Мөгаллим язмалары

«Сәламәтлек мөмкинлекләре чикләнгән балалар өчен Саба мәктәп-интернаты» дәүләт бюджет гомуми белем бирү учреждениясенең  I категорияле укытучы-дефектологы Сабирова Нурия Корбангали кызы.Тема:  Мәктәптә сыйныф коллективын туплау.

Сыйныф – ул мәктәптә бер яшь аралыгындагы балаларны  берләштергән укучылар коллективы.  «Коллектив» сүзе, билгеле булганча, латин теленнән алынган -туплый, туплана дигән мәгънәне белдерә. Сыйныф коллективын туплау – сыйныф җитәкчесенең төп максаты. (2 слайд)

Сыйныф коллективын туплау гаять катлаулы һәм озак эшләнә торган эш,педагогтан сабырлык кына түгел,артист булуны ,төрле ситуацияләр уйлап чыгаруны да таләп итә.

Сыйныф коллективын А.С. Макаренко, В.А.Сухомлинский,В.В. Воронкова кебек күренекле- педагог галимнәр өйрәнгән. (3-5 слайд)

Сәламәтлекләре чикле булганлыктан, безнең мәктәп укучылары үзләренең тотышларын,тәртипләрен һәрвакыт контрольдә тота алмыйлар.Шуңа күрә аларда җаваплылык хисләре , эшләгән эшләре өчен җаваплылык юк дәрәҗәсендә.Укытучы,тәрбияче алдында гаять катлаулы проблемалар тора.

IV сыйныф җитәкчесе булу бер яктан уйласаң җиңел,чөнки инде 1 сыйныфта укымыйлар, алар зурлар. Икенче яктан караганда авыр – уку елы башында яңа укучылар өстәлүе сыйныф коллективын туплауда ,алар белән эшләүдә авырлыклар тудыра

Балаларны мәктәп – интернатта бер коллектив итеп туплау бик зур әһәмияткә ия. Чөнки алар класс коллективында әдәп- әхлак нормалары , җәмгыятьтәге үз урыны , мөстәкыйльлек кебек сыйфатларны практик рәвештә алалар.

Коллективта бердәм эшләнгән һәр чара, эш формасы укучылар шәхесен үстерүгә ярдәм итә. Ул иптәшләре белән аралаша,үзенең алар белән тигез хокуклы икәнен белә , аны хөрмәт итүләрен күрә, балада ышаныч туа,үзен күрсәтергә омтыла.

Сыйныф коллективын формалаштыруның катлаулылыгы шунда – укучыларның акыл үсеше төрле  дәрәҗәдә булуы. Бу эштә төрле авырлыклар килеп чыгарга мөмкин (6 слайд)

• Аралашу мөмкинлегенең булмавы; (укучы сөйләшми)
• Үзенең кызыксынуларын сыйныф коллективының эшчәнлеге белән бергә алып бара алмауда;
• Аз активлык, мөстәкыйльлек;
• Тирәлектә мөстәкыйль рәвештә ориентлаша алмау.

Бу авырлыклар гаиләдә формалашкан була. Бер –берсенең хәлен аңлаучы укучылар коллектив эчендә барлыкка килә. Аларны вакытында күреп ,  тиешле юнәлеш бирү педагогның  төп бурычларының берсе булып тора.

Безнең мәктәп шартларында класс коллективын форалаштыруның төп факторы булып укыту –хезмәт эшчәнлеген дөрес оештыру тора. Мәктәптә уку чорында коллектив игътибар үзәгендә тора .Һәр бала уку эшчәнлегендәге уңыш-лары – уңышсызлыклары турында өлкәннәрнең , иптәшләренең фикерләрен ишетә. Ул сөенергә , оялырга мөмкин. Күп очракта педагогның һәр ситуацияне контрольдә тотуы  сыйныфташлары белән укучы арасында конфликтларны булдырмый  калырга ярдәм итә.Укучылар коллективы белән идарә итүдә  гуманлылык принцибы булырга тиеш.

Контрольне оптимильләштерү буенча киңәшләр

1. Балалар кабул итәрлек нәрсәне генә алырга кирәк.
2. Ике яклы аралашу булсын.
3. Эшчәнлекнең эшли алырдаен гына алыгыз.
4. Хезмәтне, тәртипне бәяләү, мактау.(7 слайд)

Тәртип белән идарә итүгә киңәшләр.

Укытучы кайгыртучан булырга, шуны эш-гамәле белән күрсәтергә тиеш.

Ул түбәндәгеләрне үтәргә бурычлы:

1. Укучы шәхесен кимсетми, аерым бер укучыны гына мактамый, яки артык ачуланмый.
2. Балаларга хөрмәт һәм мәхәббәт белән карый:

• Сыйныфта яхшы мөнәсәбәт булдыра
• Укучы фикерен катгый рәвештә кире какмый, аны хаталары  өчен ачуланмый
• Укучыларның кызыксынулары, фикерләре белән исәпләшә

3. Үзен тәртипле тота, әхлак тәрбиясен бирүдә дөрес юнәлеш бирә.

• Сыйныфта килеп туган эхлак проблемаларын уртага салып сөйләшү.
• Балаларга кешегә кушамат тагарга, ялганларга, кимсетергә ярамаганлыгын тормышчан мисаллар белән аңлата (үзе бервакытта да ялганламый)

4. һәр укучы белән индивидуаль якын килеп сөйләшә.

Коллективта иң гади оештыру мөмкинлеге булып – бер-берсенә ярдәм итәргә өйрәтү тора. Сыйныфташына дәрескә әзерләнергә ярдәм итү,киенергә булышу,әйберләрен җыю аны шәхес итеп карарга өйрәтә.Мондый ярдәм тәртипсез укучыга да бик зур юнәлеш булып тора. Тулырак…

Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципаль районы  Бакый Урманче исемендәге  “2 нче гимназия” муниципаль бюджет  гомуми белем учреждениесенең югары квалификацион категорияле татар теле  һәм әдәбияты укытучысы Зарипова Әнисә Газизулла кызы. Тема: Сузык аваз хәрефләре һәм аларның составы.

Татар теле. 5 сыйныф: татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы / Ч.М. Харисова , Н.В. Максимов, Р. Р.Сәйфетдинов, Казан: Татар. кит. нәшр. 2015нче ел

Дәрес  максаты:1. Сузык авазлар турында булган белемнәрне  камилләштерү.

2.Укучыларның иҗади фикерләвен үстерүгә йогынты ясау.

3. Бер- береңә ярдәмләшү  кебек уңай сыйфатлар тәрбияләү.

Планлаштырылган  нәтиҗә

Предмет нәтиҗәләре:

– Сузык авазлар турында булган белемнәрне  камилләштерү;

А, Ә, И, У,Ү,Ө хәрефләренең бер авазга билге булып йөрүен үз нәтиҗәләре мисалында төшендерү:

– Я, Ю, Е хәрефләренең ике авазга билге булып йөрүен үз нәтиҗәләре мисалында төшендерү

Универсаль уку күнекмәләре  (УУК)

Шәхси:   мәктәпкә карата  уңай мөнәсәбәт булдыру

Регулятив:
– уку мәсьәләсен кабул итү һәм дәрес дәвамында шуның буенча эшләү.

   Танып- белү:
– язма һәм телдән сөйләмдә үз фикерләреңне формалаштыра белү.
Коммуникатив:
– сөйләмнең диалогик формасы белән эш итә белү;
– хезмәттәшлектә башкаларның фикерләрен исәптә тоту һәм карашыңны яклый белү;
– бердәм эшчәнлектә уртак нәтиҗәгә килү.

Төп  төшенчә. Сузык аваз хәрефләре һәм аларның составы

Предметара бәйләнеш: әдәбият, рус теле.

Эш формалары: индивидуаль,  фронталь, төркемнәрдә эш,  парлап эшләү.

Ресурслар. Дәреслек, проектор, презентация, төркем өчен биремнәр

Дәрес этаплары

Оештыру моменты. Нәтиҗәгә   ирешү

өчен биремнәр системасы

 ( укытучы, укучы эшчәнлеге)

Максат.Уңай психологик халәт булдыру

Уңай психологик халәт булдыру (исәнләшү, хәл сорашу)

-Исәнме, дустым! (Кул бирешәләр)

-Хәлләрең ничек? (Бер-берсенең җилкәсенә кул куялар)

-Мин сине бик сагындым! (Кулны йөрәккә куялар)

-Син килдең. Бик шәп! (Кочаклашалар)

Хәерле көн телик таңнар саен,

Аяз күкләр телик җиребезгә.

Кояшлы көн телик һәр кешегә,

Һәм иминлек телик җиребезгә,

Хәерле көн телик барчабызга,

Хәерле көн телик үзебезгә

Планлаштырылган  нәтиҗә:

(предмет буенча)

-бәйләнешле сөйләм үстерү;

(универсаль уку гамәлләре)

-укуга  карата  уңай мөнәсәбәт булдыру

Белемнәрне актуальләштерү

Максат. Графика һәм орфография турында белемнәрне искә төшерү. Авазларны язуда күрсәтү. Алфавит. Татар теленең төп орфографик һәм орфоэпик нормалары. Татар орфографиясенең кыен очраклары

I.Өй эшен тикшерү

1.Сорауларга җавап бирү

2.27 нче күнегүне тикшерү,

3.Кагыйдәне әйтү

Графика  – сөйләм авазларының язуда бирелү ысулларын өйрәнә торган бүлек

 Орфография –  сүзләрне дөрес язарга өйрәтә торган бүлек

Орфографик сүзлектән файдаланып, бирелгән сүзләрнең язылышында булган хаталарны төзәтеп  язарга.

Йомош, явлык,  хәйкәл, ауру, дингез,класташ, конгоз

Калын сузыклар ничә? (6)

Нечкә сузыклар ничә?(6)

Алфавитта ничә хәреф аваз белдерми? (2)

Сузык авазлар,  телнең алга һәм артка хәрәкәтенә карап, ничә төрле булалар?(2)

Иреннәр хәрәкәтенә карап ничә төрле булалар?

Планлаштырылган  нәтиҗә:

(предмет буенча)

Графика, орфографиянең кыен очраклары турында белемнәрне ныгыту

(универсаль уку гамәлләре)

– аңлап әйтеп бирү;

-аралашу бурычлары нигезендә үзеңнең фикерләреңне тулы һәм төгәл итеп әйтеп бирү белү;

– үзләштерелгән белемнәрнең,  дәрәҗәсен һәм сыйфатын аңлау һәм ачыклау

Уку мәсьәләсен кую

Максат: теманы билгеләү

Укучыларның белемнәрен актуальләштерү. Проблемалы ситуацияне китереп чыгару.

Сезнеңчә ничек, кайсы авазлар әһәмиятлерәк, кирәгрәк?Сузык авазлармы әллә тартык авазлармы? Ә хәзер бер әкият тыңлагыз.  Әлеге әкияттән шул ук сорауга җавап эзләгез. Беренче язып куйган фикерегез үзгәрдеме?(Сорау: -Сезнеңчә ничек ? Кайсы авазлар әһәмиятлерәк, кирәгрәк?)

Бер заман тартык авазлар белән сузык авазлар бәхәсләшкәннәр.

–           Әлбәттә, без кирәгрәк! Бездән башка кеше авызын да ача алмый! – дип кычкырганнар сузыклар.

–           Анысын карарбыз әле!- дип, каршы чыкканнар ди, тартыклар. – Бер дә авызыңны ачмыйча әйтеп кара әле безне. Барып чыкмаячак!

–           “М” дип авыз ачмыйча да әйтеп була!

–           Шул бер “М” нан башка бер авазны да авыз ачмыйча әйтә алмаячаксыз.

–           Барыбер без кирәгрәк, – дигәннәр сузык авазлар.- Бер иҗек тә, бер сүз дә бездән башка була алмый. Без үзебез генә дә сүз була алабыз: Ә? И! Уу, ууы, О!

–           Сездән башка иҗек тә, сүз дә булмый- анысы дөрес. Сез бездән башка гына берәр сүз әйтеп карагыз әле.  Мәсәлән: Татарстанның башкаласын.

–           А-а, – дигәннәр сузыклар һәм тынып калганнар.

–           Күрдегезме инде, бернәрсә дә аңлар хәл юк бит! Менә без үзебез генә дә “Кзн” дип әйтәбез икән, һәркем Казан икәнен чамалый алачак.

–           Ярар, яхшы. Алайса бездән башка гына Башкортстанның башкаласын әйтеп карагыз әле! – дип көлешкәннәр сузыклар. Тулырак…

Саба муниципаль районы Тимершык гомуми урта белем бирү мәктәбенең I категорияле башлангыч сыйныфлар укытучысы Гарифуллина Марсилә  Миннәхмәт кызы . Тема: «Дуслык  һәм әдәплелек»

 ПРЕЗЕНТАЦИЯ 

Предмет:  ОРКСЭ, модуль «Дөньяви этика нигезләре», 4 класс

Дәреслек: ОРКСЭ «Дөньяви этика нигезләре» 4 класс, «Русское слово» Москва, 2012 ел, Татарчага тәрҗемә, ТР “Хәтер” нәшрияты

Дәрес тибы: Яңа теманы өйрәнү, беренчел ныгыту дәресе

Максат:

-укучылар арасындагы үзара мөнәсәбәтләрдә дуслыкның иң мөһим сыйфатларның берсе булуына ышаныч тәрбияләү;

-матур яшәү өчен дуслаша белү сыйфатларын тәрбияләү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

Предмет буенча нәтиҗәләр

Дуслык, дусларча мөнәсәбәт төшенчәләрен аңлау, дусларга яхшы ярдәмчел мөнәсәбәттә булу.

Метапредмет нәтиҗәләре

РУУГ: уку мәсьәләсен кабул итү, планлаштыру, истә калдыру; акыл эшчәнлеген көчәйтү; уку эшчәнлеген бәяләү;

ТБУУГ: китап белән эшли белү, кирәкле мәгълүматны таба,  гомумиләштерә белү, төшенчәләрне чагыштыра, анализлый белү;

КУУГ: күршең белән хезмәттәшлек итү, бердәм эшчәнлектә уртак кызыксынулар табып, уртак фикергә килү.

ШУУГ: үз эшчәнлегенең нәтиҗәләрен яхшыртуга ихтыяҗ формалаштыру, дәрестә үз фикереңне башкаларга җиткерә белү; укуга, милли кыйммәтләрне аңлауга үз мөнәсәбәтеңне формалаштыру.

Дәрес барышы

1. Оештыру өлеше. Уңай психологик халәт тудыру

– Хэерле кон. кадерле балалар!   дөньяви этика нигезләре фәне буенча дәресебезне башлыйбыз.

Балалар, бер-берегезгә карап елмайыйк әле. Чөнки йөзебездәге елмаюлар күңелләрне күтәрә, кәефне яхшырта. Бүгенге иртәдә сезнең кәефләрегез ничек икән, билгелик әле. Үзегезнең кәефегезгә туры килгән күбәләкне сайлап алыгыз.  

Дәрес ахырына   кәефләрегез үзгәрерме, юкмы, монысын соңрак күрербез.  Яхшы кәеф, елмаю чаткыларыгыз йөзегездән китмәсен, үзегез турында яхшы фикерләр генә калдырыгыз.

2. Актуальләштерү. Теманы ачыклау.

– Әйдэгез әле, укучылар, сорау-җавап уены уйнап алыйк эле.   төркемнән чиратлап чыгып карточкаларны алабыз һәм артына язылган сорауга җавап бирәбез. Бер-берегезне игътибар белән тыңлагыз, кемнең җавабы тулы, тапкыр, матур булыр икән.

Сораулар:

• Башкалар дустың турында начар сүзләр әйтсәләр, син аны яклап чыгарсыңмы?
• Дустыңның нинди булуын теләр идең?
• Малай һәм кыз бер – берсе белән дуслаша аламы?
• Син бүләкне алырга яратасыңмы яисә бирергәме?
• Эт яки песи белән дуслашып буламы?
• Серләреңне дустыңа сөйлисеңме?
• Синең дусларың әти – әниеңә ошыймы?

• Димәк, бүгенге дәрестә без …. дуслык турында сөйләшәбез икән.

3. Яңа материалны аңлату.

– Дуслык – дөньядагы иң кирәкле мөнәсәбәтләрнең берсе. Дуслары булган кешеләр генә бәхетле буладыр, минемчә. Ә сезнеңчә ничек, укучылар? Сезнең фикерләрегезне ишетеп китәсе килә.

• Әйтегез әле, балалар, кем ул дус?

 –Илзат. Ышанычлы, таянырдай кеше. Серләрне ышанып тапшырырдай кеше , сине яклап чыгучы кеше. Башкаларга да ошый торган кеше.

• Ә нэрсэ ул дуслык?

Хэлил. Дуслык – ул бик кыйммәтле язмыш бүләге. Дуслык безгә укырга, эшләргә, яшәргә ярдәм итә. Ул безне әйбәтрәк, яхшырак, көчлерәк итә. Кешегә дусларсыз яшәү мөмкин түгел. Дустың булу – зур байлык.

• Әйе, балалар, һәркемнең дә дусты булырга тиеш, шулай булганда гына яшәве күңелле, рәхәт була.
• Дуслык турында бик күп әкиятләрдә, хикәя-шигырьләрдә дә языла. Әйдәгез, искә төшереп китик әле, сез дуслык турында нинди әсәрләр беләсез?
• Дүрт дус”, “Өч дуңгыз баласы”, “Кәҗә белән сарык”, “Кот Леопольд”.

4. Беренчел ныгыту

– Укучылар, дуслык турында татар халкы үз фикерен мәкальләр аша бик үтемле итеп җиткерә. Ә сез аларны беләсезме икән?  Тикшереп карыйк әле? Өстәлдәге конвертларда мәкальлэр бирелгән. Ләкин аларны дөрес итеп төзергә кирәк. Килеп чыккан мәкальне анлатып та бирерсез.

• 100 сум акчаң булганчы … (100 дустын булсын.)

(Әйе, акча ул була да бетә, ә дуслар ,дуслык гомерлек)

• Дустың булмаса – эзлә … (тапсаң-югалтма.)

(Әйе, берьялгызың, дусларсыз гына яшәве бик авыр. Син үзеңә дус табарга тиеш. Ә инде дустыңны югалтмау, саклау – сезнең һәрберегезнең үз кулында. Игътибарлы, ярдәмчелч, ышанычлы булсагыз, дусларыгыз югалмас.)

• Кешенең иң зур байлыгы – … (чын дусты.)

(Әйе, дусты күп булган кеше – иң бай кеше. Чөнки алар теләсә кайсы вакытта сиңа ярдәмгә килә алалар, кайгың булса, уртаклашалар, шатлыгыңны бүлешә алалар.)

• Дус-кайгыда … (сынала.)

Син кешенең дусты икән, шатлык килгәндә генә түгел, кайгы килгәндә дә аның янында булырга тиеш. Әгәр кайгы килгәндә юкка чыккан икән, ул чын дусмы? Юк, ул башта ук чын дуслык булмаган. Чын дус бервакытта да сине бәладә ташламый.

• Иптәшең үзеңнән (яхшырак булсын.) (Нинди дә булса авырлык килсә ул сине ташлап калдырмый )
• Дуслыкта, бердәмлектә (көч.) (Барлык эшне дэ бергэ кинэшлэшеп эшләргә кирәк)

“Балык – сусыз, кеше дуссыз тора алмый”

“Дуслык ашаганда беленми, эшләгәндә беленә”

“Кош – канаты белән – кеше дуслык белән көчле” һ .б

• Укучылар , әйдәгез инде нәтиҗә ясыйк, дәреслектэн билгеләмәне укыйк әле.  Дуслык сүзенэ дәреслектә нинди билгеләмә бирелгән икэн?   (62 бит)
• Ә менә татар мәгърифәтчесе һәм педагогы Каюм Насыйри узенең бер нәсыйхәтендә дуслык турында ни яза икән. Шуны тыңлап китик әле. (66 бит)
• Сорау: бу әсәрдә автор нинди биш кешегә ышанмаска куша?
• Ә хәзер укучылар Дуслыкка ни булыша
• Дуслыкка ни комачаулый?

1 төркем: Дуслыкка ни булыша?

риясызлык, ышаныч, кызыксыну, ихлас күңеллелек, мәрхәмәтлелек, тигез хокуклылык, ирек, күңелгә ошау, намуслылык.

2 төркем: Дуслыкка комачаулый?

кызу канлылык, ахмаклык, бәйлелек, көнчелек, комсызлык, ялган, ышанычсызлык, алдашу, хыянәт итү, хәйлә Тулырак…

Саба муниципаль районы муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе Тимершык урта гомуми белем бирү мәктәбенең I кв.категорияле башлангыч сыйныфлар укытучысы Галимова Гөлчәчәк Хөснулла кызы. Тема: Сыйфатларны кабатлау. 4нче сыйныф.

Предмет нәтиҗәсе: сыйфат темасы буенча үзләштергән белемнәрне камилләштерү, ныгыту.

Метапредмет нәтиҗәсе: укучыларның танып белү, тиз уйлау, фикерләү сәләтләрен арттыру, тел байлыгы хәзинәләрен баету, үстерү.

Шәхси нәтиҗә: кышкы табигатьнең матурлыгына соклану хисе уяту.

Җиһазлау:

Мультимедия: презентация, эш битләре, тест, карточкалар. 

                                                  Дәрес барышы         

1. Мотивлаштыру-ориентлаштыру

• Хәерле көн, укучылар! Бүгенге дәресне мин алып барырмын. Сезне күрүемә шатмын. Барыгызга да уңышлы уку көннәре телим! Ә хәзер Әйдәгез, бер-беребезгә чын күңелдән елмаешыйк та, хәерле көн теләп исәнләшик.
• Хәерле көн миңа
• Хәерле көн сиңа
• Хәерле көн безгә
• Хәерле көн сезгә

Утырыштык, укучылар. Барыбызга да хәерле көннәр булсын!

1. Актуальләштерү

• Без инде туган тел дәресебезне һәрвакытта матур язудан башлыйбыз укучылар. Ә бүгенге матур язу күнегүе итеп үз исемебезне һәм үзебезгә хас сыйфатны алырбыз.
• Сезнең алдыгызга шушындый битләр таратылган. Әлеге биткә матур итеп исемегезне язып куегыз. Бүгенге дәрес барышында без әлеге битләрдә эш башкарырбыз. (1 нче бирем)

• Уку мәсьәләсен кую, өлешләп чишү.

Бүген төнлә мин төш күрдем. Бик куркыныч төш иде ул. Имеш”Туган тел” илендә бер сүз төркеме югалган. Шул сүз төркеменнән башка бөтен дөнья ямьсезләнгән, предметлар төссез, формасыз калганнар; ә ризыклар тәмен җуйган. Куркып уянып киттем. Ничек эзләп табарга икән бу сүз төркемен? Ярдәмгә сезне чакырырга булдым. Сез миңа булышырга ризамы? Югалган сүз төркеменең исемен белер өчен без икенче биремне эшләп алырбыз.Игътибар белән биремне укыгыз әле.

2 нче бирем

Күп нокталар урынына аста бирелгән сүзнең берсен сайлап язарга кирәк. Миңа әни …. күлмәк алды.(Кыйммәтле, чәчәкле, матур, ак)

Укучылар, сайлаган сүзләрегез нинди сорауга җавап бирәләр?

-Нинди? соравына җавап бирүче сүз төркеме ничек атала әле?(Сыйфат сүз төркеме)

“Туган тел” иленнән сыйфат сүз төркеме югалган булган. Без аңа  үз урынына кайтырга ярдәм иттек. Димәк,бүгенге дәресебезнең темасы сыйфат темасын кабатлау.Теманы язып куябыз.

Максатыбыз: сыйфат сүз төркеме буенча алган белемнәрне кабатлау, гомумиләштерү булыр. 

Тик ул хәтерен югалткан. Әйдәгез, белгәннәребезне исенә төшерик. Аның өчен өченче биремне үтәп Сыйфат нәрсәне белдерә? Нинди сорауларга җавап бирә? дигән сорауларга җавап табыйк һәм эш битенә язып куейк.

Тулырак…

Саба муниципаль районы Тимершык гомуми урта белем бирү мәктәбенең башлангыч сыйныфлар укытучысы Дәүлиева Эльмира Ренат кызы. Тема:  “Өч кыз”әкияте. (татар мәктәбенең 2 нче сыйныфында үткәрелгән ачык дәрес планы)

Максат: “ Өч кыз” татар халык әкияте белән танышу, әкиятнең эчтәлеген аңлап, сәнгатьле итеп укырга өйрәтү.

Бурычлар:

1) Укучыларны үз фикерләрен әйтә белергә,әкият геройларының эш-гамәлләрен анализларга өйрәтү;

2) Балаларның сәнгатьле уку һәм сөйләм күнекмәләрен үстерү, мөстәкыйль фикер йөртү,нәтиҗә ясау күнекмәләрен ныгыту, әкиятләр укуга кызыксынуны арттыру;

3) Әниләргә карата хөрмәт, ярату хисләре ,игелеклелек тәрбияләү.

Көтелгән нәтиҗәләр.

Предмет : әкиятне аңлап һәм сәнгатьле уку,төп уйны һәм төрен билгели белү.

Шәхсиятле: үз эшчәнлегенең нәтиҗәләрен яхшыртуга ихтыяҗ формалаштыру.

Метапредмет нәтиҗәләр.

Танып белү: әкияттән кирәкле өзекне таба белү.

Регулятив: әкиятне анализлый, нәтиҗә ясый белү.

Коммуникатив: күршең белән хезмәттәшлек итү,тыңлый һәм аралаша белү.

Дәрес тибы: яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру.

Пространствоны оештыру: күмәк эш; индивидуаль эш, парларда эш,төркемдә эш,сүзлек белән эш,дәреслек белән эш.

Төп төшенчәләр: әкият,тылсымлы әкият,тиен,ана,олы кыз,уртанчы кыз,кече кыз,ләгән,бака,җеп,үрмәкүч.

Төп ресурслар: ”Әдәби уку” дәреслек-хрестоматия, 2 нче сыйныф,”Өч кыз” татар халык

әкияте,презентация.

Дәрес барышы.

I.Оештыру өлеше.

Уңай психологик халәт тудыру.

  Рәхмәт кояш,

Таң китердең!

Бар дөньяны ялт иттердең.

Нурын төште бүлмәбезгә,

Сәлам бирик һәммәбезгә!

• Хәерле көн укучылар! Уку дәресен башлап җибәрәбез.

II.Актуальләштерү.

Әкиятләр, әкиятләр,

Тылсымлы, уйландыра

Хыял дөньясына чума,

Сине укыган бала. (слайд №2)

-Балалар, бу шигырь нәрсә турында?

– Әкиятләр безне нәрсәгә өйрәтә?

–  Әкиятләр безне акыллы, шәфкатьле булырга, бер-береңә ярдәмләшергә, олыларны хөрмәт итәргә , хыялланырга өйрәтә.

-Бик дөрес әйттегез,булдырдыгыз ,балалар.Әйдәгез,бергәләп, “Кем әйтә?” уенын уйнап алыйк әле(слайд №3). (Әкиятләргә иллюстрацияләр күрсәтелә) .

– Игътибар белән карагыз  һәм фикерләрегезне әйтегез

-Әкиятләр нинди төрләргә бүленә?.

– Без нинди төрдәге әкиятләр беләбез? ( Әйткән укучы тактага ябыштыра бара)

Халык әкиятләре

– Бу әкиятләрнең авторлары кем?(билгесез, халык)

Автор әкиятләре

– Әкият язган нинди авторларны беләсез?(Г. Тукай, А. Алиш)

Хайваннар турында әкиятләр

– Бу әкиятләрнең геройлары кемнәр?

Көнкүреш әкиятләре

– Бу әкиятләрдә нәрсәләр сурәтләнгән? (Көнкүреш әкиятләрендә ялкаулык, саранлык, куркаклык һәрвакыт кешеләрдәге иң начар сыйфатлар буларак күрсәтелә. Хезмәт яратканнар – акыллы, зирәк, ә комсыз байлар -надан булып сурәтләнә.)

Тылсымлы әкиятләр

– Бу әкиятләр нәрсә белән башка әкиятләрдән аерылып тора?

– Димәк, әкиятләр нинди төрләргә бүленә- Ә тылсымлы әкиятләрдә нинди предметлар очрый?

– Сезнең ишеткәнегез бармы, бу тылсымлы  предметлар  кешеләргә нинди файда китерә соң?

III. Уку проблемасын кую.

Викторина сораулары буенча кроссворд чишү

әкиятләр –  ( дәресләрдә укылган әкитләрдән өзекләр слайдка куела, әкиятнең исемен әйтәләр.) Кроссворд тактага эленә, укучылар чыгып язалар.

Ө – “Бүдәнә белән Төлке”

Ч – “Гөлчәчәк”

К – “Кәҗә белән сарык”

Ы – “Батыр әтәч”

З – “Төлке белән Каз”

• Укучылар, нинди сүзтезмә килеп чыкты?
• Димәк, бүгенге дәрестә без “Өч кыз” әкиятен укырбыз.

Дәрескә нинди максатлар һәм бурычлар куярбыз?

-“Өч кыз” әкияте белән танышу

-Әкиятнең төрен ачыклау

• Үзегезгә нинди бурычлар куярсыз?

-Сәнгатьле итеп укырга

-Сорауларга тулы, дөрес итеп җавап бирергә.

1. IV. Яңа материалны аңлату.
2. Сүзлек өстендә эш ( слайд)

Җиз ләгән-бакырга башка металл өстәп коелган эретмәдән ясалган ләгән

Ярминкә – һәр елның бер үк вакытында һәм билгеле бер урында үткәрелә торган зур сәүдә базары.

Киндер –өйдә киндердән тукылган тукыма.

– Әйе,балалар, элекке вакытларда безнең әбиләребез өй шартларында киндерне сукканнар,аннан бизәкләп паласлар,сөлгеләр,тастымаллар,ашъяулыклар,тукымалар тукыганнар.Киндер тукымалардан күлмәкләр,ыштаннар,эшләпәләр теккәннәр.Хәзер дә әбиләребезнең сандыкларында аларның әниләре,әбиләре суккан сөлгеләр,тастымаллар ,ашъяулыклар кадерләп саклана әле .( әйберләрне күрсәтү) Тулырак…

        

Казан шәһәре Вахитов районы муниципаль бюджет белем учреждениесе  “ 96 нчы гимназия”нең югары квалификацион категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы Закирова Альмира Хәнәфи кызы. Тема: А.Алиш.”Сертотмас үрдәк” (сценарий).

        Катнашалар: Сертотмас үрдәк, Хуҗа, әтәч, тавыклар, чеби, эт, песи, сыер, ат,

бәрән, керпе, куян, төлке һәм төлке балалары, аю, бүре.

Сәхнәдә авыл күренеше, өй ишегалды, сарай, агачлар. Талгын гына йомшак      тавышлы кыз җырлаганы ишетелә. Күңел моңга тула, хисләр уяна.

Автор. Борын-борын заманда башы бүрекле, аягы төкле бер үрдәк булган. Ул узе,

сайрый белмәсә дә, күргән бер кошына, хайванына, ерткычына озак-озак итеп

яңа хәбәрләр сөйләргә ярата икән. Алар үз чиратында аның сүзен тыңлый-тыңлый       арып бетәләр, я бөтенләй тыңламый ташлап китәләр икән.

Ишегалдында кош-кортларның тавышлары ишетелә. Әтәч тә, тавык та, чеби дә, каз да нидер эзли, нәрсәдер сөйләнә.

         Сертотмас үрдәк (Һәр җан иясе янына килеп). Ишеттеңме бер яңа хәбәр? Сиңа

гына сер итеп сөйлим! (Игътибар итүче янына килеп).

Ишеттеңме бер яңа хәбәр? Сиңа гына сер итеп сөйлим!

Хуҗа. (Сәхнәгә чыга һәм тынлык урнаша.  Ул кош-кортларга, хайваннарга карап).

Мин урманга утын кисәргэ киттем. Өйдә юклыгымны берәүгә дә әйтмәгез! (китә).

        Эт. Мин дә хуҗам синең белән! Ау-ау-ау!

         Сертотмас үрдәк (кош-кортлар янына килеп). Нигә белдермәскә кушты икән?

Бак-бак!

Акрын гына музыка уйный. Караңгы төшә. Кош-кортлар йоклыйлар.

         Таң ата, яктыра.

Әтәч (кычкыра). Кик-ри-күк!

Тавык. ( нидер чүпли, казына) Нишләптер безнең хуҗабыз күренми әле.

Песи. ( ишегалдында йөри, нәрсәнедер күзәтә) Кайчан кайтыр икән ул? Мяу-у-у!

         Сыер. (абзардан башын чыгарып мөгри) Му-у-у-у, белмим шул.

Чеби (елый). Чип-чип-чип, мин курка-а-ам!

Бәрән. (шук кәҗә белән башларын бәргәләшәләр) Бә-ә-ә! Мин дә куркам.

Әтәч. (Үрдәкнең сөйләнеп йөргәнен күреп, читәннән кычкыра)Үрдәк, тукта әле!

Ат. (Үрдәкнең ишетмәгәнен күреп) Кара әле, тыңла әле! Сиңа әйтәбез.

Кәҗә. Кайтмый да, кайтмый Хуҗабыз. Мә-ә-ә! Аны эзләп кайтырга кирәк.Мә-ә-ә!

         Әтәч. (күкрәкләрен киереп үрдәк алдына сикереп төшә) Син очасың да, син йөзәсең          дә, син йөгерәсең дә, син бар!

Тавык.( канатларын селкетеп, белдеклелеген исбатлап) Ләкин берәүгә дә нишләп йөрүеңне  белгертәсе булма!

Сертотмас үрдәк  (бер урында таптанып тора да, күнеп) Ярар, сезнең хакыгыз өчен генә барсам,  барырмын инде. (бик горурланып китә)

Сәхнәдә табигать күренеше. Сертотмас үрдәк олы юлдан бара, елга буйлап йөзә. Менә куе урманга да барып җитә. Күбәләк артыннан  йөри. Каршысына керпе килеп чыга.

Керпе.( аркасында берничә гөмбә) Кая барасың болай?

Сертотмас үрдәк ( гадәттәгечә, хыялланып сөйләп китә)Урманда утын кисүче Хуҗабызны эзлим. Әле җитмәсә, этебез дә аңа ияреп киткән иде. Хэәзер йорт-җирне саклаучы берәү дә юк. Аларны алып кайтырга иптәшләрем мине җибәрделәр.

Керпе. (әйләнә – тирәсенә каранып) Синең өең еракмы соң?

Анда симез тычканнар, усал еланнар юкмы?

Сертотмас үрдәк  ( сөйләшер иптәш булганына сөенеп) Менә шушы сукмак безнең өйгә туп-туры алып бара, берәүгә дә әйтмә, кара!

Керпе.(авыл ягына карап) Мин инде андый усалларның берсе дә түгел, синең серләреңне белсәм дә, каян килүеңне күрсәм дә, сиңа зарарлы эш эшләмәм. Шулай да син саграк бул. Очраган берәүгә серләреңне сөйләмә.

Автор. Үрдәк аның киңәшенә колак салмый, ашыга-ашыга урман эченә атлый. Бара-бара озын колаклы бер куян очрый. (Сертотмас үрдәккә куян килеп бәрелә)

Куян. (Үрдәкне күргәнгә аптырап) Әй, бүрекле үрдәк, көзге төсле матур, кыр төсле зур күл булганда,  ни эшләп урманда буталып йөрисең?

Сертотмас үрдәк  Хуҗабыз белән этебез урманга утын кисәргэ киткәннәр иде, өебез ялгыз калды.

Куян (эченнән генә). Алай булгач, Хуҗаның алмагачларын кимерергә

бик җайлы вакыт икән! (үрдәккә карап). Хуҗаңны күргәнем юк. (тизрәк авылга чаба).

Автор. Сертотмас үрдәк бара-бара бер аланлыкка барып җитә. Анда зур

аю йоклап ята.

Сертотмас үрдәк  Әй, тор әле, йокы бәлеше! Эт иярткэн, кулына балта тоткан кешене күрмәдеңме?

Аю. (ачуы килеп уяна). Күрмәдем. (үрдәкнең хәлен аңлагандай ). Урман эченәрәк керсәң, һичшиксез табарсың! (үрдәк юлын дәвам итә).

Аю. (үзалдына) Хуҗаның умартасын ватып, бал ашап кайтырга бик җайлы

вакыт икән! (авылга китә). Сертотмас үрдәк каршына Бүре килеп чыга.

Бүре. Әй, бүрекле баш, шушындый куе урманда япа-ялгызың гына курыкмыйча батырланып ничек йөрисең?

Сертотмас үрдәк. ( сөйләнә-сөйләнә)Эт иярткән, кулына балта тоткан кешене күрмәдеңме?

Бүре. (тешләрен шыгырдатып, үз-үзенә).Боларның сарыкларын ашап кайтырга бик җайлы чак икән! (үрдәккә карап) Андый кешене күргәнем юк. (китә).

        Автор.  Сертотмас үрдәк Хуҗаны эзләүне дәвам итә. Каршысына көлтәдәй койрыклы бер Төлке килеп чыга.

Сертотмас үрдәк  (төлкегә сокланып) Багалмакай, матур апакай, минем Хуҗамны күрмәдеңме? Янында эте, кулында балтасы бар иде.

Төлке. Чибәрләрнең чибәре, гәүһәрләрнең гәүһәре, күрдем мин аны! Янында

кәкре койрыклы эте дә, билендә корыч балтасы да бар иде. Әйдә, алып барам!

          Автор.  Төлке Сертотмас үрдәкне үз оясы янына алып кайта. Анда төлке балалары уйнап йөриләр.

Төлке балалары. Әни, безгә азык алып кайттыңмы?

Төлке. (Сертотмас үрдәккә ымлап) Менә сезгә тәмле үрдәк ите.

Төлке балалары. Ура! Ура! Ура! (Төлке балалары бии).

Төлке. Хәзер балакайларым, авылга барам, берьюлы берничә үрдәк алып кайтам!

Төлке шулай дип авылга китә. Ә Сертотмас үрдәк бераздан төлке балаларыннан кача. Төлке оясыннан очып чыгып китә.

Автор. Бер Сертотмас үрдәк аркасында бу хуҗалык тәмам туздырылган булыр

иде, ләкин Хуҗа уяу кеше булган, дошманнарына каршы һәр җирдә киртә куйган.

Куян рәшәткә арасыннан үтә алмаган, кире борылган. Аю бәрәңге базына төшкән. Бүрегә дэ сарыклар эләкмәгән, хуҗаның абзарына ул бөтенләй керә алмаган. Төлке хәйләкәр булса да, кача алмый калган, үрдәк ите ашыйм дигәндә генә, капкынга

эләккән, ә Хуҗа кайткач инде, үрдәкнең кирәген биргән…

(Хуҗа кайтып кергәндә урман җәнлекләре капкында була, хуҗа кайтып аларга

яный, орыша…)

Автор. Хайваннар эшнең хикмәтен Хуҗага сөйләп биргәннәр. Сертотмасны шундый зур эшкә кушуларына алар да бик нык үкенгәннәр.

Сертотмас үрдәк.  Гафу итегез мине! Мин бүтән бер вакытта да серне башкаларга сөйләп йөрмәмен! Бак-бак!

Автор. Әлбәттә, Сертотмас үрдәкне гафу иткәннәр. Менә шуның белән әкият тә тәмам! Дуслыкның кыйммәтен белеп тату яшәргә кирәк.

Ишегалдында музыка уйный, хайваннар һәм кош-кортлар күңел ача. Күмәк бию.