Мөгаллим язмалары

 

Казан шәһәре Совет районы муниципаль бюджет белеем учреждениесе 156 нчы номерлы урта гомуми белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Тихонова Нурфия Ринат кызы. Татар теле дәресенә 7 нче сыйныф өчен контроль эш.  

Аңлатма язуы. Ел буена программа буенча өйрәнелгән бүлекләр буенча белем һәм күнекмәләрне тикшерү. Темалар буенча контроль эштә 8 бирем бирелде.

Эш формасы: контроль эш ( 2 вариантта)
Өйрәнелгән бүлекләр:
1.Белем һәм тормыш.
2. Өлкәннәр һәм кечкенәләр.
3. Ял итү.
4. Спорт һәм сәламәт яшәү рәвеше.
5. Ел фасыллары.
6. Татарстанның казанышлары.
7. Сәүдә үзәгендә.

Максат һәм бурычлар:

1. Укучыларның сүзләргә сүз ясагыч кушымчаларын дөрес куюын ачыклау.

2. Укучыларның хәл фигыль формаларын дөрес аера белүләрен билгеләү.

3. Исем фигыль күрсәткечләрен дөрес куллана белүне күрсәтү.

4. Сыйфат фигыльне дөрес тәрҗемә итүне ачыклау.

5. Кереш сүзләрнең сөйләмдә дөрес урында куллануны тикшерү.

6. Фикерне туплап җөмләләрне дөрес тәмамлый белүне ачыклау.

7. Репликаларны тутырып сөйләм телен баету.

8. Дөрес җөмләләр төзи белүләрен тикшерү

1 вариант.
1)Сүзләргә сүз ясагыч кушымчалар куярга.
Матур… , авыл… , эш… , яшь… ,
*Бу сүзләр белән җөмлә төзергә.
2) Бирелгән фигыльләрдән Хәл фигыльнең 1, 2, 3 формаларын ясагыз.
укы, сора, утыр, көл,
*Бу сүзләр белән җөмлә төзе.
3) Бирелгән фигыльләрдән исем фигыль ясагыз.
кил, кайт,ят,ал.
* исем фигыльнең юклык формасын яса.
4) Сыйфат фигыльләрне тәрҗемә итегез.
-ездивший человек.
– приехавший гость.
– говорящий человек.
5) Кереш сүзләр белән җөмләләр төзегез.
Әлбәттә, зинһар, бәлки, имеш.
6) Җөмләләрне язып бетерегез.
Мин китапханәгә еш йөрим, чөнки…. .
Җәен мин авылга әбиемә…. .
Урманга барып, ул… .
7) Кирәкле репликаларны куегыз.
Артур, син табигатьне яратасыңмы?
… .
Гаиләгез белән елга буена еш барасызмы?
…. .
Саф һавада еш буласызмы?
…
8) “Җәйге каникулларның бер көне” темасына кечкенә хикәя төзе. Тулырак…

           Җимерелү.

Милләт фаҗигасе.

Россия империясендә татар телен җимерү сәясәтенең уңай яклары да булды.Әйе, һәр начар нәрсәнең файдалы ягы булмый калмый. Без,беренчедән, үзебез Татарстаннан сайлап куйган депутатларыбызның татар телен яклап бер кәлимә сүз әйтмәүләрен күрдек.Аларга ышаныч болай да шуның кадәр генә иде, ә инде бер каршылыксыз Мәскәү кушканны яклап кул күтәрүләре бөтенләй өметне өзде.Икенчедән,халык үзе дә күтәрелмәде.Барлы-юклы митингларга бармак белән санарлык кешеләр җыелды.Димәк,татар халкына үз ана теле кирәк түгеллеген күрдек. Бу-милләтнең фаҗигасе, аның бетүгә баруы. Өченчедән,матбугат чаралары әлеге темадан читтә калырга тырыштылар, кискен фикерләр ишетелмәде ,димәк аларга “телләшмәскә” дигән күрсәтмә бирелгән. Бары интернет челтәрендә генә тел тирәсендә җәяүле буранны хәтерләткән азмы-күпме “көрәш” барды, әмма ул эш тә имзалар җыюдан артыкка китә алмады.Кыскасы,телне бетерү – кемнең кем икәнлеген ачып салды.Битлек кигәннәр,икейөзлеләр, куркаклар,демагоглар фаш ителде.

Татар телен татар кулы белән…

Мәскәү хан заманнарындагыча эш итте: татар телен татар кулы белән бетерде.Ә татар җәмәгатьчелеге тыныч кына шушы залимлекне читтән карап-күзәтеп торды.Бары бер кеше – “Солнце” мәктәбе директоры П.Шмаков прокуратураның бу законсыз карары белән килешмәде, уку елы уртасында татар теле сәгатьләрен кыскартмады.Аны шуның өчен судтан судка йөрттеләр,әмма эшеннән ала алмадылар.Татар кешесе булмаган Шмаковка татар теле сәгатьләре ул кадәр кирәк тә түгелдер,ләкин ул уку елы уртасында укытучыларын урамга куып чыгармады.Эш менә нәкъ шунда: кешелеклелектә, мәрхәмәтлелектә, курыкмауда, законлылыкта.Татарстанның бөтен мәктәп директорлары үзләренең эш урыннарын югалтудан шүрләмичә ,менә шулай бердәм булып,прокурорның “ә” дигәненә “җә” дип тормаган булсалар,татар теле сәгатьләрен саклап кала ала иделәр.Әмма татар милләтеннән булган меңләгән директор моны эшләмәде, үзенең ана телен руска сатты. Шуның белән татарларны урыслаштыру сәясәте җиңеп чыкты.

Кем гаепле?

Шуннан кайбер “акыллыбашлар” аңнарына килеп, гаеплене эзли башладылар…һәм таптылар! Татар теле укытучылары татар телен саклап калу буенча бер нәрсә дә эшләмәгәннәр икән бит! Алар йөзәрләп,меңәрләп урамнарга чыгарга, Мәскәүгә озын-озын хатлар язарга, Президент бусагасын таптарга тиеш булганнар икән.Ә алар ,гөнаһ шомлыгына каршы, боларның берсен дә эшләмәгәннәр. И,мескен татар теле укытучысы! Тагын җәмгыятьнең битарафлыгын,халыкның гамьсезлеген сиңа сылап калдырмакчы булдылар. Соң уйлап карагыз: кем ул татар теле укытучысы? Ул бит шул авторитар системаның кечкенә бер шөребе.Ул – башкалар шикелле югарыдан кушканны карусыз үтәргә күнеккән гап-гади бер башкаручы.Ул нәкь башка укытучылар шикелле үзен һәм гаиләсен туйдыру өчен татар теле сәгатьләре укытып ,үзенә акча эшләүче хезмәткәр.

Шундый да законсыз, мәрхәмәтсез илдә яшибез ки, әгәр уйласалар, теләгән вакытта теләсә кайсыбызны кандала урынына сытып үтерергә мөмкиннәр икән. Ипотекасы яки банктан алган кредитлары булган һәм ялгыз аналар өчен бу хәл, чыннан да үлем белән бер булды. Уку елы уртасында кешене эшсез калдыру бернинди хезмәт законнарына да сыймый, әмма прокуратура, үзе закон сагында торучы орган кушкач, берни эшли алмадылар. Үз илендә,үз җирендә ана телен укытучы,исеме зур хәрефләр белән язылырга тиешле могтабәр мөгаллим яклаучысыз берьялгызы калды, империянең татар телен юкка чыгару тегермәненә салып тапталды, сытылды, изелде.

Шул вакытларда Татарстан Президенты инстаграмына бер татар теле укытучысы ,”… ничә буын балаларны тәрбияләп чыгардым, ә мин пенсиягә чыгарга ике ел калган вакытта, уку гөрләп барган чорда эшсез калдым. Йөрәгем әрни, йөрәгемнән кан тама. Телебезнең төп сакчысы булган татар теле укытучылары мыскылга калдырылгач, телне, милләтне саклаучы, яклаучы кем булыр икән? Барлык укытучылар исеменнән, мине кабул итеп очрашуыгызны сорыйм”, – дип язган иде ул.

Татар телен кем сакларга тиеш?

Татар теле укытучысының төп вазифасы- татар телен саклау түгел, ә балаларга шул телне өйрәтү,телгә мәхәббәт тудыру.Татар телен саклау- дәүләт,хөкүмәт эше. Безнең дәүләтебез-Россия Федерациясе дип атала. Шул дәүләткә буйсынган Татарстан җитәкчелеген телне сакламауда берничек тә гаепләп булмый.Ул ничек итеп Путинның милли телләргә бармак янавына каршы йодрык күрсәтә алсын ди? Аны бит икенче көнне үк кәнәфиеннән өстерәп төшереп ,таш капчыкка тыгып куячаклар.Ә менә халык-зур көч,ул каршылык күрсәтә ала иде, әмма татарның милли элитасы булмау Мәскәүгә үзе планлаштырганны ахыргача җиңел генә башкарып чыгарга мөмкинлек бирде. Мондый фаҗигане булдырмыйча калырга була идеме? Була иде,әгәр безнең милләт турында уйлаучы-кайгыртучы чын милли элитабыз булган булса, татар теле укытучыларына сәгатьтәре кыскарганнан соң, урам себерүче эше тәкъдим итәргә курыккан булырлар иде. Әмма ул юк. Бездә бары президент,хөкүмәт,мэр тирәсендәге кәнәфи һәм малы өчен калтырап торган “чиновниклар элитасы” гына бар. Укыйлармы икән аларның балалары,оныклары татар телен? Юк икән шул,укымыйлар алар татар телен. Югары урыннарда эшләүче чиновникларның балалары укый торган иң “элитный” Казан мәктәбендә татар теле мәҗбүри укытылмый.

Халыкара мәктәп (International School in Kazan)дип аталган бу мәктәп инде өченче елын эшли.Аның бер корпусы Федосеевский,икенче корпусы-Мәүлетовлар урамында урнашкан. “Татарстан Хогварды”ның үзенчәлеге шунда: монда күп фәннәр инглиз телендә укытыла, укытучыларның шактые чит илнеке,нигездә АКШ, Бөекбритания, Канада, Көньяк Африкадан 30дан артык педагог чакырып китерелгән. Укыган өчен түләү айга 60-70 мең.Татарстан президентының улы, министрларның, мэрия хезмәткәрләренең балалары шушында укыйлар.Татар теле атнага 1 сәгать керә һәм бары 5нче сыйныфка кадәр генә укытыла.

Бетерү дәвам итә.

Менә шундый мөнәсәбәт татар теленә Татарстанның иң яхшы мәктәбендә. Ярый,теләсәләр нишләсеннәр,инде бу эшләр тарихта калды.Бүген нәрсә күрәбез? Гаҗәп хәлләр,җәмәгать! КФУда татар журналистикасы кафедрасы бетерелде.Бу инде татар матбугатын юкка чыгару өчен махсус эшләнә.Чөнки татарча газет-журналлар чыгып торганда әле тел яши,халык татарча укый,фикерен үз телендә белдерә ала.Аны шушы хокукыннан да мәхрүм итәргә булдылар.

Билгеле, профессиональ татар журналистлары булмаса,матбугат үзеннән үзе сүнәчәк. Бу сәясәт, милли телләрне бетерүгә юнәлдерелгән мәкерле сәясәт. Явыз Иван татарны ут һәм кылыч белән кырган булса,бүгенге империячел көчләр милләтне кәгазь һәм каләм белән тар-мар итәләр.

Быелгы уку елы башыннан элеккеге 1200 татар теле укытучысы башка фәннәр укытуга күчерелде,дип яздылар.Бер укытучы атнага 20 сәгать кенә укыткан булса да,24000 татар теле сәгате бетерелгән дигән сүз.Бу әле матбугатта чыккан, әйтергә рөхсәт ителгән саннар.Ә бер-ике елдан пенсиягә чыгарга тиешле күпме татар теле укытучысын кан-яшь елатып мәктәптән китәргә мәҗбүр иттеләр,күпме укытучының икенче белгечлекне үзләштерергә мөмкинчелеге булмады,күпме укытучы кул селтәп үзе китеп барды.

Без үткән елның октябрендә 3 меңнән артык татар теле укытучысының укыту сәгатьләрсез калганын бик яхшы хәтерлибез Боларын исәпкә алучы юк,болары мәгариф дөньясыннан сызып ташланган кадерсез кешеләр.Әлеге 1200 укытучы да бәхетсез укытучылар,мин аларны сөймәгән егеткә көчләп кияүгә бирелгән кызларга охшатам. Туган җиремдә минем туган телемне менә шундый хурлыкка калдырдылар.

Үзем дә татар теле укытучысы булгач,әлеге хәлләр йөрәккә нык сукты.Мондый хәлләр нигә килеп чыкты,без моңарчы дус-татулык белән аерылып торабыз дигән шапырыну белән гел макталып торган төбәк нигә икегә бүленде? Ни өчен руслар татар телен укытуга шулкадәр ярсу көч белән күтәрелделәр?Һәм әле бүген дә ярсый-ярсый мәктәпләрдә татар телен бөтенләй бетерү өчен Путинга хатлар язалар.Татар телен яклап плакат күтәргән кеше икенче көнне үк полиция бүлмәсендә утыра,ә татар теленә каршы адәмнәргә үзләренең мәкерле эшләрен тормышка ашыру өчен тулы ирек бирелә.Бу җитәкчеләрнең телләреннән төшермәгән “толерантлык” нәтиҗәсеме? Аңламыйм,аңлый алмыйм.Шуңа күрә бу турыда сөйләшкәндә сүз мәктәпләрдә татар теле сәгатьләрен кыскарту турында гына барырга тиеш түгел. Сүз хыянәт,битарафлык,куркаклык турында да.

Аяныч. Миңа оят.Минем туган телемне укытуны сорап бүген ата-аналарга гариза яздырулары оят.Әйтерсең татар теле ниндидер “чит элемент” , әйтерсең аның без белмәгән зур гөнаһысы бар. Кайсы илдә кешегә үз ана телен гариза язып укытканнарын күргәнегез бар?! Тарихта юк,дөньяда булмаган хәл. Гариза язып укытуга калдырган тел өчен милләтебезнең күпме көч түккән даһилары алдында оят. Киләчәк буыннар алдында оят. Дәшми калганнар өчен оят.

Яңа сынаулар.

Татар телен һәм татар теле укытучыларын яңа сынаулар көтә.Татар теле һәм әдәбиятыннан эш программалары (укыту программалары дисәң дөресрәк булыр иде) ел ахырына кадәр русчага тәрҗемә ителгән булырга тиеш.Болай да диссертация калынлыгы планнарны русчага тәрҗемә итү өчен күп көч һәм тырышлык кирәк.Түрәләрнең өлкән агайдан куркулары татар теле укытучыларына тагын зур йөк булып төшә.Өстәвенә кабат татар теле укытучыларының белем дәрәҗәләрен сынаячаклар. Мескен укытучы түзсен генә. P.S. 2012 елның 19 декабрендә Путин “Россия дәүләт милли сәясәте стратегиясе”нә кул куйган иде. Документтан күренгәнчә, Русия дәүләтенең милли сәясәт өлкәсендә төп максаты – гомумрусия ватандашлык бердәмлеген ныгыту. Ягъни, «русиян милләте, русияле милләт» булып берләшү. Русиянең урыс булмаган халыклары урыс милләте, урыс мәдәнияте, урыс аңы (коды), урыс теле тирәсендә укмашырга һәм нәтиҗәдә бердәм бер милләт – россиян милләтен тәшкил итәргә тиеш булалар. Планның срогы-2025нче ел.Димәк,татар милләтенә яшәп калу өчен җиде ел вакыт калган…   

 Казан шәһәре Совет районы муниципаль бюджет белем учреждениесе 156 нчы номерлы урта гомуми белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Тихонова Нурфия Ринат кызы.  

[dropshadowbox align=”none” effect=”lifted-both” width=”auto” height=”” background_color=”#ffffff” border_width=”1″ border_color=”#dddddd” ]Тема:Туган телем, Туган җирем. Башлангыч сыйныфлар өчен әдәби кичә.Максат:Туган теленә карата мәрхәмәтле караш тәрбияләү. Туган телендә сөйләшергә чакыру. Туган телне яратырга, иътирам итәргә өйрәту. Кичә барышы: Беренче укучы: -Хәерле көн, хөрмәтле укучылар, килгән кунаклар! Без сезнең белән Туган җиребезгә ,тунан телебезгә багышланган кичәгә җыелдык.Дөньяда һәр бер кешенең туган җире булган кебек туган теле дә була. Һәр кеше өчен туган җир дә, туган тел дә бер генә. Шуңа күрә һәрберебез үзенең туган җирен, туган телен олыларга,яратырга тиеш. Икенче укучы: Туган җирем, туган телем, Минем өчен бер генә. Туган тел һәм җирнең олылыгын, Син укучым бел генэ. -Нәрсә сон ул тел? -Тел – кешеләрнең аралашу чарасы. Тел ярдәмендә кешеләр сөйләшә, аралаша,бер-берсен аңлый, уй-фикерләрне белә.Шуның өчен тел кеше тормышында зур урын алып тора. Кеше өчен тел – тормыш чыганагы, белем чишмәсе. (Балалар башкаруында:Г. Тукайның “Туган тел” җыры җырлана.) Өченче укучы: -Туган тел төшенчәсенә зур мәгънә салынган. Ул Ватан, туган җир, әти-әни сүзләре белән бер үк дәрәҗәдә торучы бөек, изге һәм кадерле тел. Ул телне шуна күрә туган тел дип атыйлар. Ул телгә баланы аның иң якын кешесе-әнисе өйрәтә. Шул телдә аңа бишек җырлары җырлый. Дүртенче укучы: Тугачтын ук ишеткәнмен, Әниемнең тәмле сүзләрен. Бишек җырын көйли-көйли, Сөйләгәндер телнең серләрең. Шуна күрә безнен телебез, Ачылган шул татар телендә. Телебезнең олы, моңлы. нурлы булуын, Онытмабыз без бит гомердә. Бишенче укучы: (Татар халык җыры “Бишек җыры” башкарыла.) Әлли-бәлли итәр бу, Йокларга китәр бу, Бәү-бәү итеп, күз йомып, Изрәп кенә китәр бу. Алма кебек тәгәрәп, Үсеп буйга җитәр бу, Абыйлары артыннан Мәдрәсәгә китәр бу. Мәдрәсәләрдә укыгач, Галим булып җитәр бу. ( Татар халык киеменнән кыз бишек янында җырлый.) Алтынчы укучы: -Туган тел! Һәркем өчен дә газиз суз бу. Чөнки иң кадерле “әти”,”әни” сүзләрен туган телдә әйтәбез. Туган телебезнең , туган җиребезнең булуын без иң элек туган тел аша тоябыз. Туган телем Энҗе Мөэминова Дөньяда иң-иң матур ил, Ул – минем туган илем. Дөньяда иң-иң матур тел, Ул – минем туган телем. “Балам!” – диеп туган телдә Эндәшә миңа әткәм. “Әнием!” – дип, әнкәемә Мин туган телдә әйтәм. Туган телемдә сөйләшеп, Яшим мин туган илдә. “Туган ил” сүзне дә Әйтәм мин туган телдә. Иң изге хисләремне мин Туган илдә.аңлатам. Шуңа күрә туган телне Хөрмәтлим мин, яратам. Җиденче укучы: -Татар халкы- акыллы , батыр халык ул. Күпме михнәт чиккән ул. Утка –суга салсаларда калкып чыккан. Чукындырганнар ул түзгән үлмәгән, тамырларын югалтмаган, тагын көчлерәк булып яшәргә тырышкан. Иң авыр кимсетүләргә дә, сынмаган –сыгылмаган горур татар булып калган. Сигезенче укучы: Милли моңнар (Г.Тукай сүзләре.) Ишеттем мин кичә: берәү җырлый Чын безнеңчә матур, милли көй; Башка килә уйлар төрле-төрле, — Әллә нинди зарлы, моңлы көй. Өзлеп-өзлеп кенә әйтеп бирә Татар күңле ниләр сизгәнен; Мискин булып торган өч йөз елда Тәкъдир безне ничек изгәнен. Күпме михнәт чиккән безнең халык, Күпме күз яшьләре түгелгән; Милли хисләр белән ялкынланып, Сызылып-сызылып чыга күңленнән. Хәйран булып җырны тыңлап тордым, Ташлап түбән дөнья уйларын; Күз алдымда күргән төсле булдым Болгар һәм Агыйдел буйларын. Түзәлмәдем, бардым җырлаучыга, Дидем: «Кардәш, бу көй нинди көй?» Җавабында милләттәшем миңа: «Бу көй була, диде, Әллүки!» Тугызынчы укучы: Безнең- телебез матур тел . Безнең татар телендә мәкальләр дә бик күп. ( Укучылар бер-бер артлы мәкальләр әйтәләр.) Ана теле бер булыр. Иле барның теле бар. Туган тел үзем өчен, башка тел көнем өчен. Инсафлының теле саф. Туган телне кадерләгән халык кадерле булыр. Кешенең теле аңа дан да китерә ала, хурлык та китерә ала. Авыздагы сүзгә син ия, авыздан чыккач, сүз ия. Кулыңны, аннан бигрәк телеңне тый. Татлы тел тимер капканы ачар. Усал тел кыш кебек, яхшы тел яз кебек. Унынчы укучы: Кадерле укучылар, кунаклар! Безнең телебез –күркәм тел. Әгәр милләтнең теле кулланылмый башласа, ул юкка чыга. Моның өчен сугыш та , кан кою да кирәкми. Телең бетте исә, халыкның әдәбияты да, гореф-гадәтләре дә, йолалары да бетә дигән сүз. Тел өчен көрәш – милләт өчен көрәш ул. Шуның өчен телне бергәләп саклыйк дуслар, ятлар кулына биреп, аяк астында таптатмыйк. Үз телебездә сөйләшик, балаларыбызга өйрәтик. Онытмыйк телебезне. Шәүкәт Галиев Туган телем Әнкәм сөеп-сөеп әйткән, Әткәм чөеп-чөеп әйткән, Апам биеп-биеп әйткән Матур сүзләр җанымдадыр! Әбкәм сыйпап-сыйпап әйткән, Бабам сыйлап-сыйлап әйткән, Абзам сынап-сынап әйткән Зирәк сүзләр адымдадыр! Язда уйнап-уйнап үскән, Җәйдә буйлап-буйлап үскән, Көздә уйлап-уйлап үскән Туган телем канымдадыр! Телгә тимә — аңга тимә, Телгә тимә — канга тимә, Телгә тимә — намга тимә, Телгә тимә — җанга тимә   Күчереп алырга[/dropshadowbox]

Тулырак…

Факультатив-дәресме ул? 

   “Безнең гәҗит”нең 26 сентябрь санында(№39) хөрмәтле академигыбыз Рүзәл Юсуповның “Яңача эшләргә кирәк” дигән мәкаләсе басылды.Галим бүгенге көндә факультатив дәрәҗәсенә төшеп калган татар телен ничек укытырга кирәклеге буенча киңәшләрен бирә. Академик белән сүз көрәштерү уңайсызрак,билгеле,әмма мин 40 елдан артык мәктәптә эшләгән укытучы буларак,бу язманың практик ягын бәяләп,бүгенге вәзгыять белән бәйләп кайбер фикерләремне белдерергә булдым.

Соңгы 20 елда мин башта рус балаларына татар теле укыттым,аннан мәктәпнең статусы үзгәрү сәбәпле,татар балаларына татар теле һәм әдәбиятын укыта башладым.Минем дә ана теленнән факультатив сәгатьләрем бар.Гомумән,мин факультативның нинди дәрес икәнлеген бик әйбәт белгән кеше.Аны бөтен укытучылар да белә.

Факультатив – җиденче сәгатькә куелган иң дәрәҗәсез дәрес ул.Факультативларда педагогиканың төп принцибы булган эзлеклелек сакланмый.Әйтик,быелгы уку елында 8нче сыйныфларда факультатив бар,ә киләсе уку елында ул сәгатьләрне башка фәнгә бирсәләр, 9нчы сыйныфта булмаска да мөмкин. Факультативка калган укучылар аны үзләренә йөкләнгән кирәкмәгән артык бер эш итеп кабул итәләр.Сыйныфның яртысы кайтып китә я икенче кызыклырак нәрсә белән шөгыльләнә.Ә бу ана телен өйрәнергә йөрүчеләр исә тагын бер дәрес баш катырып утырырга тиеш булалар.

Укучылар да,үзең дә инде бу вакытка тәмам арып беткән буласың.Укытучының нинди генә “тиешле педагогик һәм психологик белеме,зур һөнәри осталыгы” булмасын, ул,беренче чиратта кеше,ә кеше физиологик һәм психологик яктан арый торган җан иясе.Көннең икенче яртысында,төгәлрәге сәгать өчтә факультативта утыручы балаларның яртысы инде йоклап беткән була.Һәм менә шушындый шартларда укытучыларга ана теле факультативын  ничек укытырга кирәклегенә өйрәтәләр.

”Татар телен факультатив нигездә иң яхшы,иң тырыш педагоглар гына нәтиҗәле итеп укыта алачак.Бу профессиягә элегрәк очраклы рәвештә килеп эләккән,көн узсынга гына дип йөргән укытучыларга мәктәп белән саубуллашырга туры киләчәк”,дип яза хөрмәтле академигыбыз.Соңга калдыгыз инде,әфәнделәр! Бу сүзләр татар теле укытучылары өчен 15-20 ел элегрәк яңгырарга тиеш иде.Инде болай да мәктәпләрдә татар теле укытучыларының иләктән иләнгәннәре генә калды.Татарстанда мәгариф өлкәсендәге иң зур ялгыш: татар телен укыту буенча махсус педагогик белемнәре булмаган кешеләргә татар телен укыттыра башлау булды.Миңа Казанда белем күтәрү буенча курслар узган вакытларда шактый мәктәпләрдә татар теле дәресләрендә булырга туры килде.Шунда мин татарча авырлык белән сөйләшкән,рус сүзләренең татарчасын дөрес әйтә алмаган,татар тарихын бөтенләй белмәгән мескен укытучыларны күп очраттым.

Аз-маз татарча сукалаган кичәге завод инженеры бер айлык укулар үтеп кенә татар теленә өйрәтә аламы? Юк,күпме генә тырышса да,булдыра алмый ул аны.Алай да була торган булса югары белем алып торуның кирәге дә калмас иде. Факультатив укыту өчен махсус укытучылар әзерләнмәячәк,билгеле.Ул дәресләр моңарчы шул татар телен укыткан яки сәгатьләре җитмәгән укытучыларга  бүлеп биреләчәк.

”Бу эшне эчтәлекле ,кызыклы,дәресләр бирә торган оста педагоглар гына булдыра алачак”,диелә мәкаләдә.Нәрсә,татар телен моңарчы шундый педагоглар укытмады микәнни? Татар теле һәм әдәбияты укытучылары иң тырыш,иң булган укытучылар.”Белем җәүһәрләре”ндә иң күп катнашучылар-татар теле укытучылары.Әмма татар телен факультатив нигезендә укыта башлау-аның дәрәҗәсен тагын бер баскычка түбән төшерде.Кем генә укытса да, ул факультативны укыту-укыту түгел инде,укыткан булып азаплану…

Намус һәм тел.   

Мәкаләдә мондый юллар бар: “Туган телеңне белү-камил акыллы һәр кешенең намус эше,чөнки ул ата-анаң,әби-бабаларың,туган җирең кебек үк кадерле”. Бәхәсләшеп булмый торган хак сүзләр.Ләкин бүгенге укучы аңлый,укытучы сөйләп кенә аңлата торган сүзләр түгел.Чөнки тормыш киресен күрсәтә. Чынбарлык шундый: намусың никадәр чиста булса да, татар телен белү белән генә бер тиен дә акча эшли алмыйсың.Бүгенге көндә һәркем намусның түбән баскычта,ә байлыкның өске баскычта торуын күреп-белеп тора.

Татар телен бетерүне бөтен татар җәмәгатьчелеге читтән генә күзәтеп торды.Нишләп ана телен саклап күтәрелмәде татар халкы? Менә монысы татар милләтенең бетүгә баруын күрсәтүче фаҗигале сорау.Һәм балаларга күпме генә ана телең кирәк дип сөйләсәң дә,алар аның көндәлек тормышта кирәкмәгәнен күреп торалар.Факультативларга балаларны туплау эше бик кыен булачак.Шуңа күрә автор бу эшне “ата-аналардан башлау хәерлерәк тә буладыр әле”,дип яза. Тулырак…

Яр Чаллы шәһәре “23нче “Нурчәчәк” катнаш балалар бакчасы” муниципаль мәктәпкәчә белем бирү учреждениесе”нең I категорияле тәрбиячесе Кашапова Энҗе Алмаз кызы.Тема: “Социаль-коммуникатив үсеш белем бирү өлкәсе буенча уртанчылар төркемендә «Су анасында кунакта» темасына шөгыль конспекты”.

Максат:Г.Тукайның күпкырлы иҗатына кызыксыну уяту, иһтирам хисләре тәрбияләү. Бурычлар: 1.Белем бирү: Балаларда шагыйрьнең шигырләренә кызыксыну уяту, сүз байлыкларын арттыру, әкиятләрне,  шигырьләрне  сөйләгәндә тыңлый белү күнекмәләрен ныгыту.Кечкенә шигырьләрне матур итеп ятлап сөйли белү, тирә-юньдәге күренешләргә игътибарны туплый белергә өйрәтү.  2.Үстерү: Балаларда бәйләнешле сөйләм телен үстерү, сорауларга дөрес һәм тулы итеп җавап бирү осталыгын арттыру,игьтибарлык,мөстәкыйль фикерләү,хәтер, иҗади күзаллауны, милли үзаңны үстерү. 3.Тәрбия бурычы: балаларда бер-берсенә дустанә мөнәсәбәт,күзәтүчәнлек тәрбияләү; әкият геройларына карата кызыксыну тәрбияләү;начар гадәтләрне төзәтү омтылышын тәрбияләү,башкаларга ярдәм итү теләге булдыру. Белем бирү өлкәсенең интеграциясе: “Аралашу”, “Танып белү”, “Соицалләштерү”, “Музыка”, “Физик тәрбия”. Балаларның эшчәнлеге: Күрсәтмә җиһазлар: Г.Тукай портреты, зәңгәр төсле тукыма, сары төсле тарак, төрле әкиятләрдән балалар санынча иллюстрацияләр, уенчык эт, күбәләк уенчыгы, милли киемдәге малай курчак. Кулланма җиһазлар: балалар санынча схема-таблицалар. Методик алымнар: әңгәмә,уен,күрсәтмәлек,мактау. Алдан эшләнгән эш: дидактик уеннар, Г.Тукай әкиятләрен уку, шигырләр өйрәнү. Шәхси эш: К.Равил, З.Рөстәм белән тулы итеп җавап бирү күнекмәсен ныгыту. Шөгыль барышы: 1.Оештыру. – Балалар, безгә бүген кунаклар килде.Әйдәгез, алар белән матур итеп исәнләшик. -Исәнмесез! – Кәефләрегез ничек? – Әйбәт. -Балалар, бүген мин бакчага килгәндә бер күбәләк күрдем. Ул миңа ияреп, хәтта безнең төркем бүлмәсенә дә керде. Әйтегез әле миңа, күбәләк каян килеп чыккан, нәрсә эшләп йөри икән соң? Моңарчы бер күбәләк тә юк иде бит әле. Балалар, күбәләкләр бит кышын йоклый, шулаймы? -Урамда хәзер яз. -Кайдан беләбез соң яз ае икәнен?  (карлар эреде, көннәр җылы, җылы яңгырлар ява, агачларда бөреләр күренә, бөҗәкләр уяна). -Әйе, дөрес. Балалар бүген көн нинди? -Көн җылы,кояшлы. -Ә бүген атнаның нинди көне, ничәнче көне.(җомга, бишенче көн) -Күбәләк безне ямьле табигать кочагына сәяхәткә чакыра …. -Әйдәгез балалар, күзләрне йомыйк, әкрен тавыш белән генә бишкә кадәр саныйбыз. Күзләрне ачабыз. -Балалар, карагыз әле, бу нәрсә? Әйе, нинди серле күл янында пәйда булдык без. (Таракны ала). Ә бусы нәрсә? -Алтын тарак. -Кемнеке икән соң ул? Кайсы әкияттән? -Әйе, дөрес. Ә бу әкиятне кем язган? Беләсезме? -Г.Тукай. -Ә аның тагын нинди әсәрләрен беләсез? (Гали белән Кәҗә, Туган тел, Шүрәле әкияте, Бала белән Күбәләк). -Әнә балалар, аның портреты. Ул сезгә елмая, ни өчен дип уйлыйсыз? (ул кечкенә балаларны яраткан, моңа аның балалар өчен язган әсәрләре мисал, аны белүегезгә шат) -Мин дә шулай уйлыйм, балалар.. -Су анасы үзе юк, ә серле тарак артында сезгә бирем язып калдырган. Дидактик уен  “Әкиятләр беләсеңме?” Яле, тикшереп карыйк. Балалар, килегез әле бу өстәл янына, һәрберегез берәр карточка алыгыз, ә аннары Укырга һәм күчереп алырга

Әтнә районы Олы Әтнә балалар бакчасы тәрбиячесе Шафигуллина Зилә Рафис кызы.

Нәрсә соң ул моторика? Моторика (латин сүзе) – хәрәкәт дигәнне аңлата. Эре моторика һәм вак моторика төрләре була. Сенсомоторика – тою, сизү һәм хәрәкәт дигәнне аңлата. Йөгерү, үрмәләү, йөрү, сикерү, бөгелү һ.б. – барсы да эре моторикага карый. Иң беренче бала эре моториканы үзләштерә, ә анан соң аңа, үсә – үсә, вак моторика күнекмләре өстәлә. Вак моторика –  ул вак предметлар белән хәрәкәт итә алу сәләте һәм алар белән төгәл эш итә белү. Мәсьәлән, төймәне сәдәфли, чишә алу, төеннәр бәйли белү, музыкаль уен коралларында уйнау, рәсем ясау, кисү. Ни өчен мәктәпкәчә яшьтәге балаларга вак моториканы үстерү мөһим? Балаланың сөйләме һәм аның сенсор тәҗрибәсе нык бәйле булуы инде күптән расланган. Әгәр балаланың бармак хәрәкәтләре яшь үзенчәлекләренә туры килә икән, димәк сөйләм үсеше дә тиешле нормаларга туры килә. Әгәр бармак хәрәкәтләре артта калса, гомуми моторика нормада булуга карамастан, баланың сөйләм теле тоткарлана. Сөйләм, бармак чукларының (бармакларның) тоемлау импульслары йогынтысында үсә дигән нәтиҗәгә килеп була. Вак моторика сөйләм үсешенә генә бәйләнмәгән, ул шулай ук баланың аңы, игътибары үсүгә, хәрәкәтләрне көйли, әйләнә-тирә мохиткә ориентлаша белүгә, күзәтүчәнлегенә, күрү хәтеренә дә бәйле. Гадәттә, вак мотрикасы югары дәрәҗәдә үскән бала логик фикерли белә, аның хәтере, фикерләү сәләте, игътибарлылыгы, бәйләнешле сөйләме бик яхшы дәрәҗәдә үскән була. Укырга һәм күчереп алырга