үзлегенә ия. Чәчәгенең кайнатмасын салкын тиюдән, ютәлдән кулланалар,  тәндәге җәрәхәтләрне юдыралар. Төнгегә ромашканың кипкән чәчәкләрен кайнаган суда пешереп 15 мин. төнәтеп шикәр яисә бал белән эчсәң, тынычлап йоклыйсың.

Фармацевт:

Табигатьтә дару ромашкасының чәчәген май, июнь, июль, август айларында җыялар.

Ромашка чәчәкләрен җыеп

Чәчегезне юыгыз.

“Хеден Шолдерс” шампунен

Читкә алып куегыз.

Чәчәкләре төнәтмәсе

Бар чирдән дә дәвалый.

“Смекта”, “Ренни” урынына

Аның төнәтмәсе дә ярый.

2нче юннат: (Презентация күрсәтелә). Зур бака яфрагы. Бу үсемлекне туристларның һәм сәяхәтчеләрнең чын дусты дип атарга була. Ул оешма чәчәклеләр семьялыгына керә. Бу үсемлекне кыр һәм болын кырыйларындагы юл буйларында күрергә була. Зур бака яфрагы күпьеллык яфрак таралгысы ясап үсә. Яфракларының киңлеге 10см, озынлыгы 20см. Чәчәк төркеме –  башак. Бака яфрагының орлыклары вак һәм алар җилемле, шуңа күрә кешенең аяк киеме асларына, хайван аякларына ябышып “сәяхәт” итә башлыйлар. Мәсәлән Колумб диңгезчеләренең итек асларына ябышып, бака яфрагының орлыклары Америкага эләгәләр. Индеецлар яңа үсемлекне күреп, аны “ак кеше эзе” дип атыйлар. Тулырак…

      Кыенлыкларны үзең җиңә белмәсәң, балаңнан таләп итмә.

      Кыенлыкларны җиңә беләсеңме? Белсәң, менә шуны балаңа да өйрәт! Бала кечкенәдән тәпи йөрергә,  кашык тотып  ашарга, тешләрен чистартырга, ашар алдыннан кулларын юарга өйрәнә. Аның өчен болар ул башкарып чыга ала торган кыенлыклар.

      Кем аңа бу кыенлыкларны  җиңәргә ярдәм итә?  Билгеле, ата-аналар белән өлкәннәр. Юыну, киенү, уенчыкларын тәртипләп кую кебек эшләр аның тормыштагы кыенлыкларны җиңү буенча беренче дәресләре булып тора. Әмма күп әти-әниләр барысын да бала өчен  үзләре эшләргә тырышалар. Чөнки алар моңа өйрәнгәннәр, аларның бала эшләгәнен көтеп торырга вакытлары  юк,  алар өчен бу җиңел!  Ә баланы өйрәтү һәм күнектерү кыен, чөнки ул күп вакыт һәм көч сарыф итүне сорый.

        Нәтиҗәдә баланың үз-үзеңә хезмәт күрсәтү күнекмәләре үсми. Мондый вәзгыять баланы кыен хәлгә куя. Ул әти-әнисенә бәйле булып кала. Чөнки үзе эшли алмый. Ул елый, үпкәли. Бала үзе җиңә алмаган кыенлыкларга юлыга. Аңарда туган бу кечкенә курку көннән-көн үсә бара һәм нәтиҗәдә, бу курку, аны уңышсызлыгы өчен,  үз-үзен дошман күрергә мәҗбүр итә.

         Алга таба, әти-әниләр үсмер баланың барысын да үзе, мәсәлән, мәктәпкә җыенуын, дәресләр хәзерләвен, үз бүлмәсендә тәртип саклавын, йөкләмәләрне үтәргә онытмавын телиләр һәм таләп итә башлыйлар. Әмма нәтиҗә алар теләгәнчә булмый. Һәм бу –  балалар белән ата-аналар арасындагы мөнәсәбәтләр бозылуның җитди сәбәпләренең берсе булып тора. Балага файдалымы?  Юк, билгеле, балага да, ата-анага да   моның күңелсезлекләр китерүдән башка бернинди файдасы юк.

       Бала башкарып чыгарга тиешле кыенлыкларны ата-аналар башта үзләре  җиңәргә өйрәнмәгән очракта  һәм балага үрнәк булып тормаганда бала кыенлык арты кыенлыкка очрый. Һәм бу бала психикасында төрле тайпылышлар килеп чыгуга сәбәп була.

     2 нче хата. Әгәр дә әти-әниләр эштән кайткач үзләренең күңелсезлекләре, кыенлыклары турында  кычкырып сөйләшәләр икән, «Әйе, авыр булды, ләкин мин булдырдым» дигән сүзләр белән сөйләшүләрне бетермиләр икән, бала кыенлыкларны да, хәтта иң гади авырлыкларны да җиңәргә тырышмаячак. Ул алардан качарга яки “ирексез, ирексез” дигән принцип белән яшәргә тиеш.

        Ата-аналар, килеп чыккан вакытта балада авырлыкларны җиңә белү сәләтен формалаштырыгыз. Моны ничек эшләргә икәнен күрсәтмәләр белән түгел, үгет-нәсыйхәт белән түгел, яңа уенчык вәгъдәләре белән түгел, ә бала белән олыларча сөйләшеп хәл итегез. Аны хуплагыз, һичшиксез булдырачагына ышандырыгыз. Тырышканы өчен аны ягымлы сүзләр белән хуплагыз. Баланы фикер йөртергә өйрәтегез: “Әгәр миңа кыен икән, бу кыенлыкны җиңү өчен нәрсә эшләргә кирәк?” дигән сорауга җавап эзләсен. Бала кыенлыклардан курыкмаска, аннан качмаска, авыр булганда еламаска, ә җиңеп чыгарга өйрәнсен.

        Бала мәктәпкә бара һәм күп кенә беренче кыенлыклар белән очраша:  әти-әнисен көтү; таяклар, саннар һәм хәрефләр; мәгълүматның зур күләме; укытучы таләпләренә буйсыну һ,б.

        Уйныйсы һәм торып йөрисе килгәндә, дәресләрдә утыруга ничек түзәргә?   Һәм монда аңа ата-аналарының яңа гадәтләрне формалаштыру һәм аларны ныгыту өчен ярдәме кирәк. Моны бала көндәлек кыенлыкларны ерып чыгарга өйрәнсә генә эшләү җиңел булачак.

                                                                                    Фәрит Вафин

Максатлар:

Коммуникатив – укучыларның сүзлек байлыкларын арттыру, иҗади фикерләргә, белемне башкалар белән уртаклашырга өйрәтү, сыйфатларны сөйләмдә дөрес куллану күнекмәләрен булдыру;

Фәнни – укучыларга сыйфатлар, аларның төркемчәләре, дәрәҗәләре, ясалышы турында мәгълүмат бирү, сыйфатларны башка сүз төркемнәреннән аера белергә өйрәтү;

Тәрбияви – туган телгә, әдәби тел нормаларына сак караш, татар теленә мәхәббәт тәрбияләү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

Предмет буенча: сыйфат турында алган белемнәрне гомумиләштерү, белемнәрне тирәнәйтү.

Предметара нәтиҗәләр:

регулятив:

• уку мәсьәләсен кабул итү һәм дәрес дәвамында шуның буенча эшләү;
• куелган мәсьәлә нигезендә үз эшчәнлегеңне планлаштыру.

танып белү:

• язма һәм телдән сөйләмдә үз фикерләреңне формалаштыра белү;
• өлешләрдән бербөтенне төзи белү;
• гомумиләштерү.

Коммуникатив:

• үз карашыңны, фикереңне формалаштыру;
• бердәм эшчәнлектә уртак нәтиҗәгә килә белү;
• иптәшеңнең җавабын тыңлый белү;
• төп фикерне аерып ала белү.

Шәхси нәтиҗәләр: чагыштыру, гомумиләштерә белү, сөйләм телен үстерү, парларда һәм төркемнәрдә эшләү күнекмәләрен үстерү; белемнәрне гамәлдә куллана белү.

Дәрес төре: белем һәм күнекмәләрне гомумиләштереп кабатлау һәм ныгыту дәресе.

Метод һәм алымнар: әңгәмә, дәреслек белән эш, өстәл уены, уеннар.

Принциплар: фәннилек, аңлылык һәм активлык, аңлаешлылык һәм көч җитү, системалылык һәм эзлеклелек, укучыларның шәхси үзенчәлекләрен исәпкә алу, күрсәтмәлелек, аралашу.

Чаралар:

• программа, дәреслек, кулланмалар;
• компьютер, проектор, экран, уен өчен материаллар.

Предметара бәйләнеш: татар әдәбияты, сәнгать, әйләнә-тирә дөнья.

Җиһазлау: компьютер, интерактив такта, презентация, сораулар язылган карточкалар, үзбәя карточкалары, уен өчен материаллар.

Дәреслек: Татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы (Татар теле. 6 сыйныф) // Ф. Ю. Юсупов, Ч. М. Харисова, Р. Р. Сәйфетдинов – Казан: Татар. кит. нәшр., 2015. – 175 б. : рәс б-н

Дәрес барышы

1. Мотивлаштыру-ориентлаштуры этабы.
2. Исәнләшү, укучыларның хәлләрен сорашу, уңай психологик халәт тудыру.

Укытучы: Исәнмесез, укучылар! Кәефләрегез ничек?

Укучылар: Хәерле көн! Кәефләребез яхшы.

Укытучы: Дуслар елмаеп караса,

Дөнья яктырып китә.

Я, кайсыгыз дусларына

Елмаю бүләк итә?

Әйдәгез, бер-беребезгә елмаеп карап, яхшы кәеф бүләк итик әле. (Укучылар бер-берсен елмаеп сәламлиләр). Менә без татар теле дәресен башлап җибәрәбез. Эшлекле дәрес, күңелле дәрес булсын ул. Һәр дәрестә куллана торган кагыйдәләрне искә төшерик әле. Дәрестә сезнең сөйләмегез, җавапларыгыз нинди булырга тиеш?

Укучылар:  Төгәл, дөрес, аңлаешлы.

Укытучы: Әйе, бик дөрес. Мин сездән дөрес җаваплар, уйлап әйтелгән матур фикерләр көтәм. Дәрестә сезгә уңышлар телим. Укучылар, сезнең өстәлләрдә алма, чәчәк һәм яфрак рәсемнәре төшерелгән карточкалар ята. Болар – үзбәя карточкалары. Шушы карточкалар ярдәмендә дәрес ахырында сез дәрестәге активлыгыгызга бәя бирәчәксез. Шуңа күрә, дәрестә тырыш һәм актив булыгыз. Cез иң яхшы, иң актив, иң акыллы укучылар! Ә хәзер дежур укучыны тыңлап китик. Бүген дәрестә кемнәр юк? (дежур укучы сүзе)

2. Актуальләштерү (өй эшен тикшерү, нәтиҗәләр ясау, кроссворд чишеп, үткәннәрне искә төшерү)

Укытучы: Укучылар, әйдәгез әле, кабатлау нисбәтеннән, башта өй эшен тикшереп үтик. (47 нче бит, 97 нче күнегү). (өй эшен тикшерү)

3. Уку мәсьәләсен кую

Укытучы: Укучылар, без сезнең белән алдагы дәресләрдә нинди сүз төркемен өйрәнүне дәвам иткән идек?

Укучылар: Сыйфат сүз төркемен.

Укытучы: Әйе, дөрес, әйдәгез әле, үткәннәрне искә төшереп китү өчен без сезнең белән кроссворд чишеп карыйк. Сез слайдтагы сорауларга дөрес җавап бирсәгез, калын хәрефләр белән бирелгән шакмакларда сезгә таныш мөстәкыйль сүз төркеме килеп чыгар.

• Ак сыйфатын кимлек дәрәҗәсенә куегыз. (аксыл)
• Кып-кызыл, сап-сары, дөм сукыр сыйфатлары нинди дәрәҗәдә? (артыклык)
• Каты сүзенә антоним сыйфат (йомшак)
• Сыйфат ачыклаган исем нәрсә дип атала? (сыйфатланмыш)
• Язгы, тәмсез, китек, җырсыз төзелеше ягыннан нинди сыйфатлар? (ясалма)
• Чибәр сүзенә синоним сыйфат (матур)

Тулырак…

Максат: балаларның юл йөрү кагыйдәләре турындагы белемнәрен баету.

Тәрбия бурычы: балаларда итагатьлелек, ярдәмчеллек, мәрхәмәтлелек, игътибарлылык сыйфатлары тәрбияләү; тәрбияче биргән сорауларга тулы җөмләләр белән җавап бирү; табигатькә, тереклек ияләләренә сак караш, мәхәббәт тәрбияләү; балаларда чиста, пөхтә эшләү теләге тәрбияләү.

Үстерү бурычы: балаларның юлда светофор төсләре буенча йөрү күнекмәләрен үстерү; бәйләнешле сөйләмне, ориентлашуны, хәрәкәт координациясен үстерү.

Белем бирү бурычы: урам аркылы бары тик билгеләнгән урыннардан, светофорның яшел уты янгач кына чыгарга кирәклеген өйрәтү;Рәсем ясау алымнарын өйрәтү.

Төп белем бирү өлкәсе: иҗади –сәнгать-рәсем ясауны, танып белүне,сөйләм телен үстерү.

Интеграль белем бирү өлкәләре: аралашу, социальләштерү, сәламәтлек, иҗади сәнгать.

Методик алымнар һәм чаралар: сөенеч мизгеле, тәрбияче сорауларына җаваплар бирү, техник чаралар куллану, слайдлар күрсәтү, табышмак чишү, хәрәкәтле уеннар, мактау, ныгыту;салфетка,мамыклы диск,бармак б\н рәсем ясау;пазл төзү.

Җиһазлау:  проектор, экран,презентация;пазл-ике машина,  мольберт, һәр балага җитәрлек светофор рәсеме,бөгәрләнгән салфетка,мамыклы диск;”Куян”киеменә киенгән кече тәрбияче.

Әдәбият: Л. Әхмәтшина, З. Камалова “Адымнар нык, юллар имин булсын”,

“Туган телдә сөйләшәбез.”Хәзрәтова Ф.В.

Эшчәнлек барышы.

Ярым түгәрәктә.

Тәрбияче.Хәерле көн,балалар.Кәефләрегез ничек?

Тәрбияче:- Карагыз әле безгә күпме кунак килгән, әйдәгез исәнләшик әле.

– Балалар,әйдәгез,  хәзер үзебезне мактап, сокланып  алыйк,  аннан шөгыльне башларбыз.

Бар  минем  ике  кулым,

Ике  аягым, бер  башым,

Авызым, борыным, ике  күзем-

Бигрәк  матур  мин  үзем!

(ишектә шакыган тавыш ишетелә).

-Туктагыз әле, балалар кемдер ишеккә шакый. Ачып карыйм әле. (Ишектән куян кереп килә.Куян елый.) (Бер тәрбияче куян костюмын кия).

Тәрбияче.-Нишләп елыйсың куян?

Куян.-Исәнмесез балалар!Мин йөгереп уйнап йөрдем дә,адаштым.Юл аркылы чыкмакчы идем,анда зур-зур машиналар йөриләр.Мин алардан бик курыктым.Кая барырга да белмәдем.,бәрелә яздым.Ярый әле сезнең бакчага кереп качтым.Сез миңа өйгә кайтырга ярдәм итә алмассызмы икән?

Тәрбияче.Куянкай,син безнең Сабабыз урамына килеп эләккәнсең.Урамда дөрес хәрәкәт итү өчен,бик уңайлы җайланма бар.Мин сезгә хәзер табышмак әйтәм,ә сез аны белерсезме икән? Җәен, кышын, яз, көзен,

Иртә, кичен, көндезен,

Ача, йома өч күзен

Телсез әйтәдер сүзен,-

Бик тиз аңлыйлар үзен

Ул нәрсә? (Светофор)

– Дөрес, балалар! Сезнең светофор күргәнегез бармы?

– Әйе, светофор ул урамдагы хәрәкәтне көйләп тора.Светофорның нәрсәләре бар?Нинди төстә? (Балаларга светофорны экраннан күрсәтәм. Ул “күзләрен” йомган, бер “күзе” ачыла).

– Светофорда нинди ут янды? (Кызыл) Тулырак…