Мөгаллим язмалары

 

Чупрәле муниципаль районы муниципаль бюджет белем учреждениесе Иске Чупрәле урта гомуми белем бирү мәктәбенең башлангыч сыйныф укытучысы Моратова Румия Чулпан кызы.

Ә сез беләсезме шәһәр укытучысы белән авыл укытучысы арасында нинди аерма бар? Юк, мин теге   авыл укытучысының хезмәт хакына кушып җибәрелгән   25 процент турында сөйләмим,анысы башка мәсьәлә. Ә  менә  әхлак  тәрбиясе ягыннан килгәндә  кайсы укытучының халык алдында һәм укучылары алдында җаваплылыгы күбрәк булыр? Кайсы укытучы көн саен авылдашлары һәм укучылары алдында әхлакый имтихан тота? Әлбәттә, бу авыл укытучысыдыр. Күз алдыгызга китерегез, сыйныф сәгатендә ветераннарга, олыларга карата хөрмәт тәрбияләү турында сөйлисеңме яисә дәресләрдә тәрбия максатларын күз алдында тотып үгет-нәсихәт кыласыңмы, башка темаларга кагыласыңмы- иң беренче бу юнәлешләрдә минем тотышым, гамәлләрем, гомумән, әхлакый сыйфатларым авыл халкына, безнең якларда әйтмешли, “яүнәгә чыккан” (становится явным). Мәсәлән, олылар көненә карата чаралар  әзерләгәндә “балалар менә шулай эшләргә, тегеләй итәргэ” дип әйткән сүзләрем генә түгел , ә моңа кадәр минем үземнең кылган гамәлләрем мисал  һәм үрнәк булып тора.     Әйтик, Бибинур әбинең  хәлен даимән белеп , аны сәдака – күчтәнечләрем белән сөендереп  торгач, әлбәттә минем намусым чиста. Мин укучыларыма оялмыйча “шулай эшләргә кирәк ” дип әйтә алам. Җитмәсә, шуның өстенә Бибинур әби үзе дә хәл-әхвәлен сорашырга кергән – чыккан  кешегә бу хакта күптән сөйләгән инде.    Без гаилә кыйммәтенә күп ихтибар итәбез.Үсеп килүче буында гаиләгә карата җитди караш тәрбияләргә омтылабыз. Бу юнәлештә дә мин, авыл укытучысы, тере үрнәк. Гаиләдә хәләл- җефетем һәм балаларым белән, кайнана – кайнаталарым белән, үз ата – анам белән төзегән мөнәсәбәтләрем әхлак тәрбиясенең асыл нигезләре булып тора дип уйлыйм. Кеше рәнҗетү, тупас һәм битараф булу – кешенең эчке дөньясының, рухының зәгыйфлеген ачыклый торган күрсәткечләр. Авыл укытучысы мондый холык белән дәрәҗә һәм ихтирам яулап ала алмас иде. Укырга һәм күчереп алырга

Максат: Балаларда кошларга,саесканнарга карата мәрхәмәтлелек, кайгыртучанлык хисләре тәрбияләү. Балаларның диалогик сөйләмен , әйләнә- тирә мөхит үзгәрешләрен , аларның бер-берсе белән  бәйләнешен күрә белү сәләтен үстерү. Балаларның сорауларга тулы җавап бирүләренә ирешу.  Кышлаучы (саескан һ.б.) кошлар турында белемнәрен ныгыту. Татар халык иҗаты аша туган телебезгә мәхәббәт хисе тәрбияләү.

” Саесканның дуслары” дәресен үткәрү өчен түбәндәгеләр кирәк: Ясалма чыршы, нарат, җимлекләр, җим белән кәрзин, ясалма кар, саескан һ.б.кошлар рәсеме, магнитофон һәм саескан тавышы яздырылган кассета, тумгәкләр.

Дәрескә әзерлек эше: балалар белән шигырьләр өйрәнү, яңа сүзләрнең мәгънәләрен аңлату.                                        Эшчәнлек барышы.

Оештыру моменты Тәрбияче. Балалар, кәефләрегез ничек? Балалар.  Яхшы Тәрбияче. Әйдәгез әле, кулны –кулга тотынышып, бер-беребезгә карап елмаябыз, һәм үзебезнең яхшы кәефебезне бер-беребезгә җиткерәбез. ( Балалар елмаялар) .

Тәрбияче . Менә ничек рәхәт булып китте!  Балалар, әйтегез әле, хәзер елның кайсы вакыты?

Балалар.  Кыш. Тәрбияче .Кыш җиткәч, табигатьтә нинди үзгәрешләр була ?

Балалар . Кар ява, салкын, буран,салкын җил исә .

Тәрбияче .Ә кышын кошлар нишли микән? Шуны белер өчен ,мин сезне кышкы могҗизалы урманга чакырам.  ( кәрзин белән кошларга күчтәнәч) .

Төп өлеш Тәрбияче . Хәзер без җылы киемнәребезне киябез дә  юлга кузгалабыз. Саесканга кунакка барабыз. Нәрсәләр киябез? (имитация)( чалбар, кофта, башлык, куртка, киез итек, бияләй) -Сез әзерме?

Балалар.  Әзер

Тәрбияче . Алайса , юлга.    (Хор белән җыр )( үзебез атлап урманга барабыз) Әй, нәниләр, нәниләр, Ардык без, дип әйтмиләр. Аякларын күтәреп, Матур итеп атлыйлар. Хәзер барабыз алга- Бер, ике! Егылмыйча син атла- Бер, ике, өч, дүрт!  Хәзер барабыз алга- Бер, ике! Егылмыйча син атла- Бер, ике, өч, дурт!

Тәрбияче . Менә килеп тә җиттек. Нинди матур кышкы урман, салкын, чиста һава. Салкын һавада без ничек сулыйбыз?

Балалар .  Борын белән.

  Тәрбияче . Әйдәгез, борын белән саф һаваны сулап алыйк әле. ( Психогимнастика 3 тапкыр борын белән сулау). Укырга һәм күчереп алырга[/su_box]

Чупрәле муниципаль районы муниципаль бюджет белем учреждениесе Иске Чупрәле урта гомуми белем бирү мәктәбенең башлангыч сыйныф укытучысы Фатыйхова Эльвира Әмир кызы . Роза Хафизованың “Киек Каз Юлы” повесте буенча укучылар конференциясе. 

  Календарь – тематик план әзерләү эшләре мине, укытучы буларак, җәйге кичләрен отпускы вакытында да битараф калдырмый. “Нигә?” дисәгез, җавап гади: тыныч кына, ашыкмыйча дәреслек белән танышу, нинди әсәрләр барлыгын белү миңа мөһим. Хикәяләр, әкиятләр, әсәрләр эчтәлегенә күз салып чыгам. Туган ягыбыз, Ватаныбыз тарихын ачыклаучы әсәрләр мине аеруча кызыксындыра. Нинди телдә бирелгән алар: балаларга аңлашырлык дәрәҗәдәме, әллә инде күбрәк фәнни телдәме.

 Әсәр өстендә эшләгәндә нинди технологиягә таянырга, укытучының роле нинди булырга тиеш? Әйе, борынгы Болгар җирендә үсеш алган ханлык, губерния, ә хәзер инде җир шарының күп почмакларында танылган Татарстан Республикасы тарихын башлангыч сыйныф укучысына ансат кына өйрәтү күз алдына да килә торган эш түгел. Кулымда “Татарстан китап нәшрияты” тарафыннан бастырылган 4 сыйныф өчен “Уку китабы” дәреслеге. Авторы Ягъфәрова Р.Х. Роза Хафизованың “Киек Каз Юлы” (повестьтан өзек) әсәре минем игътибарымны җәлеп итте.

 Беренче юлларны укыгач ук кызыксынуым артты Һәм җитди бер уй борчый башлады. Өзектә “сугыш астында калган кешеләрнең туган-үскән җирләрен ташлап китәргә мәҗбүр булулары турында” сүз бара. Великие Луки дигән шәһәрдән татар авылына кызы Лира белән бер апа кайтып төшә. Тарихта никадәр зур урын алып торучы, һәрбер гаиләгә кагылышлы сугыш вакыйгалары хакында сөйләнелә бит бу әсәрдә! Юк, мондый темаларны 45 минут эчендә “өстән кыркып чыктым” белән генә үтеп булмый.

РСФСР составында ТАССР сугыш елларының һәр авырлыгын һәр шәһәре, һәр авылы белән күтәргән. “Бу теманы да һәр гаилә белән күңелнең бөтен кылларын кузгатырлык итеп, балалар күңеленә үтеп керерлек итеп өйрәнәсе

иде!”-дигән фикер башыма нык итеп кереп утырды. Әллә нинди “велосипедлар” уйлап чыгарасы юк. Дистәләгән еллар буе үзен аклап калучы, чараларны күркәм формада үткәрергә мөмкинлек бирүче “укучылар конференциясе” бар бит.

Ниһаять, компьютер-планшетлардан, смартфон-айфоннардан котылырга бер период булды. Бар гаилә повесть укый. Нинди шатлык – китап кулда! Менә ул көтеп алынган көн! Бүген безнең сыйныф бүлмәсендә укучылар конференциясендә катнашучылар утырган. Роза Хафизованың “Киек Каз Юлы” повесте буенча өч буын фикер алыша: укучы балалар, аларның әти-әниләре һәм олырак буын (әби-бабайлар, апай-агалар). Укучы балалар, әлбәттә, балалар турында сөйли инде.

1. Лира белән авыл балалары арасындагы мөнәсәбәтләр күпкырлы: Лира күнегүләр ясап күрсәтә. (“Беркөнне Лира тау астына озын сары тасма алып төшкән. …Лира кулындагы тасманы селтәп җибәрде дә: “Художественная гимнастика”, -диде.) Татар балалары беренче тапкыр гимнастика турында ишетәләр.
2. Балалар телләр өйрәнү буенча кызыклы уен уйлап чыгаралар. Лира татар телен өйрәнергә тырыша, ә татар балалары урыс телен өйрәнә. (Лира әйтә: “Да, уши”,-ди. Мин әйтәм : “Колак”.)
3. Төп геройның кичерешләре турында кыз балалар сөйли. Малай дулкынлана, тышкы кыяфәтенә игътибар итә башлый. (“Шәп булды бит бу: аяклар да ап-ак, бит-кулым да чистарды”, “Су белән юеш чәчемне артка сыпырдым.) 4 нче сыйныф малайлары кызларга карата булган хисләр, кичерешләр турында шундый аудитория алдында, әлбәттә, сөйләми. Күрәсең, берәүләре ояла, ә икенчеләре хәтта хурлана. Геройның кичерешләре Лира белән бәйле бит, ә ул- кыз.

Тулырак…

 

Татарстан Республикасы Кукмара муниципаль районы “Туембаш төп мәктәбе” муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе. 3 “а” сыйныфы өчен әдәби уку фәненнән ЭШ ПРОГРАММАСЫ. 2017-2018 нче уку елы Укытучы: Мотыгуллина Мөршидә Ибраһим кызы

АҢЛАТМА ЯЗУЫ. Әдәби уку дәресләре түбәндәге  максатны тормышка ашыруга юнәлгән: Дөрес һәм йөгерек уку күнекмәләре булдыру; халык авыз иҗаты, язучы һәм шагыйрьләр әсәрләре белән таныштыру; чәчмә һәм шигъри әсәрләрне укып, эстетик ләззәт алырга өйрәтү. Бу максатны тормышка ашыру өчен түбәндәге бурычлар тора: Гомумдидактик бурычлар: укучы үзенә кирәкле информацияне “Эчтәлек” битенә карап таба белергә; исеме буенча текстның эчтәлеген күзалларга; күзәтү эшчәнлеген  формалаштырырга (әдәби һәм сәнгать әсәрләреннән аерым детальләрне табып, барлык вакытлары белән сөйләп бирә)һәм гомумиләштерергә ( аерым детальләргә нигезләнеп, таралган төрле мәгүлүматларны берләтереп, бербөтен картина тудырырга); “акыллы өлкәннәр” белән хат аша аралашу ихтыяҗы формалаштырырга тиеш. Теоретик бурычлар: хайваннар турындагы әкият үзенчәлекләре белән таныштыру; бу әкиятләрдәге герой турында төшенчә бирү. Әхлакый бурычлар: күзәтүчәнлек, хыяллана белүчәнлек, дуслар белән аралашу, ярата һәм яратыла белү – байлык һәм рухи кыйммәт икәнлеге турында күзаллау булдыру. Эстетик бурычлар: матурлык – ул сине чолгап алган тирәлек, бары тик аны күрә белергә генә кирәклеге турында төшенчә бирү. Сөйләм телен үстерү бурычлары.     Татарстан Республикасы Кукмара муниципаль районы “Туембаш төп мәктәбе” муниципаль бюджет белем бирү учреждениесенең  2017-2018 нче уку елына 1-9 нчы сыйныфлар өчен  уку планында  3нче сыйныфта татар теле фәненә  атнага 2 сәгать исәбеннән 70 сәгать каралган.   ПРЕДМЕТ БУЕНЧА КӨТЕЛГӘН НӘТИҖӘЛӘР Тыңлау (аудирование)     Ишеткән сөйләүне кабул итү (әңгәмәдәшеңнең фикерләрен, төрле текстларны укыганда тыңлый белү). Сөйләм барышында әйтелгән фикерне аңлау, ишеткән әсәрнең эчтәлеге буенча сорауларга җавап бирү, вакыйгаларның эзлеклелеген билгеләү, сөйләмдә куелган максатны аңлый алу, дөрес, фәнни яктан танып-белү, әдәби әсәрләрне тыңлаганнан соң сораулар куя белү таләп ителә. Уку. Кычкырып уку Уку тизлеген даими рәвештә арттыра бару. Аны текстның мәгънәсен тулы күләмдә аңларлык дәрәҗәгә җиткерү. Укыганда орфоэпик һәм интонацион нормаларны саклау. Җөмләләрне укыганда тыныш билгеләрен интонация белән аера белү. Төрле төрдәге һәм типтагы текстларның мәгънә үзенчәлекләрен аңлау, аларны интонация ярдәмендә бирү. Эчтән уку Яшь үзенчәлекләренә туры килгән күләмдәге һәм жанрдагы әсәрләрне эчтән укыганда мәгънәсен аңлап җиткерү. Уку төрләрен билгели белү (өйрәнү, танышу, карап чыгу, сайлап уку). Тексттан тиешле мәгълүматны  таба белү. Фактлар, тасвирлау, өстәмә фикерләр белән тулыландырып уку.   Төрле стильдәге текстлар белән эш Төрле стильдәге – әдәби, дәреслек, фәнни-популяр текстлар турында гомуми күзаллау булдыру, аларны чагыштыра белү. Бу төр текстларның максатларын билгеләү. Фольклор текстының үзенчәлекләрен табу. Текстны төрле җөмләләр тезмәсеннән гамәли аеру. Әсәрнең исеменә һәм бизәлешенә карап, эчтәлеге турында белә алу. Текстның темасын, төп фикерен, төзелешен ачыклау; текстны мәгънәле кисәкләргә бүлү, аларны исемләү. Төрле мәгълүмат белән эшли алу. Текст буенча сорауларга җавап бирү, тема буенча чыгыш ясау, иптәшеңнең чыгышын тыңлау, әңгәмә вакытында, текстны кулланып, җавапларны тулыландыруда катнашу. Төрле белешмә һәм иллюстратив-сәнгать материалларыннан файдалану.3 сыйныфта әдәби уку фәненнән эш программасы.Күчереп алырга

 

Татарстан Республикасы Кукмара муниципаль районы “Туембаш төп мәктәбе” муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе укытучысы Гилмутдинова Гөлнара Вакыйф кызы. Тема: Әлифба бәйрәме.

Әлифба бәйрәме Җыр: “Саумы, кояш” А.б. Кабатланмас балачак иленең иң зур бәйрәмнәренең берсе – Әлифба бәйрәме. Җир йөзендә кем генә булмасын, кайда гына эшләмәсен, ул зур дулкынлану белән үзенең нәни кулларына тәүге тапкыр Әлифба алганын искә төшерә. Чөнки һәркемнең дә белем дөньясына беренче адымы Әлифбадан башлана. Әлифба.  Минем кадерле нәни дусларым, хөрмәтле әти-әниләр, мөхтәрәм кунаклар! Бүген без укучы гомерендә бер генә тапкыр була торган бәйрәмгә җыелдык. Әле кайчан гына 1 сентябрьне бөтен гаиләгез белән көтеп алган идегез. Тәүге мәртәбә мәктәп бусагасына атлап кергән нәни дусларым бүген белем дөньясындагы беренче җиңүләрен бәйрәм итә. Сезгә хәрефләрне тану, алардан иҗекләр, сүзләр төзү, укырга өйрәнү җиңел булмады. Әмма сез югалып калмадыгыз, тырыштыгыз, өйрәндегез.  Менә хәзер мин сезнең тапкырлыгыгызны һәм зирәклегегезне тикшереп карыйм әле. Минем алып килгән сорауларыма җавап биреп карагыз әле.Менә сезнең балаларыгыз мәктәптә укый башладылар.Бер-берсе белән бик дуслар, ярдәмчел. Мин шулай дип уйлыйм: сез дә әти-әниләр балаларыгыз кебек бер класс укучыларына  әверелдегез. Һәммәгез дә башка балаларның ничек укуы белән, аларның гаилә тормышы белән дә кызыксынасыз. Һәм барысын да белеп торасыз дип уйлыйм. Шуңа күрә мин сезгә һәрбер укучы турында шигъри табышмаклар тәкъдим итәм, ә сез уйлап җавабын табыгыз.Әлифба.  Укучылар, миңа сезнең белән саубуллашырга вакыт җитте. Акыллы булыгыз, гел “5” кә укыгыз! Мин үз урыныма Туган телне калдырам. Әйдәгез, аны бирегә чакырыйк. Рәхим ит, Туган тел!  Тулысынча

 

Сарман муниципаль районы муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе Сарман гимназиясенең башлангыч сыйныфлар укытучысы Һадиуллина Гөлнара Әкмәлетдин кызы.Тема : “Әдәби уку дәресендә критик фикерләү технологиясе ысулларын куллану” темасына мастер-класс. (4 сыйныф)

 Дәрестә критик фикерләү ысулларын куллану балаларның  фикерләү сәләтен үстерә, мөстәкыйльлек тәрбияли, иң мөһиме – бала дөрес сорау куярга һәм аңа җавап бирергә өйрәнә. Галимҗан Ибраһимовның мондый юллары бар: “Күп белдерүгә караганда, аз белдереп, эзләнү орлыгы салу һәм эзләгәнен үзе табарга юллар күрсәтү – мөгаллим бирә торган хезмәтләрнең иң кадерлесе , иң зурысыдыр”. Чынлап та, хәзерге заман таләбе – шундый. Без, укытучылар, баланы  дәрестә мөстәкыйль рәвештә белем алырга һәм бу белемнәрне үзенең тормышында куллана белергә  өйрәтергә тиеш. Дәрес балага ниндидер яңалык алып килергә  тиеш. Ул мәктәпкә шатланып, теләп килерлек булсын.Моны бары тик яңача фикерләүгә омтылган укытучы гына булдыра ала, минемчә. Без һәрвакыт эзләнергә, заман белән бергә барырга тиеш. Әдәби уку дәресләрендә, теге яисә бу авторның әсәрләрен тирәнрәк кабул итү өчен, критик фикерләү технологиясенең “Алты эшләпә” ысулын кулланырга була. Бүген без әлеге ысул белән Аяз Гыйләҗевның “Тәрәзәләр” әсәренә анализ ясарбыз. Мин үзем башлангыч сыйныфларда “Тәрәзәләр” повестын класстан тыш уку өчен яисә һөнәрләр турындагы сыйныф сәгатьләренә методик кулланма итеп алам.Төрле һөнәр ияләре, аларның әһәмияте турында сөйләшкәндә ул менә дигән ярдәмлек! “Алты эшләпә” ысулын Британия психологы Эдвард де Боно уйлап тапкан. Бу ысул ярдәмендә фикерләүнең алты төрен  күрсәтергә була. Критик фикерләүнең бу ысулы белән танышкач та , мин иң беренче эш итеп, төсле кәгазьләрдән алты төрле эшләпә ясадым: ак, кара, сары, яшел,кызыл, зәңгәр. Чөнки кечкенә яшьтәге мәктәп баласы өчен бар әйберне дә тотып карау мөһим. Алар үзләре дә сизмәстән,  укылган  әсәргә уен формасында гына  тирәнтен анализ ясыйлар. Башта укучыларны  төркемнәргә бүләм  Гадәттә, дүртәр кешелек алты төркем була. Аларның һәрберсенә төрле төстәге эшләпә бирәм . Нинди төстәге эшләпә алуга карап, укучылар төркемнәрдә  укылган әсәр буенча геройларга,вакыйгаларга  карата үз фикерләрен белдерәләр, нәтиҗәләр чыгаралар. Төркемнән бер кеше барысы исеменнән чыгыш ясый. Эшләпәләр түбәндәге мәгънәгә ия:  Тулысынча