fbpx
19.12.2018

Аулак өй.Әти-әниләр белән кичә үткәрү үрнәге.


Аулак өй.Әти-әниләр белән кичә үткәрү үрнәге.

Мамадыш районы “Түбән Яке балалар бакчасы”  тәрбиячесе Фазырахманова Ильгизә Нуретдин кызы. Тема:  “ Аулак өй”.  Әти-әниләр белән кичә.

Аулак өй.Әти-әниләр белән кичә үткәрү

Кереш өлеш.

Иҗтимагый – мәдәни тормышта билгеле бер йолалар үтәү, гореф – гадәтләр тоту һәм бәйрәмнәр үткәрү барлык халыкларга да хас булган гомуми күренеш ул. Ул мәдәниятнең мөһим бер элементы булып исәпләнә һәм аның аермачык этник төстә булуы, халыкның бик тирәндә яткан сыйфат – хасиятләренә бәйләнгәнлеге күзгә ташланып тора. Чыннан да, теге яки бу халыкның үзенчәлеген аерып күрсәтәселәре килгәндә, шул халыкка гына хас булган аерым йола һәм бәйрәмнәрне атап әйтмичә калмыйлар.

Татар халкының борынгы ышанулары, аграр-практик ихтыяҗлары, гаилә-көнкүреше, җыйнап әйткәндә, күпкырлы рухи культурасына караган төрле йолалары, гореф-гадәтләре, бәйрәмнәре уеннар белән аерылгысыз бәйләнештә тора. Чөнки күп төрле нәүрүзләрнең, келәүләрнең, арбауларның һәм сыктауларның, такмазаларның һәм җырларның теге яки бу йола, уен барышында логик һәм эстетик бәйләнгән булуы, аларның шул бәйләнештән башка җанлы яшәештә бик сирәк очравы моның ачык дәлиле.

Аулак өй.

“Аулак өй” ул – җырлы-биюле көлкеле тамаша, шоу. Татар милләтенең йөзек кашы булган аулак өйләрдә уйналган уеннар, җырланган җырлар, такмаклар бары тарихта гына калып бара сыман.

Авыл өе күренеше.

Апасы кул эше эшләп утыра.Сеңлесе җырлый-җырлый өй җыештыра.

Ләйсән:Апа!Безнең әби белән бабай чынлап та кунакка китәрләрме икән?

Гүзәл: Китәләр.Нигә әле синең  аларны бик җибәрәсең килә сеңлем?

Ләйсән :Эх! Аулак өй ясар идек.Егетләр, кызлар килер иде.

Гүзәл:Сеңлем, нигә болай бик очынасың эле син! Алай-болай берәрсенә гашыйк булмаган-сыңдыр бит.

Ләйсән: Сорама инде апа.Әйдә әле,музыканы куябыз да рәхәтләнеп биибез, җырлыйбыз.

(“Эх кара каш кара күз”көенә җырлап бииләр.Әби белән бабай килеп керә.)

Әби:Кызларым ,безне Әсмабикә җиңгәңнәр бәби туена дәшкәннәр иде. Бабаң белән шунда барабыз. Кул эшләрегезне җитешкән кадәр эшли  торырсыз.

Бабай:Карагыз аны ,яшьләр җыеп аулак өй оештыра күрмәгез тагын!Колагыгызга киртләп куегыз!

Ләйсән:Борчылмагыз,минем кадерлеләрем,борчылмагыз.

Гүзәл:Сеңлем белән икәү рәхәтләнеп,әби кушкан эшләрне эшләп утырырбыз.

Әби:Кызым,бәлки без куна да калырбыз. Мәрфуга түтине эндәшерсез (Гүзәлгә) Син кызым зуррак, күз колак булу синең өстә. Бабаң әйткәннәрне исеңдә тот.

(Урамда машина кычкырткан тавыш ишетелә)

Бабай:Әйдә карчык,әнә лимузин килеп туктады.Аллага шөкер, уңдык кияүләрдән,кешедә булмаган машиналарда гына җилдертәбез.

Әби: Әйе,әйе атасы.Күрше-күлән карап калсын әле.

Гүзәл:Хәерле юл сезгә!!!

Ләйсән машина кузгалып киткән тавышны ишетүгә иптәш кызларына шалтырата башлый.

-Алло!Миләүшә ничек хәлләрең?Безнең әби белән бабай кунакка киттеләр,кил әйдә безгә “Аулак өй”ясыйбыз.Раиләгә,Иркәгә,Наиләгә, Миләүшәгәдә дә эндәш ! Тулырак…

Ярлымы син, әллә хәерчеме?


ярлымы син 

Ярлымы син, әллә хәерчеме?

Хөрмәтле, дустым! Яңа ел мәшәкатьләре белән тыз-быз килеп йөргән көннәрдә синең хөкемеңә тагын бер мәкалә тәкъдим итәм. Кәефне күтәрә торган күңелле язма түгел. Ул – ярлылык турында. Туйган хәерчелектән дип газетаны читкә алып куярга ашыкма. Мәкаләдәге күпләгән саннар сине куркытмасыннар. Алар безнең ничек яшәвебезне күрсәтүче хәвефле саннар. Без бит Яңа елдан һәрвакыт яхшылык кына көтәбез. Монда язылганнар да иске елда калып , яхшы якка үзгәрешләр башланса иде дип телик. 

Ярлы кеше нинди була?

 Ярлылык төшенчәсе Россиядә гел үзгәреп тора. ВЦИОМ уздырган сорашулар буенча,  россияннар гаиләдәге һәр кешегә керем 15000 сумнан   (бер айга) ким булса, үзләрен ярлы гаилә дип саныйлар.

Иң кирәкле ихтыяҗларны (ашау-эчү, киенү, торак) канәгатьләндерү мөмкинлеге булмау ярлылыкны күрсәтә. Икътисад өлкәсендәге белгечләр һәм социологлар фикеренчә, ярлылык дәрәҗәсен билгеләү хәзерге вакытта бик томанлы. Россияннарның 1/3 өлеше өчен машинаң булмау һәм чит илләргә чыга алмау – ярлылык санала.

Халыкның төп өлеше өчен ярлылык – хезмәт хакыннан хезмәт хакына яшәү ; арзанлы , сыйфатсыз ашамлыклар белән туклану; базардан алып киенү һәм бурычларың булу. Ничек кенә әйләндерсәк тә, безнең турыда гел кайгыртып торучы сөекле хөкүмәтебез кешегә яшәү өчен иң түбән чикне күптән билгеләп куйган инде. Бүген ярлылыкны күрсәтүче бу чик- гаиләдәге һәр кешегә бүлгәч килеп чыга торган сан – 9700 сум. Илдәге 20 миллионнан артык кеше шушы акчага көн күрә. Бу халыкның 14%ы яки  Рәсәй илендә яшәүче һәр җиденче кеше дигән сүз.

Чыннан да шулаймы?  Калган бөтен халык муллыкка тиенеп яши микән? Статистика керемнәре яшәү минимумыннан ким булганнарны гына ярлылыр рәтенә кертә. Пенсионерлар бөтенләй исәпкә алынмый. Яшәү минимумыннан ким булган пенсия алучылар – 16,7%. Пенсияләренә өстәмә түләү алучыларның саны – 5,3 млн. Ә уртача пенсиянең күләме 11,9 мең икәнлеген исәпкә алсак , 43,8 млн.пенсионерны да ярлылыр рәтенә кертеп була. Чөнки аларның пенсиясе яшәү минимумыннан 2,5меңгә генә артык. Билгеле , закон чыгаручылар бу аерма шактый зур һәм ул ярлылырны уртача яшәүчеләрдән аерып тора диләр. Көлке булса да әйтмичә булмый. Бу 2,5 мең акча бюджетта укучы студентка яшәү һәм уку өчен җитәрлек акча икән. Әмма Росстат биргән мәгълүматларга ышанып бетәргә ярамый. Чөнки бәяләр котырып үскән заманда бу акчаның бәясе бөтенләй төшеп бетәргә мөмкин.

Коры куаныч ярлылык

 Әмма безгә борынны салындырып утыру килешми, куанырга кирәк. Чөнки РФ Хезмәт һәм социаль яклау министрлыгы хәерчелекне бетерү буенча бер матур проект әзерләп ята. Алар аз керемле гаиләләрне барлап, аларга адреслы матди ярдәм күрсәтергә җыеналар , шулай ук эшкә урнаштырырга да ярдәм итәчәкләр, имеш. Имеш димичә булмый , чөнки әкиятләрдәге шикелле мондый булышу турындагы имеш – мимешләрне  без күп тапкырлар ишеткән халык.

Тәҗрибә мәйданчыгы булган Татарстанда һәм тагын алты төбәктә моны сынап карамакчылар. Бездәге ярлылыр баеп китсә, ил буенча да ярлылырга “һөҗүм” башларга уйлыйлар. Уйламый хәлләре юк , чөнки Президент В.Путин үзенең май фәрманы белән 2024 елга илдәге хәерчеләрне ике тапкыр киметергә боерды. Бетерергә түгел , киметергә! Соңгы егерме елда мондый боерыкларның инде чутын оныткан халык өчен монысы да шул коерык кына булып калмагае.

 Ярлылыкның төгәл саннарын һәм сурәтен куллану кәрҗинендә күрергә мөмкин.

Кәрҗин нәрсә ул?

Кулланучы кәрҗине – кешенең бер елга җитәрлек ихтыяҗлары җыелмасы ул. Аңа кеше ел дәвамында куллана торган хезмәтләр, кием-салым, аяк киеме кебек товарлар һәм бер елга җитәрлек азык-төлек исемлеге кергән. Һәр төбәк әлеге кәрҗинне үзе төзи. Татарстанда 2013 елда Дәүләт Советы кабул иткән закон гамәлдә. Анда кешегә ел буена җитәрлек ризыкларның күләме һәм төрләре билгеләнгән. Гомуми яшәү минимумы 8334 сумны тәшкил итә.  Татарстанның Министрлар Кабинеты каршындагы икътисади һәм социаль тикшеренүләр үзәгеннән алынган мәгълүматлар буенча, эшләүче кешеләр өчен куллану кәрҗиненең 3934 сумы – ашамлыкларга, 1787 сумы кием-салым һәм азык-төлек булмаган башка кирәк-яракларга, 2180 сумы – төрле хезмәтләр өчен, 976 сумы салымнарга каралган. Депутатлар 2019 елда Татарстанда пенсионерларның яшәү минимумы күләмен 8 232 сум дәрәҗәсендә билгеләргә тәкъдим итте.

Яшәү кәрҗине кешенең яшәве өчен кирәкле булган чыгымнар суммасына тигез булырга тиеш.Чынлыкта ул аңа туры килми. Яшәү кәрҗине турыдан туры яшәү минимумына , ә 2018 елдан минималь хезмәт хакына да йогынты ясый башлады.Аның эчтәлеге аңлашылып бетмәсә дә, эшләү механизмы бик гади. Росстат квартал саен куллану кәрҗиненең бәясен исәпләп чыгара һәм шуның нигезендә яшәү минимумы билгеләнә. 2018 елның 1 маеннан минималь хезмәт хакы яшәү минимумының 100%ын тәшкил итә. Тулырак…

“Сөйкемле Кыш Бабай” конкурсы бара


“Мөгаллим язмалары” сайты Яңа Ел уңае белән “Сөйкемле Кыш бабай”дигән конкурс үткәрә.        

кыш бабай

                               

1.Гомуми  нигезләмә.  

”Сөйкемле Кыш бабай”  конкурсын  “Мөгаллим язмалары”  сайты уздыра. Конкурсның исемен һәм нигезләмәсен алу, өлешчә файдалану , конкурс эшләрен башка сайтларга кую  тыела.

 2. Конкурсның максаты:

-татар телен һәм мәдәниятын үстерүдә Интернет   челтәре  мөмкинлекләрен файдалану һәм татар теленең Интернет челтәрендә куллану сферасын киңәйтү;

-иҗат, аралашу, ял итү,  белемнәрне камилләштерү өчен яңа мохит буларак мәгълүмати интернет-тирәлек үсешенә ярдәм күрсәтү;

– сәләтле балаларны ачыклау, берләштерү, иҗади активлаштыру ;

-талантлы балаларга үз иҗатларын күрсәтү мөмкинлеге тудыру;

– физик мөмкинлекләре чикләнгән һәм акыл үсеше тоткарланган балаларның иҗади cәләтләрен үстерү һәм аларның эшләрен Интернет челтәрендә тарату.

3.Конкурсны үткәрү тәртибе  

3.1 Конкурс Интернет челтәрендә  https://mugallimplan.ru/ сайтында үткәрелә.

3.2 Конкурс елга бер тапкыр Яңа Елга багышлап үткәрелә.

3.3 Конкурста җиңгән эшләр “Мөгаллим язмалары” сайтына куела.

3.4 Бәйгене үткәрү вакыты: 25ноябрьдән-25 декабрьгә кадәр  (2018).

3.5 Бәйге өч этаптан тора:

  I этап –  конкурс эшләрен кабул итү (2018нче елның 25нче ноябреннән-2015нче елның 25нче декабренә кадәр ).

II этап – сайлап алу туры. Иҗади эшләрне тикшерү, бәяләү. (2018 елның  25-28 декабре.)

III этап –Җиңүчеләрне билгеләү. Хезмәтләре жюри тарафыннан уңай бәяләнгән, сайлап алу турын үткән конкурсантларның эшләре  “Мөгаллим язмалары” сайтында урнаштырыла. 

2.Конкурста катнашу тәртибе.

2.1 Конкурста 1-8 сыйныф укучылары һәм коррекцион мәктәпләрнең 1-9  сыйныф укучылары катнаша  ала. Коррекцион мәктәпләрдә укучы балаларның эшләре аерым карала һәм урыннар аерым бирелә.

2.2 Конкурста  татар телендә язылган эшләр генә кабул ителә.

2.3 Конкурска заявка биреп,катнашучы үзенең бәйге таләпләре белән килешүен һәм конкурска җибәргән эшләрне сайтларга һәм социаль челтәрләргә куярга рөхсәт иткәнлеген белдерә. Конкурста катнашу бушлай.
3.Конкурс эшләре өчен төп таләпләр.  Тулырак…

Табигать-зур байлык. Коррекцион мәктәптә сыйныфтан тыш чара.


Табигать-зур байлык. Коррекцион мәктәптә сыйныфтан тыш чара.

Табигать-зур байлык

 Гайнуллина Алсу Фирдәвес кызы “Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән  балалар өчен Яңа Кенәр мәктәп-интернаты” дәүләт бюджет гомуми белем учреждениесенең  1 нче категорияле тарих укытучысы. Югары сыйныфларда  Ватан тарихы һәм  җәмгыять белеме дәресләре алып бара. Мәктәп музеен җитәкли.  Әлеге сыйныфтан тыш чара “Мәгариф”  журналы үткәргән  “Яшел бишек “ конкурсында  3 урын  алды.Мәгариф”  журналының  2018 ел  8 санында басылып чыкты.

Максаты:

-укучыларның экологик культуралылыгын  үстерү;

– фикерләү сәләтен үстерү;

– табигатькә карата сакчыл караш тәрбияләү.

Җиһазлау: презентация, китаплар күргәзмәсе, табигать рәсемнәре.

  Сыйныф сәгатенең барышы.

Исәнмесез, балалар! Тышка карыйк әле, хәзер  нинди ел фасылы?  Яз көнендә табигатьтә нинди үзгәрешләр була? (Укучыларның җаваплары тыңланыла.) Менә бүген дә тышта кояш елмая, кояш нурлары күзләрне чагылдыра. Әйдәгез, без дә бер –беребезгә карап елмаеп алыйк, бер-берегезгә  матур елмаю бүләк итик.

  Бүген сыйныф сәгатендә сүз нәрсә турында барачак икән? Моны белү өчен табышмаклар чишеп алыйк.

Табышмаклар чишү.

1.Борынсыз чыпчык боз тишә .( тамчы) (слайд)

2.Ипи түгел,

 Су түгел,

Авыр түгел,

Аз түгел,

Ансыз яшәү мөмкин түгел. (һава) (слайд)

3.Утта янмый, суда батмый. (боз) (слайд)

  1. Челтер-челтер ага….(чишмә) (слайд)
  2. Җәен киенә, көзен чишенә. (агач) (слайд)
  3. Кич калака, иртән бата (ай) (слайд)
  4. Җәй тукылдый бу чүкеч, кыш тукылдый бу чүкеч.(тукран) (слайд)

8.Кара алтын нәрсә ул?(нефть) (слайд) 

-Нинди сүз килеп чыкты? Табигать. (слайд) Без  дә бүген ” Табигать-зур байлык” дигән сыйныф сәгатенә җыелдык.  2018 ел- Россиядә экология елы дип игълан ителде. Нәрсә ул экология?Экология- табигатьне саклау турындагы фән. (слайд)

Укучылар белән әңгәмә:

-Нәрсә соң ул табигать?(балаларның җаваплары тыңлана)

 Табигать тере табигать һәм тере булмаган табигатькә бүленә (слайд)

Тере табигать: үсемлекләр,гөмбәләр,кошлар, бөҗәкләр, җәнлекләр, кеше.

Терек булмаган табигать:кояш, һава, су, туфрак, тау.(слайд)

Әйдәгез, табигать күренешләрен карап китик әле( слайд)

 Сез бу слайдларда нәрсәләр күрдегез?

      Әйе,мондый матурлыкны карау күзне иркәли, кәефне күтәрә, соклану хисе тудыра. Ләкин мондый матурлыкның капма-каршысы да  бар. Әйдәгез, карап китик әле.(слайдлар)

Сез бу кадрларда нәрсәләр  күрдегез?

Табигатьнең мондый хәлгә төшүенә кем гаепле? (Укучыларның җаваплары тыңланыла)

Әйе, Җир-Анабызның мондый хәлгә төшүенең төп сәбәпчесе-Кеше. Кеше табигатькә искиткеч зур зыян сала.Бүгенге көндә планетабыз бик нык пычранган, бик күп төр үсемлекләр, бөҗәкләр, хайваннар юкка чыгу алдында тора. Ни кызганыч, Табигать- Җир-Анабызны пычрату  әле дә дәвам итә.  Ә бит кайчандыр әби –бабаларыбыз табигатькә бик сакчыл карашта булганнар ,табигатьне рәнҗетергә курыкканнар, табигатькә зур хөрмәт белән караганнар, табигатьне саклау турында  мәкаль-әйтемнәр чыгарганнар. Шуларның берничәсе белән без дә танышып китик әле.

 “Буталчык” уены.  

Экранда  мәкаль-әйтемнәр бирелгән. Тик алар кисәкләргә бүленгәннәр, буталганнар.Сезгә шул мәкаль-әйтемнәрнең үз парларын табып, дөрес итеп җыеп укырга кирәк.
Тулырак…

Салымыңны саныйбызмы?


налоглар“Әрәмтамаклар” салымы кире кайта.

Соңгы берничә елда милек,транспорт салымнарын түләү-түләмәүне эш урыннарында тикшерә башладылар.Димәк, эш бирүчеләргә салым оешмаларыннан ниндидер басым ясала, шулай булмаса,андый төпченүләр булмас иде.Мөгаен,түләмәүчеләр арткандыр.

Былтыр Федераль салым хезмәтенең Татарстан буенча идарәсе 6,2 миллиард салым җыйган.Шул ук вакытта республика халкының алдагы елларда түләнмәгән барлыгы 1,5 миллиард сум чамасы бурычы бар. 
Ничек кенә булмасын, салымга бәйләнешле сүзләр  соңгы вакытларда бик еш телгә алына башлады.Әле яңа төр салымнар пәйда була,әле искеләрен яңартырга тырышалар.

Бу өлкәдә безнең хөрмәтле депутатларыбыз  үрнәк күрсәтәләр.Үзләрен сайлап куйган сайлаучыларның нинди юллар белән генә булса да тиеннәрен каерып алу өчен әллә нәрсәләр уйлап чыгаралар.Менә рәхим итегез,өр-яңа салым авторы: “Бердәм Русия” депутаты Сергей Вострецов эшсезлеккә салым кертергә тәкъдим итте.Бу нәрсә дигән сүз? Беркайда да эшләмәүче кеше дәүләткә акча бирергә тиеш дигән сүз.Эшләмәгәч аңа акча кайдан киләдер,анысы әһәмиятле түгел.Урлыймы ул,кеше талыймы – анысын аена 460 мең сум алып эшләүче депутат уйлап тормый.Аңа казна калынайту өчен акча гына агылып керсен.

Билгеле,бу салымны депутат үз башы белән уйлап тапмаган.Андый салым Советлар илендә 1991нче елга кадәр яшәде.Эшсезлек салымы 1961 елда кертелеп,бөтен кешене дә рәсми совет икътисадына гына эшләтүне максат итеп куйган иде.Эшләмәсәң,”тунеядец” пичәте сугып,төрмәгә дә ябып куялар иде.Тарих кабатлана дигәннәре дөрес икән. Әмма ул тагын да рәхимсезрәк булып кабатлана.Менә шунысы куркыныч.Әле кичә генә үзмәшгульләргә салым кертеләчәген белгән идек.Аның физик затларга керемнең 4%ы күләмендә булачагын ишетеп куандык.14 түгел бит,ничек инде шатланмыйсың,

4% безнең һәрьяктан үрнәк вә алдынгы булган Татарстан өчен пүчтәк бит ул.Бу салым үзенә үзе эш табып,аена 10-15 мең (аның кадәр булса әле) эшли алган эшсөярләргә салыначак.Әмма эше күзгә күренеп тормаган, һәм чынлап та, беркайда да эшләмәүче кешеләр дә бихисап бит әле.Менә алары инде эшсезләр төркеменә кертеләчәк һәм аларга “тунеядец” салымы салыначак. Шулай итеп,үзмәшгульлек салымы белән генә алып бетереп булмаганны “эшсезлек салымы” белән салдырып алмакчы булалар.Бүген авылларда һәр ике өйнең берсендә, эш булмаганлыктан, беркайда да эшләмәүче кешеләр күп. Димәк, ярты авыл “әрәмтамак” булып чыга һәм салым түләргә тиеш була.Менә кайда ул чиновникларга җитеп бетмәгән байлык! Моннан соң депутат Вострецов салым авторы буларак Болгариядәге фатиры өстенә Англиядә дә берәр замок алыр инде. Тулырак…

Файдалы киңәшләрдән файдалан


файдалы киңәшләр

Төрлеләр

Каннарында холестерин күп булган кешеләргә әстерхан чикләвеге ашарга киңәш ителә.
Аягыгызны көзән җыерганда, бер кулыгыз белән аяк бармакларыгызны тотыгыз һәм үзегезгә таба тартыгыз. Икенче кулыгыз белән аягыгызны тездән тубык сөягенә таба ышкыгыз.
Астма өянәге булганда куе каһвә ярдәм итә.
Әгәр яралансагыз, бер төймә стрептоцитны төегез дә аңа берничә тамчы йод тамызыгыз һәм ярага куегыз, ярагыз күз алдында төзәлер Анар(гранат)согы эчегез. Ул кан тамырларын һәм йөрәк мускулларын ныгыта,артерия басымын төшерә, канны чистарта, салкын тиюдән саклый.
Бик нервлансагыз, бер стакан кайнар диярлек сөткә чи йомырка сарысы туглагыз, бераз шикәр салыгыз һәм ашыкмыйча гына эчегез.
Теш сызлаганда авызыгызны кызыл чөгендер согы белән чайкагыз, сокны авызда мөмкин кадәр озаграк тотарга тырышыгыз. Тулырак…