“Ил – ат”.
Һәйкәлләр турында күп сөйләшә башладылар әле.Халыкның әллә бүтән кайгысы калмады,әллә хөкүмәт акчасын кая куярга белми. Шулай булмаса, Казан мэриясе үзенең рәсми сайтында Финляндиядә яшәүче татар скульпторы Рафаэл Сайфуллинның “Ил-ат” скульптурасын кую өчен урын сайлау тәкъдиме белән онлайн тавыш бирү башлап җибәрмәс иде. 5 метр биеклектәге бу алагаем ямьсез тимер корылманы урнаштыру өчен ике урын тәкъдим иттеләр.Беренчесе, Бауман урамында, “Кремль” метро станциясеннән чыгу урыны каршында һәм икенчесе, ТР Фәннәр Академиясе янындагы скверда, метродан Болакка чыгу станциясе каршында. Белгечләр фикеренчә, ике урын да үзләренең ландшафт үзенчәлекләре буенча, скульптураны тулаем кабул итәргә бик тә туры килә икән. Исегезгә төшерәм, шәһәр территориясендә “Ил-ат” статуясын урнаштыру фикере Казан шәһәр төзелеше һәм архитектура Идарәсендәге төзүчеләрнең иҗади төркеме,архитекторлар,рәссамнар һәм дизайнерлар тарафыннан үткән елның сентябрендә үк хупланган иде.Никтер бер елдан соң гына аны чын-чынлап урнаштыру хәстәренә керештеләр.Чын татар йөрәкле кеше ,шәт, бу тавыш бирүләрдә катнашмагандыр.[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#1f81d8″ border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ] Үз шәһәрен яраткан,матурлыгы турында кайгырган-борчылган кеше бу ни ат,ни жираф рәвешендәге могҗизаны шәһәр уртасына кую белән килешә алмастыр дип беләм.[/dropshadowbox]Хәтерли торгансыздыр, күптән түгел җенгә охшаган барс сыннарын да бик куярга тырышканнар иде,барып чыкмады.Монда икенең берсе инде: я безнең түрәләр сәнгать өлкәсендә барып чыккан белгечләр, я халык мондый сәнгать “шедеврларын” аңлаудан ерак тора.
Татарстан башкаласында төрле һәйкәлләр, шул исәптән өчпочмакка да бар, әмма атлы җайдакка яки атлы хан сынына урын да, акча да табылмый.Ә менә әлеге татарны мәсхәрәли торган атны коеп ясау өчен якынча 100 мең евро акча кирәк, диләр.[dropshadowbox align=”none” effect=”raised” width=”auto” height=”” background_color=”#1f81d8″ border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]Табарлар…бездә бит татарлыкны бетерү эшен татарлар үзләре башкара. Ничә еллар инде башкалада Казанны яклап шәһит китүчеләр истәлегенә һәйкәл куя алмыйлар. [/dropshadowbox]
Сталин.
Әйе,һәйкәлләргә гашыйк кешеләр күп бездә. Хәтта Иосиф Сталинга һәйкәл кую тәкъдиме белән йөрүчеләр дә бар. Әле ярый Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы үз вакытында акылына килеп, Казан шәһәрендә Иосиф Сталинга һәйкәл кую тәкъдименә каршы чыкты.Ул моны монументаль сәнгать буенча эксперт комиссиясе карарына нигезләнеп эшләде,ә ул исә үз чиратында “Татарстанда Сталин шәхесе бертөрле генә бәяләнмәү” аркасында, бу фикерне яклау мөмкин түгел, дигән нәтиҗәгә килгән иде. Тулырак…
Сез нишләгәнсездер,җәмәгать,анда минем эшем юк,әмма мин үзем бу сайлауларга бардым бит әле. Ничек бармыйсың,ди,соңгы бер-ике атнада депутатлыкка кандидатларның искиткеч яхшы,искиткеч тәүфикълы кешеләр икәнлегенә тәмам ышандырып бетерделәр бит,әй. Моңарчы без аларның кемлекләрен белеп бетермәгәнбез икән.Баксаң,алардан да намуслы,алардан да чиста һәм пакъ кешеләр юк икән бит дөньяда.Бик өлгер егетләр икән.Шул арада безнең начар яшәвебезне каян белеп бетергәннәр диген.Ярыша-ярыша пенсияләрне арттырырга,хезмәт хакларын күтәрергә вәгъдәләр бирделәр.Берсе юллар салдырам,икенчесе балалар бакчалары төзетәм ди,өченчесе тагын да уздыра: җинаятьчелекне бетерәм,ди. Сәламәтлекләребез дә ташка үлчим икән бит.Анысын депутат кәнәфиенә килеп утыру белән хәл итәргә алынмакчылар,имеш.Булыр,нишләп булмасын.Сөйләүләренә караганда,алар иң булдыклы һәм кеше турында кайгыртучы адәмнәр.Моннан соң чит илләрдә операция ясауга мохтаҗ булган балаларга халыктан тиенләп акча җыймаслар инде. Хөкүмәттә булмаса,үз кесәләрендәге акчадан булса да өлеш чыгарырлар.Миңа шулайрак сизелде.
Телевизордан чыгыш ясаган депутатлыкка кандидатлар беравыздан: ”Безне сайласагыз,тиздән яхшы яши башлячакбыз!” –дип шар ярдылар.Хәер,бер мин генә түгел,үзегез дә күреп торгансыздыр. Дөресен әйтәләр,ялганламыйлар.Депутат булсам,мин дә ай саен 800мең хезмәт хакы алып,тагын шуның кадәр өстәмәләргә ия булсам, начар яшәмәс идем. Ничек шул кадәр хак сүз сөйләүче депутатларны сайламый калдырмак кирәк.Без аларны сайламасак, алар урынына җыен карак,коррупционер,аферистлар Думага кереп тулачак бит.Аннан тагын шулар белән биш ел җәфа чигәргәме? Тулырак…
Шушымы минем илем?
Бу мәкалә “Татарстан яшьләре”нең 7нче апрель санында(№13) басылып чыкты.
Без кайчандыр барыбыз да бертөсле идек,хәзер күп төрлегә әйләнеп беттек.Элек барыбыз өчен дә уртак “совет халкы” дигән исемебез бар иде,хәзер мин үземне кем дип әйтергә дә белмим. ”Совет мәктәбе”н тәмамлаучы егетләр армиягә барырга атлыгып тордылар.Хәзер армиягә китүчеләрне юләргә саныйлар.Элек якынлык-дуслык та көчлерәк иде.Хәзерге дуслар акча өчен берсен-берсе атып үтерәләр.
70 ел буе башыбызны басып торган тоталитар системага без инде яраклашкан идек.Системаның асылы мәктәпләрдә чагыла.Чөнки мәктәп шул система өчен күндәм коллар тәрбияли һәм аның идеологиясен бала аңына шыплап тутыра.Без- укытучылар хәлдән килгән кадәр тырышып,укыту-тәрбия эшендә төрле яңа алымнар,инновацион технологияләр кулланып бөтен бер коллектив рәвешендә яшәп килдек.Төп бурыч-социализм төзүчеләрне коммунистик рухта тәрбияләү иде.
Инде менә ул система җимерелде,юкка чыккан шикелле булды…Аның урынына демократик җәмгыять төзелергә тиеш дип ышанган идек,дөресрәге,ышандырганнар иде… Без моны бик теләп,бик көтеп алган идек…Ләкин,ни хикмәттер,искедән яңага күчү коточкыч авыр,газаплы,фаҗигале бер эш булып чыкты.Без һич көтелмәгән әллә нинди һәлакәтләр,үзара сугышлар,акылга сыймас җинаятьләр чорына килеп кердек.Ялганга,коррупциягә,караклыкка корылган җәмгыятьтә яши башладык.”Кеше кешегә дус,иптәш һәм туган” дигән рухи кыйммәтләр аяк астына салып тапталды.Нәрсә аркасында болар барысы да? Моңа берәү дә төгәл генә җавап бирә алмый.Чөнки Тулырак…
Умартачының язгы мәшәкатьләре
Умарталар уяна
Яз кояшы көннән-көн турырак һәм җылырак карый. Кар күмгән корт ояларын кар астыннан чыгарыр вакыт җитте.Бу эшне сузмаска,тиз арада эшкә тотынырга кирәк.Умартачылар өчен иң кызу һәм җаваплы чорларның берсе башлана.Чөнки җәен җыелачак балга нигез нәкъ менә хәзер салына.Минем үземнең умарта оялары калын стеналы,шуңа күрә курыкмыйча ояларны бакчада калдырам.Көздән ояларны рубероид белән тышлыйм.Ул җилдән,суыктан һәм дымнан саклый.Иң әһәмиятлесе: тишекләр кар белән күмелми һәм кортлар томаланмый. Кортларны тышта калдырганда бал запасы 3-4 килограммга артыграк калдырыла.Бераз кар яуганнан соң,ул гадәттә,ноябрь ахырларына туры килә,бөтен ояларны тирә-яктан түбәсенә кадәр кар белән күмеп куям.Әгәр җил карны тузгытып,ояларны ачып бетермәсә,язга кадәр оялар янына барып торуның кирәге булмый.
Хәзер эшләнергә тиешле иң беренче әһәмиятле эш: ояларның тирә-ягын кардан чистарту һәм кортларның исән-саумы,азык запасларының җитәрлекме икәнлекләрен ачыклау.Моны белү бик җиңел.Йөрәк тибешен тыңлау өчен кулланыла торган фонендоскопны очу тишегенә куеп тыңласаң,кортларның акрын гына гөжләүләрен ишетергә мөмкин.Чөнки корт оясында тормыш февраль аенда ук башланды инде. . Умартада шартлар яхшы булганда корт анасы апрель ахырында тәүлеккә 500-800 йомырка сала. Чама белән өч атнадан алардан яшь кортлар чыга.Гөжләү тавышы көчле булса һәм тигезле-тигезсез булып ишетелсә,шикләнерлек сәбәп бар дигән сүз.Оя стенасына бер-ике тапкыр агач чүкеч белән суккалап карагыз.Гөжләү кинәт көчәеп китеп,озак вакыт тынмый торса: яки корт анасы үлгән яки ашарларына беткән.
Кортларны ашату.
Теләсә нинди очракта да, кичекмәстән ашарларына азык бирергә кирәк.Һава температурасы 6-8 җылылык булганда,кояшлы көнне тиз генә ояны 2-3 минутка ачып,азык тыгып куярга мөмкин.Бу вакытта әле баллы кәрәзләр куеп мәшәкатьләнүнең кирәге юк. Иң җайлысы җәймә астына канди кую. Тулырак…
Мин әнине үтерер идем!
Үзләрен ташлаган балаларда әни дигән изге затка менә шундый мөнәсәбәт.
Ел саен татар теле атналыгын апрель аенда Тукайга багышлап үткәрә торган идем. Бу уку елында татар теле мөгаллименә «этлек» эшләргә теләделәрме, атналыкны ноябрь аена куйдылар. «Нишләп алай?» дип сорагач, завуч ханым: «Ноябрь аенда үткәреп кара әле бер», – дип серле генә елмаеп җавап бирде.
Яхшы, хуш. Үткәрергә тек үткәрергә. Мөгаллим башы әллә нинди көтелмәгән хәлләрдән дә чыгу юлын таба. Шуның белән чәч агарган, шуның белән пеләшләнгән. Рус мәктәбендә татар теле атналыгы үткәрүнең үз нечкәлекләре, үз авырлыклары бар. Монда сиңа бер бала да «мин шуны ятлыйм, тегене сөйлим» дип тормый. Безнеке шикелле мәктәпнең дебилл балалары бигрәк тә. Булды ди аңа атналык, булмады ни. Ләкин икенче атна башында дирекция эшеңә бәя бирәчәк, нәрсәләр эшләгәнеңне яки эшләмәгәнеңне бөтен коллегаларың каршында чәчеп салачак.
Мин монда атна буе ниләр майтарганымны сөйләргә җыенмыйм. Әйтергә теләгәнем – атналыкның соңгы көне турында. Тулырак…
