Мөгаллим язмалары

Бөгелмә муниципаль районы муниципаль бюджет белем бирү учреждениесе 9 нчы гомуми урта белем бирү мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Зиязова Айгөл Рәшит кызы. Тема: “Гомерем минем моңлы бер җыр иде…” 6 нчы сыйныфның татар төркемендә татар әдәбиятыннан уздырылган дәрес планы.

Дәреснең максаты : Муса Җәлилнең сугыш чоры иҗаты белән таныштыру һәм анализлау

Дәреснең төп бурычлары: өйрәтү: Муса Җәлилнең тормыш юлын искә төшерү, сугыш чоры иҗаты турында мәгълумат бирү;

үстерү: үз фикереңне әйтә белергә өйрәтү. Әдәби әсәрләрне дөрес аңлап, сәнгатьле укуһәм анализ ясау;

тәрбияви:  сугыш чорында авыр хәлгә калганнарга теләктәшлек хисләре тәрбияләү.

Предметара бәйләнешләр: татар теле, тарих, география, әйләнә-тирә дөнья.

Ресурслар: дәреслек, ноутбук, проектор, презентация, М.Җәлил турында тематик папкалар.

Дәрес барышы

1. Оештыру моменты

Максат – укучыларның дәрескә хәзерлеген күзәтү, барлау; белем алырга әзерлек алып бару.

– Хәерле көн, укучылар!

Килдегезме дәрескә?

-Уен, көлке, шаярулар

Калдымытәнәфестә?

Кыңгырауны ишеттек тә,

Ашыктык без дәрескә.

Җиңнәребезне сызганып,

Керешәбез дәрескә.

1. Актуальләштерү. Өй эшен тикшерү.

Максат – белем алуга карашларын ачыклау, алдагы дәрестә алган белемнәрен тикшерү.

Укучылар, тактада эленгән портретка игътибар итегез әле. Бу кеше сезгә танышмы?

Укучы. Әйе, таныш. Бу – Муса Җәлил.

Укытучы. Ә сез аның турында нәрсәләр беләсез?

Укучы. Ул татар халкының бөек шагыйре.

Укытучы. Мин сезнең белән килешәм. Бүгенге дәресебез дә татар халкының бөек улы, Советлар Союзы Герое, Ленин премиясе лауреаты, патриот-шагыйрь Муса Җәлилгә багышлана. “Муса Җәлил дигәндә – татар халкын, ә татар халкы дигәндә, Муса Җәлилне күз алдына китерәләр. Аның шәхесен һәм батырлыгын бөтен дөнья белә. Димәк, ул – чын мәгънәсендә халкыбызның бөек шәхесе, горурлыгы” ди аның турында әдәбият галиме Фоат Галимуллин. Дәресебезнең темасы: “Гомерем минем моңлы бер җыр иде…” дип атала. Ни өчен дәрескә нәкъ менә шундый тема сайланган икән, сез ничек уйлыйсыз? (укучыларның җаваплары тыңлана).

III. Уку мәсьәләсен кую.

Максат –Муса Җәлил иҗаты буенча алган белемнәрне искә төшерү

Укытучы. Әлеге сорауга төгәл җавапны дәрес ахырында бирә алырбыз дип уйлыйм. Бүгенге дәрестә без сезнең белән М.Җәлил турында видеоязма карарбыз. Ләкин ул карап утыру гына булмаячак, ә төрле истәлекләр уку, шигырьләр сөйләү белән үрелеп барачак, шул ук вакытта сез дәфтәрләрегезгә төп мәгълуматны язып барырсыз. Күрәсез, эшлисе эшләребез бик күп. Сездән зур тырышлык һәм сабырлык тәлап ителә. Инде әйдәгез, видеоязманы карый башлыйк. Тулырак…

Муса Җəлилгə багышланган әдәби-музыкаль композиция.

                      Җыры белəн җиңде дошманны…

Муса Җəлилнең зур портреты. Аңа тере чəчəклəр куелган.

Сəхнəнең сул ягында Муса Җәлилнең «Җырларым» шигыреннəн:

Җыр ɵйрəтте мине хɵр яшəргə,

Һəм үлəргə кыю ир булып.

Гомрем минем моңлы бер җыр иде,

Үлемем дə яңгырар җыр булып, – дигəн сүзлəр язылган.

Уңъякта компьютер экраны. Ул кичə барышында кинофрагментлар, сурəтлəр күрсəтү ɵчен кирəк.

Залны Муса Җәлилнең тормышы һəм иҗаты турында сɵйлəүче стендлар, фотолар, альбомнар, китаплар күргəзмəсе белəн бизəргə мɵмкин.

Пəрдə ачык. Сəхнə ярым караңгы. Акрын гына татар халык кɵе ишетелə.

Башлам. 

Экранда Берлин эчендəге сугышлар, рейхстагны штурмлау фрагментлары күрсəтелə. «День Победы» (Д.Тухманов) җыры яңгырый.

Диктор тавышы:  Бүген совет гаскəрлəре Германиянең башкаласы – Берлин шəһəрен камалышка алуны тɵгəллəделəр. Сугышлар шəһəр урамнарында бара…

Сугыш күренешлəре барган экран артыннан солдатлар чыга. Музыка акрыная. Прожектор утлары солдатларны яктырта.

1 нче солдат. 1945 елның язында, без, Берлинны штурмлаучы солдатлар, фашистлар тɵрмəсе Моабит ишегалдында чəчелеп яткан китаплар арасында читенə кулдан нидер язылган китап бите күреп алдык. Анда менə нəрсəлəр язылган иде.

2 нче солдат. (Укый) «Мин, күренекле шагыйрь Муса Җəлил, политик яктан гаеплəнгəн əсир буларак, Моабит тɵрмəсенə ябылдым. Мɵгаен, мине тиздəн атарлар. Əгəр дə бу язу руслардан берəрсенə элəксə, ул Мəскəүдəге язучы иптəшлəремə миннəн сəлам тапшырсын иде…»

Җəлил шигырьлəрен укучы (Ул һəрвакыт Җəлил портреты янында басып тора)

Үлгəндə дə йɵрəк туры калыр

Шигъремдəге изге антыма.

Бар җырымны илгə багышладым,

Гомремне дə бирəм халкыма.

Җырлап үттем данлы кɵрəш кырын,

Җырлап килдем тормыш языма.

Соңгы җырым палач балтасына

Башны тоткан килеш языла.

(«Җырларым»)

3 нче солдат. Палач балтасы астында шундый зирəк, Туган илне чиксез ярату һəм фашистларга чиксез нəфрəт хисе белəн сугарылган юллар язу ɵчен тимердəй нык ихтыярлы, олы җанлы, кайнар йɵрəкле булырга кирəк. Муса Җəлилнең бɵтен дɵньяга мəгълүм «Моабит дəфтəрлəре» халык күңелендə батырлык һəм югары поэзия үрнəге булып мəңге яши.

4 нче солдат. Муса Җəлил 1941 елның 13 июлендə ил саклаучылар сафына баса.

Җəлил шигырьлəрен укучы.

                     Калəмемне салдым юл сумкама,

Автоматым тактым аркама.

Фашистларга каршы пуля һəм җыр

Бил каешымда бергə саклана.

Əйдə, җырым, батыр җиңү дəртен

                     Алып керик ялкын эченə.

Мин калмасам җирдə, син калырсың

Һəйкəл булып үлмəс эшемə.

(«Əйдə, җырым»)

5 нче солдат. Алар чолганып алынган хəлдə бик каты һəм озак сугыш алып барганнар. Тиңдəшсез кɵрəштə Муса Җəлил берничə тапкыр яраланган һəм 1942 нче елның 28 нче июнендə, аңын югалткан хəлдə фашистлар əсирлегенə элəккəн.

Җəлил шигырьлəрен укучы.

Кичер мине, илем, синең бɵек

Исемең белəн килеп сугышка,

Данлы үлем белəн күмəлмəдем

Бу тəнемне соңгы сулышта.

Нишлим, сугыш дустым – пистолетым

Соңгы сүздəн кинəт баш тартты.

Богау салды дошман кулларыма

Һəм хурлыклы юлдан атлатты.

(«Кичер, илем»)

Шигырь сɵйлəү барышында экранда «Моабит дəфтəрлəре» фильмыннан кадрлар күрсəтелə.

6 нчы солдат. Муса Җəлил Варшава, Берлинның Моабит, Тегель, Шпандау тɵрмəлəрендə утыра.

(Экранда тɵрмə камерасы, рəшəткəле тəрəзə проекциясе. Тəрəзə артында богаулы куллар).

Җəлил шигырьлəрен укучы.

Кая гына башым куйсам да,

Кайгы талый йɵрəк итемне.

Кич ятсам да, иртə торсам да,

Əллə нəрсə җитми шикелле.

(«Ирек»)

1 нче солдат. 791 кɵн. Ачлык, яралардан жəфа чигү, рухи газап һəм əрнеш белəн тулган əсирлек кɵннəре була бу. Əсирлектə шагыйрь бəгырен кимерə торган тойгылар, ташны эретерлек күз яшьлəре белəн тулган 791 кɵнен үткəрə.

2 нче солдат. 1944 елның 25 нче августында Муса Җəлил һəм аның кɵрəштəшлəрен Плетцензее тɵрмəсенə алып килəлəр һəм гильотинода башларын чабып ɵзəлəр. Тулырак…

“Математик Яңа ел сәяхәте” , математика дәресе (10 эчендә кушу-алу темасын кабатлау).

Планны PDF форматында күчереп алырга:  Математикадан ачык дәрес  357кв

Авторның тагын бер хезмәте: Исәпләүләрнең дөреслеген тикшерү ысуллары.3нче сыйныф.

Өлгер көз, синнән җитез без!

Зал бәйрәмчә  көзге яфраклар  белән бизәлгән, идәнгә яфраклар чәчелгән.  С.Сәйдәшевның “Уңыш вальсы” яңгырый.

Алып баручы: Исәнмесез, балалар. Хәерле көн. “Әй син, өлгер көз. Синнән җитез без!” дип аталган бәйрәм иртәсен башлыйбыз. Бер табышмак әйтим әле сезгә, җавабын белерсезме икән?

“Кырлар буш кала,

Яңгырлар ява,

Җирләр дымлана,-

Бу кай чак була? “

Балалар: Көз!

Алыпбаручы: Әйе, балалар, бу-көз. Көз- ул ел буена эшләнгән эшләргә

нәтиҗә ясау вакыты. Бакчаларда үскән яшелчә-җимешләрне, басу-кырларда үскән игеннәрне җыю вакыты. Без  бүгенге бәйрәмебезне дә “Әй син, өлгер көз, синнән җитез без!”дип атадык. Исеменнән күренгәнчә бәйрәмебез күңелле уеннар, матур җырлар, матур шигырьләр белән үрелеп барачак.Ә хәзер бәйрәмне башлап җибәрер өчен сүзне уртанчылар төркеме балаларына бирәбез.

Уртанчылар төркеме балалары шигырьләрен сөйлиләр

Алып баручы.

Көз бәйрәмен элек-электән ”Сөмбелә “ бәйрәме дип тә атаганнар. Сөмбелә- ул башак дигән сүз. Сөмбелә итеп иң уңган, иң булган кызны сайлап куйганнар. Безнең бүгенге бәйрәмебезгә дә Сөмбелә килергә тиеш иде. Балалар,  әйдәгез  Сөмбеләне чакырыйк.

Балалар.(бергә) Сөмбелә, Сөмбелә, рәхим ит син бирегә!

( Музыка астында Сөмбелә керә).

Сөмбелә: Ашлык булып җирдә үсә

Уңыш бит ул”Сөмбелә”

Бөтен җирдә нурга күмә

Кояш кебек “Сөмбелә”.

Менә мин инде ул Сөмбелә.

Исәнмесез, дусларым,

Сезне сагынып килдем мин.

Көзге  бәйрәмегезгә

Күчтәнәч тә алып килдем  мин.

Алып баручы:

Әйдә Сөмбелә, түрдән уз, бүгенге бәйрәмебезнең кунагы син. Бүген безнең балаларыбыз үзләренең нинди җитез, өлгер булуларын күрсәтерләр.

Сөмбелә:

Мин рәхәтләнеп сезнең белән күңел ачармын.

Алыпбаручы: Сөмбелә, бакчабызның иң бәләкәй балалары хәзер  матур җыр җырлап күрсәтерләр.

Беренче кечкенәләр төркеме балалары чыгышы.

Күмәк җыр.

“Көз, көз әйт әле!”

Көз, көз, әйт әле

Кәрзинеңдә ниләр бар

Кәрзинемдә алмалар

Помидорлар, кыярлар

Көз, көз әйт әле

Кәрзинеңдә ниләр бар

Кәрзинемдә сары, кызыл

Алтын, матур төсләр бар.

Алып баручы. Алтын көз залыбызны никадәрле төрле-төрле төстәге яфраклар белән  түшәгән. Балалар, әйдәгез әле шул коелган яфракларны җыеп алыйк.

Уен. Яфрак җыю

Алып баручы . Балалар, ә сез  агачлар төбендә үсеп утырган гөмбәләрне күргәнегез бармы?

Балалар. Бар.

Сөмбелә. Менә мин гөмбәләрне җыярга бик яратам. Бүген дә сезгә кунакка килгәндә урман буеннан гөмбәләр җыеп алган идем, ләкин кәрзинемне  төбе тишек булган. Гөмбәләрем төшеп калган. Сез миңа гөмбәләремне җыеп алырга булышмассызмы икән?

Уен. Гөмбәләр җыю.

Сөмбелә. Рәхмәт инде сезгә балалар. Тулырак…

Исәпләүләрнең дөреслеген тикшерү ысуллары

Калдыклы бүлүнең дөреслеген тикшерү.

Предмет: математика

Класс: 3

Дәрес төре: яңа материал өйрәнү

Максат: калдыклы бүлүне тикшерү ысулын өйрәтү; исәпләү күнекмәләрен, өйрәнгән  төр мәсьәләләрне чишә белүне, фикерләү сәләтен  үстерү; фән белән кызыксыну тәрбияләү.

Планлаштырылган нәтиҗәләр.

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

– математик белемнәрнең  тормышта кирәклеген аңлау;

-сәламәтлекне саклау;

-яңа  материал һәм аны үзләштерү юллары белән кызыксыну;

-“әйбәт укучы”булырга тырышу;

-үзенең уңышларын, уңышсызлыкларын аңлап кабул итү.

Универсаль уку гамәлләрен формалаштыру.

Регулятив:

-дәреснең максатын һәм бурычларын аңлау, алардан тайпылмау;

– башкарган гамәлләргә үзконтроль, үзара контроль ясау, тиешле төзәтмәләр кертү;

– төркемнәрдә эшләгәндә вазифаларны аңлашып бүлешү, эшне шул таләпләргә яраклаштырып башкару;

Танып-белү:

– исәпләүләрнең алган белемнәрне куллана белү, математик терминнар кулланып фикереңне җиткерү;

-исәпләүләрне алгоритм буенча эшли белү;

-логик фикерләү;

– уку мәсьәләсен чишү юлын фаразлый белү ( таныш һәм таныш булмаган  белемнәрне,  кирәкле чараларны, уку гамәлләрен билгеләү);

Коммуникатив:

-әңгәмә кора, әңгәмәдәшеңне тыңлый белү;

-сораулар бирә  белү;

-үзконтроль булдыру; бердәм хезмәттәшлек нәтиҗәләрен үзара контрольдә тоту;

Предмет нәтиҗәләре:

Калдыклы бүлүне тикшерүне  алгоритм буенча эшләргә өйрәнү; тапкырлау таблицасын мәсьәлә һәм мисал чишкәндә файдалана белү; көндәлек тормышка бәйле, вакыйганың вакытын билгеләүгә  мәсьәләне арифметик юл белән   чишү, мәсьәләне чишү юлын планлаштыру,  геометрик фигураларны тану (күппочмак, өчпочмак, квадрат);  периметр табуда үзлекләрен файдалану.

Дәрестә кулланылган технологияләр:

-уен технологиясе;

-сәламәтлекне саклауга юнәлдерелгән технологияләр;

-үстерешле укыту технологиясе;

-проектлар технологиясе;

-төркемнәрдә эшләү.

Укыту формасы һәм методлары: практик эш, фронталь, шәхескә юнәлдерелгән.

Җиһазлау: дәрескә презентация, төркемдә һәм индивидуаль эшләр өчен карточкалар.

Материал: Математика 2ч/ М.И.Моро, М.А. Бантова. 32 нче бит.

ТСО:  проектор; ноутбук, экран.

Дәреснең технологик картасы.

Исәпләүләрнең дөреслеген тикшерү ысуллары. План тулысы белән:  Хөсәенова А.М. Ачык дәрес

“Глобуста һәм картада булмаган океан” дигән темага әйләнә-тирә дөнья фәненнән 3 сыйныфта үткәргән дәрес эшкәртмәсе

Предмет:   Әйләнә-тирә дөнья

Класс:    3 класс

Тема:  “ Глобуста һәм картада булмаган океан”

Максат:  -һава океаны-атмосфера белән таныштыру, һаваның каты

матдәләрдә һәм суда булуын ачыклау.

–  Әйләнә-тирә дөнья турында белемнәрен арттыру, сөйләм

телен  үстерү.

– Табигатькә сакчыл караш тәрбияләү.

Ресурслар: Г.В.Трафимова ,О.Н.Федотова.3 нче сыйныф өчен дәреслек, мөстәкыйль эш дәфтәрләре, интернет дәрес, презентация, төп төшенчәләр  язылган карточкалар

Дәрес барышы

I этап      Дәресне оештыру. Эшкә кызыксыну тудыру

Психологик уңай халәт барлыкка китерү.

-Исәнмесез,укучылар!

-Исәнмесез,саумысыз!

-Кәефләрегез ничек ?

-Кояшлы иртә кебек,

Әйләнә -тирә дәресенә,

Күп белергә дип килдек .

-Алдагы дәресләрдә без нинди темалар өйрәндек? Глобус һәм картада сулыклар нинди төс белән күрсәтелә? Нинди океаннар турында белдек?

Дәреснең темасына игътибар иттерү.

“Глобуста һәм картада булмаган океан”

Димәк, без күзгә күренми торган океан белән танышабыз.

II этап     Актуальләштерү. Яңа материалны үзләштерүгә ихтыяҗ булдыру

Суның үзлекләрен кабатлау, яңа дәреснең темасын һәм максатын  билгеләү өчен кроссворд чишү.

Сыек хәлдә суның үзлеге? (агучан)

Төсе бармы?(төссез)

Елга-күл  өсләрендәге ак “төтен” ничек атала?(томан)

Каты хәлдә су ничек атала?(боз)

Боз эргәч нишли?(су була)

Чиста суны икенче төрле ничек дип атыйлар?(саф су)

Суның исе бармы?(иссез)

Газ хәлендә су ничек атала?(пар)

Түбәдән нәрсә тама?(тамчы)

(вертикаль баганада атмосфера дигән сүз чыга)

III  этап   Яңа  белем һәм күнекмәләр булдыру

Яңа белем һәм күнекмәләр бирү.Сүзлекчә белән эш.

1.-Нәрсә ул атмосфера?  (Дәреслек ахырындагы сүзлекчәдән табып укыйлар)

Атмосфера-Җир шарын чорнап алган һава катламы.

-Фоторәсемдә Җир зәңгәрсу төстәге шар булып күренә. Әлеге төсне Җирнең биш океаны гына түгел, аның атмосферасындагы болытлар да бирә. Планетабызның “алтынчы океаны” шул инде. Планетаның зәңгәр һава «океаны» төбендә Җир үзе ята.

2.Интернет дәрес карау.

-Без һава турында нәрсә белдек?

-Һава үтә күренмәле, төсе юк. Без аны сизмибез дә күрмибез дә. Әмма ул безгә бик кирәк. Без һавадагы кислородны сулыйбыз. Кешегә тәүлегенә 11 мең литр кислород кирәк. Тулырак…