Мөгаллим язмалары

Татарстан Республикасы Арча муниципаль районы “Ташкичү төп гомуми белем мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесенең беренче квалификацион категорияле  инглиз теле укытучысы Хуҗиева Айгөл Нурмөхәмәт кызы. Тема: Татар теленең сүзлек запасын тутыру ысуллары. Төрки-татар сүзләре һәм алынмалар (9 нчы сыйныфта уздырылган татар теле дәресе)

Планның презентациясе

Максат: 1.Лексикология бүлеге буенча  белемнәрен камиллләштерү. Төрки-татар сүзләре һәм алынмалар турында белешмә бирү.

2.Килеп чыгышы ягыннан татар теленең сүзлек запасын тутыру ысуллары турында   белемнәрен тирәнәйтү.

3. Татар теленә һәм башка халыклар теленә хөрмәт хисләре тәрбияләү,телләр өйрәнүнең әһәмиятен аңлату, укучыларның сүзлек байлыгын арттыру.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

 Регулятив универсаль уку гамәлләре:

-укытучының күрсәтмәләрен аңлап үти һәм анализлый  белү; дәреснең темасын, максатын формалаштыру; эшчәнлеккә үзбәя  бирә белү,ку эшчәнлеге нәтиҗәләрен контрольгә ала белү.

Танып белү универсаль уку гамәлләре:

-төп мәгълүматны табу, чагыштырып  нәтиҗә ясыйбелү күнекмәләрен формалаштыру.

Коммуникативуниверсальуку гамәлләре:

– мәгълүматны туплау, фикерне төгәлитеп җиткерү;  сыйныфташларыңның фикере белән уртак хезмәттәшлек итә белү.

Ш ә х е с к ә кагылышлы

-укучыларда белемгә омтылыш тәрбияләү.

Предмет нәтиҗәләре :

Тема буенча белемнәрне дөрес куллана белү,  белемнәрне системага салу күнекмәләрен камилләштерү.

Эш формасы: дистанцион укыту (Zoom платформасында үтә), катнаш

Дәрес барышы.

1. Мотивлаштыру-ориентлашу.
2. а) психологик уңай халәт тудыру;

ә) белемнәрне актуальләштерү:

Сүзлекләрнең төрләрен   искә төшерү.

II.Тема белән танышу.

Презентация белән эшләү. (Слайд 3-4)

Килеп чыгышы ягыннан татар теленең сүзлек составы.

Татар телендә төрки-татар сүзләре һәм алынмалар.

Телебезнең сүзлек составы зур тарихи үсешүт кән. Хәзергетелдәгесүзләрүзләренеңбарлыккакилүләре, килепчыгышларыягыннантөрлечорларгакарыйлар. Хәзерге татар әдәбителенеңсүзлек составы бикборынгычорданукяшәпкилгән, төркихалыкларныңбарысыөчендәуртакбулгантөркителгәбарыптоташа. Бөтен төрки телләрдә әйтелеше, язылышы ягыннан аерылып торсалар да, гомумтөрки сүзләрне түбәндәгечә төркемләп карарга мөмкин.

1. Кешенең тән төзелешенә караган сүзләр: баш, аяк, маңгай, каш, күз, кул, сын, арка, теш, бавыр, бугаз, муен, чәч, колак, авыз.
2. Кардәшлек атамалары: ата (әти), ана (әни), бабай, хатын, кыз, апа, ага, олан.
3. Алмашлыклар: мин, без, син, сез, ул, алар, үз, бу.
4. Урын, вакыт төшенчәсен белдерә торган сүзләр:көн, төн, ел, ара, ал, арт, эч, урта, ян.
5. Табигать күренешләре: көн, җир, су, таш, ай, җил, яңгыр, кояш.
6. Хайван, җәнлек, бөҗәк, кош-кортисемнәре: айгыр, аю, арыслан, балык, бүре, кош, үгез, тай, ат, ау, бөркет, елан, этһ.б.
7. Үсемлекисемнәре: агач, каенһ. б.
8. Предметның санын белдерә торганс үзләр; бер, ике, өч, дүрт, ун, егерме, утыз, кырык.
9. Эш, хәрәкәт белдерә торган сүзләр: авыру, яту, тору, яшәү, йоклау, йөрү, килү.
10. Предметның, күренешләрнең сыйфатларын, үзенчәлекләрен белдерүче сүзләр: ак, кара, ал, ач, әче, аз, күп, иске, мәңге, ялгыз, каты, сары, яшел, тере, олы.
11. Тормыш-көнкүреш, ашау-эчү, хезмәт төшенчәләрен белдерә торган сүзләр: алтын, көмеш, тимер, тамга, он, аш, азык, ил.
12. Абстракт төшенчәләрне белдерүче сүзләр: изгелек, көч, исәнлек, бәхет. Бу сүзләр бик борынгы заманнарда барлыкка килеп, төрки телләрнең күбесендә сакланып калганнар.

Татар телендә алынмалар.(Слайд 5)

Бер генә халык та аерым, изоляцияләнеп яши алмаган. Элегрәк башка кабиләләр белән аралашу, соңга таба төрле халыклар, дәүләтләр белән аралашу нәтиҗәсендә татар теленә теге яки бу телдән алынмалар килеп кергән.

Татар әдәби теленә көнчыгыш халыклары белән төрлечә тарихи бәйләнешләргә керү, аралашу җирлегендә һинд, кытай сүзләре (алма, әрдәнә, җиз, сан, тәңре, энҗе, түбән, чан, хан, чәй, җуа, дәү, юан, шан, чын, чирү, дию), монгол теленнән (чаган, нохта, дилбегә, нөкер) сүзләр үтеп керә һәм ныклап урнашып кала.

Татар телендәфин-угортелләреннәнкергәналынмалар да шактый. Мәсәлән, пилмән, бүкән, миләш, морж, поши. Шул ук вакытта инглиз, немец, француз, итальян, грек теленнән кергән алынмалар да телебезне баетып тора.

Татар телендә саны һәм активлыгы белән гарәп, фарсы һәм рус алынмалары аерылып тора. Рус алынмаларының  бер өлеше татар теле әйтелешенә буйсынган: салам, өстәл, бәрән, арыш. Кайберләре нәкъ рус телендәгечә әйтелә һәм языла: самолёт, учреждение; кайберләре татарча әйтелешкә җайланганнар: пальто – пәлтә, квартира- фатир. Тулырак…

 

    ТР Арча муниципаль районы “Ташкичү төп гомуми белем мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесенең беренче квалификацион категорияле туган тел һәм әдәбияты укытучылары Әхмәдуллина Алсу Тәфкил кызы һәм Шагидуллина Рәйсә Сәйделхан кызы. Тема: “Китап – серләр сандыгы” (“Үз мәктәбеңә булыш” акциясе кысаларында уздырылган чара).

Максат. 1.Укучыларны танылган язучыларыбызның иҗат җимешләре белән таныштыру.

2. Китап укуга карата кызыксыну уяту.
3. Укучыларыбызда туган телебезгә, милләтебезгә мәхәббәт хисләре тәрбияләү.

1 а.б.  Китап  – халык тарихының елъязмасы.

Шуның өчен дә язма һәм басма сүз халыкның үткәне, тарихы, мәдәнияте, халыкның дөньяга карашын һәм әдәбиятын өйрәнүдә алыштыргысыз чыганак.  Теге яки бу милләтнең дөньяда тоткан урыны, тарихи өлгергәнлеге аның үзенең милли китабына булган игътибары, хөрмәте белән бәяләнә. Үткәненә хөрмәте булмаган халыкның киләчәге өметсез.                                              2 а.б. Тормыш синең алга берсеннән-берсе четереклерәк сораулар китереп куйганда да, олы юлга кузгалыр алдыннан кая таба барырга аптырап калганда да, кем беләндер сереңне уртаклашасы, киңәш – табыш итешәсе килгәндә дә иң беренче газиз анаңа, аннан китапка мөрәҗәгать итәсең.

Г.Тукайның “Китап” шигыре укыла.

2 а.б. “Син кулыңа китап алдың. Анда ниләр язылган, ниләр барын белмисең әле. Беренче битен укыдың, 2 нчесен, 10 нчысын, 100 нчесен… Күп нәрсәләрне әле белеп җиткермәвең ачыкланды. Күп нәрсәне белдең, шатланып көлдең, моңландың, уйландың, нәфрәтләнергә һәм сокланырга өйрәндең. Күңелеңнең иң түрендә кинәт бер ут кабынды. Ул синең хыялың, идеалың иде… Һәм син сәйлән кебек җемелдәгән хыялыңа таба очар өчен көч таптың.

Син кулыңа китап алдың. Сиздеңме  – аның тышлыгын ачканда син гүзәл бер дөньяның ишеген ачтың.” (Гомәр Бәширов)

2 а.б.  Әйе, китап – киңәшче дә, ярдәмче дә, уйландыручы да, дөреслеккә юл күрсәтүче дә.Китапларның була төрлесе: әдәбие, фәнние, фәнни-популяры, әдәби-публицистигы, тарихи, төрле һөнәрләргә өйрәтә торганы һәм тагын  күп-күп китаплар…

Җыр: (“Якын дус”, З.Хәбибуллин көе, Җ.Тәрҗеманов шигыре)
1 а.б.Бөек шагыйребез әйткәнчә: Дөньяда күп нәрсәне туган тел аша гына белеп була. Тел байлыгын өйрәнү өчен безгә  ярдәмгә китаплар килә. Менә без сезнең белән  бүген китапны зур­лау, хөрмәтләү чарасына җыелдык.

2 а.б.Шигърият  дөньясы серле, моңлы, көйле, көчле… Уеңны уйдырып сала белсәң генә, син шагыйрь дигән исемне күтәрә аласың; сүзең көчле, мәгънәле булса гына, тыңлаучыга барып ирешә. Шуңа күрә  “шигырь  –  күңелнең хаҗы, шигырь – сәнгатьнең таҗы”,  –  дип  язды Ф.Яруллин. Балалар тормышын белсәң генә, балалар күңеленә керәсең. Безнең татар шигърияте балалар өчен язучы талантлы шагыйрьләргә бай. Кайбер шагыйрьләрнең китап турында язган шигырьләрен тыңлап китик.

Х.Шабановның  «Кадерлә син китапны»  шигыре укыла.

2 а.б. “Халык зур ул, көчле ул, дәртле ул, моңлы ул, әдип ул, шагыйрь ул”,  – дип язды Г.Тукай халык әдәбияты турында. “Халык җырлары – халкыбыз күңеленең һич тә тутыкмас вә күгәрмәс саф вә рәүшан көзгеседер. Бу бертөрле сихри көзгедер… Халык җырлары безнең киләчәктә мәйданга киләсе әдәбиятыбызга, бер дә шөбһәсез, нигез булачактыр,” – дип тә әйткән бөек Тукаебыз. Ә тел, туган тел турында халкыбыз бик зирәк, акыллы сүзләр әйтә белгән. Тулырак…

Казан шәһәре  Совет районы  ”Татар телендә тәрбия һәм белем бирүче 171 нче катнаш төрдәге балалар бакчасы” муниципаль автономияле мәктәпкәчә белем бирү учреждениесе тәрбиячесе Әхмәтҗанова Зөлфия Җәүдәт кызы. Тема: Мәктәпкәчә яшьтәге балаларга  татар телен өйрәтүдә  төрле алымнар һәм ысуллар куллану.

                                                                                 Чал гасырлар  арасында

                                                                                      Йолдыз булып янасы бар-

                                                                                 Юл бирегез нарасыйга ,

                                                                                 Аның ерак барасы бар,

                                                                                 Узенә юл саласы бар.

                                                                                                      Р.Әхмәтҗанова

        Балаларга ана һәм татар телендә белем һәм тәрбия бирә башлау, балалар бакчасында максатлы рәвештә сабыйларны туган телгә өйрәтү, әдәбият һәм мәдәният белән танышыру сыйфатын күтәрү иң актуаль мәсьәләләр рәтендә.

      Шәһәр шартларында үскән балаларның күбесе,гаиләдә ана теленә мөнәсәбәт дөрес булмау сәбәпле, үз туган телен икенче тел буларак өйрәнә башларга мәҗбүр. Үз туган телен яхшы белмәгән бала,һичшиксез, балалар бакчасында үз телен өйрәнә башларга яки белгән кадәресен камилләштерергә тиешле, чөнки баланы табигать биргән бөек хәзинәдән- үзенең ана теленнән мәхрүм итәргә ярамый. Бу юнәлешнең икенче ягы да бар: үз ана телен бөтенләй белмәүче буын туган теленең киләчәген куркыныч астына куя. Бу кимчелекне булдырмау өчен, балалар бакчасында татар телен өйрәтүне оештыруга үтә җитди игътибар бирергә кирәк.

      Балалар бакчасында тел өйрәтү эше – методикада аерым бер катлаулы өлкә. Бакча балаларының телне белү дәрәҗәсе төрле, кайбер балалар татар телендә аралаша белә, кайсылары аңлый ләкин сөйләшә белми , ә өченчеләре исә телне бөтенләй белми, кызганычка каршы, андыйлар күпчелекне тәшкил итә. Чөнки алар гаиләдә бөтенләй татарча сөйләшмиләр.

     Бүгенге көндә телгә өйрәтү юнәлешендә күп төрле алымнар һәм ысуллар кулланыла. Һәр тәрбияче үзенә кулай булган методларны кулланып эш итә. Эш тәҗрибәсеннән чыгып бөтен төр методларны да бертигез отышлы була дип әйтеп булмый, чөнки сүзләрне, җөмләләрне кабатлап, ятлап кына телгә өйрәтеп булмый. Телне өйрәткән вакытта, балаларның телне белү дәрәҗәсенә карап, төрле ысуллар һәм алымнар кулланып эш итәргә туры килә.Моның өчен, мәктәпкәчә яшьтәге балалар бакчалары төркемнәрендә тел өйрәтүнең, махсус методикасы эшләнгән һәм тәрбияче аның методлары һәм алымнары белән тулысынча коралланган булырга тиеш.

      Нәтиҗәдә, үзеннән –үзе яңа ысуллар эзләнү башлана, чөнки баланың үзе уйлап чыгарасы, кызыклы фикер йөртәсе, уйныйсы килү теләге башлана. Әйткәнемчә шул вакытта, УМК безнең өчен бик кулай материалга әйләнде. Мондагы рәсемнәр , маскалар, татарча мультфильмнар, җырлар,сүзле уеннар, шигырьләр, эш дәфтәрләре һ.б.мәктәпкәчә яшьтәге балалар өчен бик кызыклы һәм уңайлы.

      Балаларның  тәрбиячеләргә карата күңел ачыклыгы, аралашасы килү теләге  аерылып тора, ул тел өйрәнүне уен итеп кабул итә башлый. Шуның өчен без балалар белән күп сөйләшергә, аралашырга,  аларга чит булып күренгән телне аңлатырга,кызыклы, мавыктыргыч итеп ачып салырга  тырышабыз. Монда инде без үз чиратыбызда: диалоглар, монологлар, әкият персонажлары белән аралашабыз. Балалар сөйләргә, сорау бирергә тырышалар, шул рәвешле без бу кызыклы сорауларга җавап табарга омтылабыз.

      Бала өчен бик кирәкле чара -ул иҗат итү, ә инде иҗат – бала үсешендә гадәти хәл. Ул баладагы мөмкинлекләрнең иң табигый чагылышы. Иҗат итү вакытында логик фикерләү сәләте генә тугел, ә бәлки хис, тойгы, сиземли белү аша бала үзе дә сизмәстән үзенә ят булган телгә тартыла, аны аңлау һәм шул телдә дуслары белән аралашу теләге туа. Менә бу инде, безнең эшебездә  иң уңышлы алым. Иҗат мөмкинлекләре акыл эшчәнлегенә, шулай ук хыял- фантазияләргә дә бәйле. Баланың шәхес буларак үсеше өчен аның зур әһәмияткә ия булган өр-яңа идеяләр,уй-фикерләр тудыра белүе, тел өйрәнүгә булган омтылышы бик мөһим.

    Балаларны  ана һәм татар теленә өйрәткәндә төп алымнарның берсе -ул театральләштерелгән эшчәнлекләрне куллану. Ул да булса курчак һәм бармак театрлары. Балалар бирелгән теманы, шөгыльне тәрбияче белән генә түгел,ә берәр персонаж белән бергәләп уйнасалар, аларга ул бигрәк тә кызыклы, җанлы итеп тоела, алар кунакка килгән персонажларны аңлыйлар, ярдәм кулы сузарга тырышалар , үзләренең уй-фикерләре белән уртаклашалар.

       Балалар шулай ук  үзләре  әкият геройлары булып уйнарга бик яраталар, берәр герой булып уйнау ысуллары бик кызыклы һәм отышлы була.

       Безнең эшебездә халык педагогикасын куллану методикасы зур чагылыш таба. Шул максатта балалар өчен күп торле-юаткычлар, эндәшләр, әйтенүләр, үртәвечләр, такмазалар әзерләнгән.

     Татар һәм рус балаларына алар ярдәмендә оештырылган татар халык бәйрәмнәре бик ошый, бәйрәмнәр аша балалар татар халкының рухын, күңел бизәген, үткәнен, гореф-гадәтләрен танып беләләр. Һәр бәйрәм фольклор уеннарына бәйле, шуннан чыгып эшчәнлекләрдә яңадан-яңа уеннар өйрәнәбез һәм шатланып уйныйбыз. Чөнки ул баланың сөйләм телен баета, уй – фикер йөртү сәләтен киңәйтә, физик яктан чыныктыра.

     Гомумән алганда балаларга тел өйрәтү өстендәге эш, кызыклы формаларда алып барылырга тиеш. Шуның өчен тиешле педагогик шартлар тудыру, укыту-тәрбия бирү эшчәнлеген яңарту һәм нәтиҗәле метод һәм алымнар файдалану, шөгыль төрләрен максатка яраклы рәвештә алыштырып тору, тәрбияченең балаларны яратып, күңел биреп, иҗади эшләве, балаларга ана һәм татар телләрен өйрәтү сыйфатларын арттырыр һәм иң мөһиме балаларның шул телдә әти-әнисе, яшьтәшләре белән аралашу, сөйләшү теләге тудыру безнең төп бурычыбыз.

Күчереп алу өчен файл ссылкасы:https://cloud.mail.ru/public/NSLb/ASa4y9nBW  

Казан шәһәре  Совет районы  ”Татар телендә тәрбия һәм белем бирүче 171 нче катнаш төрдәге балалар бакчасы” муниципаль автономияле мәктәпкәчә белем бирү учреждениесенең югары квалификацияле тәрбиячесе Әхмәтҗанова Зөлфия Җәүдәт кызы. Тема: “Үткәннәр белән горурланып – киләчәкне төзибез” темасына эссе.

     Киләчәк…Киләчәгебез…Якын, якты,матур киләчәгебез! Аның нинди булуы миннән,синнән,без тәрбияләп үстергән балалардан,һәммәбездән тора.Киләчәк безнең бүгенгебездә, киләчәк безнең үткәнебездә.

 “Үткәне юкның-киләчәге юк”. Алар үзара шулкадәр тыгыз бәйләнгәннәр: рухи,мәдәни,тәрбияви,әхлакый,тарихи тамырлары белән береккәннәр.Үткәнебез,бүгенгебез- матур киләчәгебезнең нигез ташлары.Аның ныклыгы,чыдамлылыгы,сафлыгы бездән,безнең әйләнә-тирәбездән,без тәрбияләгән балалардан-киләчәкне төзүчеләрдән тора. Бүгенгебез, үткәннәр белән үрелеп,аңардан көч алып бара икән,димәк киләчәгебез дә якты,матур булачак.Нык нигездә үсеп чыккан гүзәл йорт булып,илебез,милләтебез гөрләп чәчәк атачак!

       Мин моңа ихлас күңелдән ышанам,алай гына да түгел,инанам! Бу ышаныч мине көчле итә,рухымны күтәрә,максатыма ирештерә. Минем максатым-илгә-көнгә файдалы булган,әдәпле,тормышта үз юлларына якты сукмаклар сала алган,гыйлемле балалар тәрбияләү.

        Чирек гасыр балалар бакчасында тәрбияче булып эшләү дәверендә шуны аңладым: үзенең үткәнен яхшы белгән,аның белән горурланган бала гына киләчәккә кыю адымнар белән атлый,югары үрләргә  ия була.Буыннар чылбыры нык булсын өчен,без тәрбиячеләр, бала күңелендә кешелеклелек сыйфатларын тәрбияләргә, аларны “матурлык дөньясына” алып керергә,әйләнә-тирәгә мәхәббәт ,соклану хисләре тәрбияләргә тиешбез. Балалар безнең киләчәгебез”,- дип әйтергә яратабыз.Димәк,безгә йөкләтелгән хезмәт бик зур җаваплылык һәм сабырлык сорый.

        Тәрбияче… Күпме мәгънә,күпме наз, күпме балаларга һәм әйләнә-тирәгә булган хис,кичерешләр тупланган бу сүзләрдә.Юк,бу гади сүзләр түгел. Яшәешне алга этәрүче,дөньяга матурлык өстәүче,акыл вә зиһен белән кечкенә сабыйлардан, Шәхес тәрбияләүче. Шул ук вакытта тормышның беренче салкын бураннарыннан,көзнең ачы җилләреннән саклаучы,олы тормыш юлына беренче буразналар сузучы һәм озатып калучы җан иясе-Тәрбияче.

        Иң беренче тапкыр әти-әни үзенең кечкенә сабыен- иң кадерле кешесен- синең кулларыңа ышанып тапшыра.Шул вакытта син сабыйга әти-әни дә,әби-бабай да,абый-апасы да буласың.  Тәрбия эше зур сабырлык,күңел юмартлыгы таләп итә торган озакка сузылган эшчәнлек.Шунлыктан тәрбияче  күпне белергә,балалар өчен һәрчак кызыклы,кабатланмас булырга тиеш.Ә моңа эзләнүчән,белемеңне һәрчак баетып торганда,үз эшеңнең чын остасы булганда гына ирешергә мөмкин. Яңача тәрбия алымнары,заман технологияләре, традицион булмаган методлар куллану  белән беррәттән,әдәби мирасыбыз-халык авыз иҗаты әсәрләрен,милли-региональ компонентларны онытмыйча,яшь буынны патриотик рухта тәрбияләү бик мөхим.

       Әби-бабайларның батырлыгын,туган якның матурлыгын күңеленә салган, үз иле белән горурланган,аның тарихы белән кызыксынган бала гына,чын мәгънәсендә киләчәкне төзүче булыр.

        Мин үз тормышымны  балалар тәрбияләргә багышлаган тәрбияче буларак, шушы сабыйлар күңеленә  изге,матур гамәлләр  яза алсам,иман,әхлак нурлары иңдерсәм. Сау-сәламәт, тәүфикълы, телебезне, илебезне,милләтебезне ярата ала торган,өлкәннәрне ихтирам итә торган балалар тәрбияләүдә әз генә  өлешемне  кертсәм – киләчәгебезне матур итеп төзербез дип ышанам.

Рәхим-шәфкатьле булсын өлкәннәр,

Җанны җылытсын иман нурлары.

Әй нәни кешем-өмет йолдызым,

Имин һәм уң булсыен барыр юлларың.

Кул сузам сиңа,елмаеп дәшәм,

Якты дөньяга ямь биреп яшә.

Җиргә син кирәк,илгә син кирәк,

Көнгә син кирәк – әй нәни кешем.

                                            (Факил Сафин)

Файлны күчереп алу өчен ссылка: https://cloud.mail.ru/public/XXBR/6pf1YWnrm 

Күз алдына китерегез әле: кәрәзле телефоныгыз каядыр төшеп ватылды йә кайдадыр онытылып калды ди. Нишләр идегез? Тубы суга тәгәрәп  төшкән Әминә кебек акырып елар идегезме? Әллә тизрәк кибеткә яңа телефон алырга чабар идегезме?

Ул телефон шундый нәрсәгә әйләнде: иписез-тозсыз тора алмаган кебек кеше телефонсыз тора алмый хәзер. Мин яшьләрне әйтмим дә инде. Алар телефоннарын кочаклап йокларга яталар, иртән шуны сыйпап уянып китәләр. Урамда бертуктаусыз шуның белән сөйләшеп йөриләр. Минем 6-7 ел элегрәк янымнан сөйләшеп барган малайга “Нәрсә дисең?” дип сораганым да булды. Соңыннан гына колагындагы наушнигын күреп алдым. Ул шулай авызы белән сөйләп, колагы белән тыңлап бара икән.

 Яшьләр генә түгел, картларга да кагылды телефон “җене”. Инстаграм битләре әби-бабайларның шаяртулары белән тулды. Яшьләрдән уздырып, көлә-көлә эчең катарлык видеолар куялар. Хәзер бит кеше-кешегә йөрми, күрше-күршегә керми. Ә һәркемгә яңалык кирәк. Ә яңалык Инстаграмда.

Җитмешкә җитеп килгән Нәкыйп абзый белән дә Инстаграм менә шундыйрак хәлләр китереп чыгарды.  Ничек дисезме?

Казандагы малае әтисе Нәкыйпкә үзенең иске телефонын калдырып китте. Ничегрәк эшлисе, кайсы төймәләргә басасы икәнен дә аңлатты. Рәхәтләнде Нәкыйп шул телефон белән. Бигрәк газап чиккән икән күршесенең нәрсә эшләгәнен койма ярыгыннан  тикшереп. Хәзер карыйсы юк, күршесе Шәрифулла бөтенесен Инстаграмга куеп бара. Сыер ашатканын да, печән чапканын да, сыер бозаулаганын да, тавыкларының ничә күкәй салганын да. Шәрифулланың бөтен тормышы шунда куелган.

Нәкыйпнең холкы шундый инде. Күршесенең чүкеч каккан тавышы йә агач кискәне ишетелсә, тизрәк койма ярыгыннан күрше ягын карарга керешә иде. Тик соңгы вакытта моңа чик куелды. Шәрифулла такта коймасын калайга алыштырды. Бер ярык та калмады. Бик кыен булды Нәкыйпкә.

Беркөнне күршесенең нәрсә эшләгәнен күрә алмагач, утын түмәре куеп, шуңа менеп үрелеп карап ятканда, түмәр авып, җиргә барып төште. Аягы бик каты авыртты авыртуын, әмма күршесенең такталардан ниндидер яшнекләр эшләп ятканын күрергә өлгереп калды. Нәрсә икәнен ахырдан барыбер белде Нәкыйп. Чөнки Шәрифулла үзе эшләп бетергән умарта оясын Инстаграмга куйды. Шуны күргәч, Нәкыйпкә җиңел булып китте.

Менә беркөнне Шәрифулла Инстаграм битенә хатыны пешергән кабак бәлешен куйды. Авызыннан сулар килде инде Нәкыйпнең. Әле җитмәсә ул кабак бәлешен кискәләп, ничек ашаганнарын видеога төшереп, анысын да элеп куйды. Чыдый алмады Нәкыйп. Видеоны хатынына күрсәтеп, кабак бәлеше пешерергә кушты. Хатын сүгенә-сүгенә бәлеш пешерә башлады.

Икенче көнне Шәрифулла урманнан җыеп кайткан өч чиләк гөмбәсе белән мактанды.Түзмәде Нәкыйп, машинасына хатынын утыртып, урманга җилдерде. Гөмбә таба алмадылар. Аның каравы биш чиләк миләш җыеп кайттылар һәм инстаграмда шуның белән әй мактандылар.

Өченче көнне Шәрифулла Инстаграм битенә галәмәт зур чуртан тотып, авыз ерып төшкән сурәтен урнаштырган иде. – Каян өлгерә бу тәре?- дип күршесен сүкте Нәкыйп. Әмма балыкка чыгып китмәде, чөнки балык тотарга кармаклары да, теләге дә юк иде. Ләкин Шәрифулланың шул чуртанны кыздырып, тәмләп ашап утырганын күргәч, йөрәген тотып диванга ауды.

Кичке якта Шәрифулла ягында шак-шок нәрсәдер кага башладылар. Бер сәгать барды шакылдау, ике сәгать барды…. Түзмәде Нәкыйп, ыңгырашып ишек алларына чыкты. Күршесе һаман нидер кага да кага. Койма тирәсендә әйләнгәләп йөрде. Ник бер тишек булсын ичмасам калай коймада. Кайдадыр кечкенә баскычлары бар иде. Эзләп карады, таба алмады.

Кичен генә белә алды Нәкыйп күршесенең нәрсәгә шулай шакылдатуын. Он салырга лар эшләгән икән Шәрифулла. Инстаграмнан шуны күргәч, җиңел сулап куйды Нәкыйп.

 – Әле ярый Инстаграм бар, ничек яшәр идең бу дөньяда ул булмаса-, дип шатланды ул.

“Татарстан яшьләре” 9.12.2021

                                                 Фәрит Вафин

Балтач муниципаль  районы муниципаль бюджет белем учреждениесе “Сосна төп гомуми белем мәктәбе”нең башлангыч сыйныфлар укытучысы Насруллина Гөлсөя Рәшит кызы. Тема: Икмәк тәме. ( 3 нче сыйныфта әдәби укудан уздырылган ачык дәрес планы)

Максат:

1) игенче  һөнәренә хөрмәт хисе, икмәккә сак караш тәрбияләү;

2) укучыларны алдынгы хезмәткәрләр үрнәгендә тәрбияләү;

3) хезмәтнең һәрнәрсәдән дә өстен, куәтле булуын, барлык байлыкларның эш, хезмәт белән генә тудырылуына төшендерү.

Эпиграф:

• И сабыйлар! Эшләгез сез, иң мөкатдәс нәрсә эш,

Эш агачы һәрвакытта бик юмарт китерер җимеш.

• Игенченең эше изге-

Җирдә икмәк үстерә.

Җиһазлау:

• “Икмәк үткән юл” ( рәсемнәр)
• Икмәк турында китаплар
• Икмәк, тастымал
• Мәгънәләрен аңлату өчен сүзләр: иген, игенче, сабан, тубал, урак, ындыр, амбар

Дәрес барышы

1.Дәресне оештыру.

Кунаклар белән исәнләшү.

2. Дәрес темасы һәм максаты белән танышу.

Тактадагы эпиграфларны уку. Мәгънәләрен ачыклау.

Укытучы сүзе. Безнең илебездз хезмәт – намус һәм дан эше. “Хезмәт кешене бизи”,- ди халык. Бары тик хезмәт кенә кешене кеше итә. Дөньядагы иң беренче кешегә кулына таш, эш коралы алырга мәҗбүр иткән хезмәт инде хәзер җирне һәм галәмне ныклы өйрәнеп, кешелек дөньясының алга таба үсеше өчен юллар ача. Кеше хезмәткә  кече яшьтән күнегеп үсәргә тиеш. Ә сез хезмәткә ничек карыйсыз?Аннан нинди тәм табасыз? Көннәрегез ничек үтә? (Төркемнәрдә сөйләшү. Җавапларны тыңлау).

Укытучы сүзе. Сезнең дә,  укучылар, вакытыгызның күп өлеше хезмәттә үтә икән. Мәктәптән сез фән нигезләрен ныклы үзләштереп кенә түгел, ә хезмәткә өйрәнеп, чын гражданнар булып чыгарга  тиешсез.

-Ә сез нинди һөнәр ияләрен беләсез? (Төркемнәрдә сөйләшү. Җавапларны тыңлау).

• Бүгенге дәресебез икмәккә, икмәк үстерүчегә – игенчегә багышлана. Ипи, икмәк, ипекәй! Бу сүзләрдә күпме көч, мәхәббәт, горурлык, шатлык һәм бәхет хисләре. Менә ул – безнең алдыбызда (икмәк күрсәтелә).Ул бар нәрсәдән дә кадерлерәк. Газиз әти-әни, туган ил белән тиң күргән ризыгыбыз – ИКМӘК.
• Һәр көнне һәр гаиләдә табын әзерләнә. Анда һәркем өчен кирәкле ризык –хуш исле икмәк куела. Икмәк-туклык, сәламәтлек,хезмәт, шатлык нигезе, муллык билгесе. Шуңа күрә борынгы бабаларыбыз ризыкны алтын-көмештән өстен санап, “Алтын тавы башында утырып таачка үлүең бар”,- дигәннәр.

3. “Белергә телим”. (Тактада, балаларга мәгънәсе аз аңлашылган сүзләр язылган. Төрле алымнар кулланып, аларны аңлату).

Иген – арыш, бодай.

Игенче – икмәк үстерүче.

Сабан –җир эшкәртү коралы.

Тубал – кабыктан ясалган савыт.

Урак – иген ура торган корал.

Амбар – ашлык саклау урыны.

4. “Элек һәм хәзер”

Иген игү борын –борыннан иң изге эш саналган. Бабаларыбыз аның билгеле бер йолаларын да үтәгән. Алтын бөртекләрне җир куенына чәчәр алдыннан, алар әйбәтләп мунча кергән, иң чиста күлмәкләрен кигән. Уракка төшәсе көнне дә шулай булган.

Күз алдына китерик эле. Язын игенче ат җигеп, җирне сукалаган. Сакал-мыеклы, аягына чабата кигән, киндер күлмәкле, киндер ыштанлы, киндер алъяпкычлы агай, муенына тубал асып, учы белән орлык сибә-сибәкыр буйлап атлый.

Җәй буе игенне карап үстергәннәр. Көзен игенче кулына урак тоткан. Шул кечкенә урак белән, барлык басудагы ашлыкны ындырда чабагач белән сукканнар.

Шулай бил бөгеп, тир түгеп эшләгән элек игенче. Алны–ялны белмәгән, тырышып икмәк үстергән.

Физкультминутка. ( сөрү, чәчү, уру, сугу хәрәкәтләре күрсәтелә).

Сука белән сөргәннәр,

Арыш,бодай чәчкәннәр.

Урак белән урганнар,

Чабагач белән сукканнар.

• Бабаларыбыз кулланган борынгы эш коралларын без хәзер музейларда гына күрәбез. Техника көннән – көн яңара. Басуларда көчле трактор, уңайлы  чәчкеч, ышанычлы комбайннар эшли. Заманча техника игенченең хезмәтен җиңеләйтте. Әмма иген үстерү- әле дэ күп көч сорый торган хезмәт. Игенче ед буе  тир түгә, кояшлы көннәрнең һәр сәгатен, һәр минутын файдаланып калырга тырыша.

5.Укучылар чыгышы  (өй эшен тикшерү)

Шакирова Ризәлә “Әтием һөнәре” иншасын укый (тракторчы әтисе турында)

Минем әтием – Ралиф тсемле. Ул туган авылыбызда тракторчы булып эшли. Авыл җирендә механизатор һөнәре бик мактаулы, кирәкле һөнәр.Яз җитү белән әтием тракторын ремонтлый башлый. Ватылган җирләрен төзәтә, детальләрен алыштыра, буяп куя. Игеннәр тишелеп чыккач, рәт араларын эшкәртә. Басу-кырларны чүп үләннәр һәм корткычлар басып китмәсен өчен аларга каршы агу сиптерә. Нинди генә катлаулы эш булмасын, ул бер вакытта да каршы килми, кирәк булган очракта ял көннәрендә дә, көнне-төнгә ялгап эшли. Минем әтием карусыз, кешелекле, итәгатьле, кешеләр белән гел яхшы мөнәсәбәттә. Куллары эшкә ябышып тора, чын хезмәт кешесе. Басуларда игеннәр җыелып беткәч, ул салам эскертләргә китә. Бу хезмәтен дә ул намус белән башкара. Кыш айларында фермадан басуларга тирес ташый. Эштән арып кайтуына карамастан, ул өйдәге эшкә дә өлгерә. Безгә төрле киңәшләрен бирә. Без әтиебезне бик яратабыз, аның белән горурланабыз. Тулырак…